Go‘daklik davrida psixik taraqqiyot. Ilk bolalik davri

• Mavzu. Go‘daklik davrining psixologik xususiyatlari

• Abdubannonova Madinaxon

• 1. Go`daklik davrining o`ziga xos xususiyatlari
• 2. Go`daklikda muloqot ko`lamining kengayishi
• Godaklik davrining psixologik

• REJA:

• Go'dak bolalar jismoniy jixatdan tez rivojlanishi bilan birga psixik jixatdan xam juda tez rivojlanadilar. Chakalok bolalar psi­xikasining rivojlanishi, birinchidan, analizatorlarning takomilla­shuvi bilan boglik bulsa, ikkinchidan, mustakil xarakatlarining usishi bilan boglikdir. Analizatorlarning tez takomillashuvi nati­jasida bola uch oylik bulgandan sung unda dastlabki shartli refleks­lar yuzaga kela boshlaydi. Demak, ana shu davrdan boshlab bola psixika­si tez rivojlanish yiliga kiradi. Yukorida aytib o’tganimizdek, u dastavval bolada xarakat analizatorlari bilan boglik bulgan, undan sung eshitish va kurish analizatorlari bilan boglik bulgan shartli reflekslar yuzaga keladi. Ana shu tarika barcha analizatorlarga nisba­tan xar xil murakkablikda shartli reflekslar tobora ko’plab yuzaga ke­la boradi. Shartli reflekslarning yuzaga kelishi bola psixikasining rivojlanishi uchun moddiy zamin buladi.Keyinchalik, ya’ni ikki-uch oylik bolalarda analizatorlar faoliyatining takomillashuvi natijasida ta’sir kilayotgan ko’zg’atuvchilarni farqlash kobiliyati yuzaga kela boshlaydi. Dastavval turli ovozlarni so’ngra ayrim yorkin ranglarni ta’mlarni, farqlay boshlaydi. 

Nixoyat uch oylik bola atrofidagi juda ko’p narsalardan odamni farqlaydigan va odamga nisbatan qandaydir boshkacha reaksiya kiladigan bo’ladi. Uch oylik bola oldiga kelgan odamga tikilib, emotsional munosabatda bo’la boshlaydi. U odamga uzok, vakt tikilib karaydi. Lablarini xarakatlantirib, tilini aylantirib odamning nutkiga taklid kilmokchi bo’ladi. Ana shu davrdan boshlab bolalar bilan imkoni bori­cha mexribonlik oxangida gaplashib turish kerak. Ana shunday munosa­batlar natijasida bolada kandaydir aktivlik, kattalarga talpinish reaksiyasi yuzaga keladi. Psixologlar bolalarda kattalar bilan bulgan munosabatdan yuzaga keladigan emotsional reaksiyalarni jonlanish kompleksi deb ataganlar. Bu kompleksda bola uning bilan munosabatda bulayotgan odamga muloyim tikilib, jilmayadi, qo’l va oyoklari bilan talpinib, kandaydir ovoz chikaradi. Bolada kandaydir kuchli mamnun­lik xiss iyuzag akeladi. Lekin shuniu nutmasli kkerakki, agar bolalar bilan keragidan ortiq darajada munosabatda bulib, ularda jonlanish kompleksini yuzaga keltira berilsa, ular kattalarga urganib qoladilar va uyinchoqlarga karamay quyadilar.

• Nixoyat uch oylik bola atrofidagi juda ko’p narsalardan odamni farqlaydigan va odamga nisbatan qandaydir boshkacha reaksiya kiladigan bo’ladi. Uch oylik bola oldiga kelgan odamga tikilib, emotsional munosabatda bo’la boshlaydi. U odamga uzok, vakt tikilib karaydi. Lablarini xarakatlantirib, tilini aylantirib odamning nutkiga taklid kilmokchi bo’ladi. Ana shu davrdan boshlab bolalar bilan imkoni bori­cha mexribonlik oxangida gaplashib turish kerak. Ana shunday munosa­batlar natijasida bolada kandaydir aktivlik, kattalarga talpinish reaksiyasi yuzaga keladi. Psixologlar bolalarda kattalar bilan bulgan munosabatdan yuzaga keladigan emotsional reaksiyalarni jonlanish kompleksi deb ataganlar. Bu kompleksda bola uning bilan munosabatda bulayotgan odamga muloyim tikilib, jilmayadi, qo’l va oyoklari bilan talpinib, kandaydir ovoz chikaradi. Bolada kandaydir kuchli mamnun­lik xiss iyuzag akeladi. Lekin shuniu nutmasli kkerakki, agar bolalar bilan keragidan ortiq darajada munosabatda bulib, ularda jonlanish kompleksini yuzaga keltira berilsa, ular kattalarga urganib qoladilar va uyinchoqlarga karamay quyadilar.

• Go'dak bola yoshiga tulguncha juda ko’p xarakatlarni uzlashtirib ola­di. Bolaning kiladigan turli-tuman harakatlari orasida qo’l xarakatlari psixik taraqiyoti uchun muxim bulgan xarakatlardir. To’rt oylik bola narsalarga kul chuzadigan buladi, ammo u xali uzining qul xarakatlarini idora qilaolmaydi. Bola besh oylik bulgach, narsalarni ushlab, uni paypaslab, timirskilab kuradigan buladi. Bolaning kulxarakatlariatrofidaginarsalarnibilishkuroligaaylanadi, chunki u narsalarni paypaslab, timirskilab kurish orkali ularning ayrim xu­susiyatlarini bilib oladi. Bolaning psixik tarakkiyotida murakkab xarakatlarni egallab bo­rish juda katta rol uynaydi. Bola psixikasini rivojlanishida bu yangi xarakatning axamiyati juda kattadir. Emaklay boshlagach, bolaning atrofdagi narsa­lar bilan munosabatda bulish imkoniyati kengayadi. Natijada mustakil xarakat kilib, yangidan-yangi narsalarni taniy boshlaydi. Bolani xamma narsa kiziqtiradi. U bir narsani olib ikkinchi narsaga urib taqillatadi va chikayotgan ovozga kuloq soladi. Odatda bu yoshdagi bola­lar bir on narsaning qopqog’ini ochib yopishni yoktiradilar. Bunday xarakatlar bolaning qo’l muskullarini mustaxkamlaydi va narsalar­ning turli xossalarini bilib olishlariga yordam beradi.

• Shunday qilib, ilk yoshdagi bolaning psixikasi uning aktiv fao­liyati, turli-tuman xarakatlari, o’z atrofidagi narsalarni ko’proq bi­lib olishi jarayonida rivojlanar ekan, uning erkin harakatlari uchun kulay sharoit yaratish zarur. Bola xarakatlarini cheklash esa psixika­sining normal rivojlanishiga ma’lum darajada zarar yetkazadi. Shu sababli bolali xarakat qilishga imkon bermaydigan xolatga solib ko’yish xaddan tashkari kattik siqib yo’rgaklamaslik, uzoq vakt yurgaklangan xolatda kolib ketmasligi kerak.

• Bir yoshga to’lgan davrdan boshlab bolalarga ayrim gigienik odat­larni singdirib borish kerak. Odat qanchalik yoshlikdan boshlab sin­gdirilsa, u shunchalik mustaxkam, ya’ni odamning qalbiga shunchalik chuqur joylashadi. Bolalarga dastavval ozodalik odatlarini singdirib borish kerak. Buning uchun ovkatlantirishdan oldin, bolaning oldiga fartukcha yoki sochikcha tutib qo’yish va ovkatni qoshiqda oz-ozdan olish kerak. Agar ovqat bolaning ogiz atroflariga surkalib tegib ketsa, shu zaxotiyoq artib turish kerak. Ana shularning xammasi so’z bilan ifoda­lab bajarilsa, bola zexn solib turadi va tez orada shunga odatlanib qoladi. Keyinchali kovkatlanish oldidan fartukcha yo sochiq tutmasangiz, bolaning uzi talab kiladigan buladi.

• Umumlashtirishda nutq muщim aщamiyat kasb etadi. Masalan, soat deyilishi bilan bola qo’l soatini yoki devordagi osma soatni ham tushunishi mumkin. Lekin, ular turlicha bo’lganligi bois, ularda umumiylikni topish bola uchun birmuncha qiyinroq xisoblanib, bu borada fikrlash yordamga keladi va umumlashtirishni tashkil etadi. 2-3 yoshli bolalar ma’lum bir predmetlarning o’rniga ularning o’rnini bosishi mumkin deb щisoblagan boshqa narsalardan ham foydalanadilar. Masalan, o’yin jarayonida bola qoshiq yoki termometr o’rnida, yogochdan yasalgan krovat yoki mashina o’rnida foydalanishi mumkiin. Bir predmetni boshqasi o’rnida qo’llaniladi. .

• Jismoniy jihatdan sog‘lom o‘sgan bola 9-10 oylik bo‘lganda yura boshlaydi.

• Save Your Cute Baby Moments

• Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat.

• Salford & Co.

• Yura boshlagan bolaning faolligi kun sayin ortib, erkin harakat qilish doirasi kengayadi. Bemalol yura oladigan bola tor uy doirasidan tashqariga chiqish inkonoyatiga ega bo‘ladi. Bu esa idrok doirasini kengaytirib mazmundor bo‘lishiga yordam beradi.

• Bir yoshga to‘lgan davrdan boshlab bolalarga ayrim gigigenik odatlarni singdirib borish kerak.

• Bolalarga dastavval ozodalik odatlarini singdirib borish kerak. Buning uchun ovqatlantirishdan oldin, bolaning oldiga fartukcha yoki sochiqcha tutub qo‘yish va ovqatni qoshiqda oz-ozdan olish kerak.

• Ikki yoshdan oshgan bolaning sezgilari (ko‘rish, eshitish, hid va ta’m bilish, teri va harakat kabi) uning har kungi xilma-xil harakatlari davomida turli narsalarga bevosita to‘qnash kelishi natijasida rivojlanadi.

• Ilk bolalik davridagi bolalarda murakkab psixik jarayonlardan biri bo‘lmish xayol anchagina rivojlana boshlaydi. Lekin bu asosan ixtiyorsiz xayol bo‘ladi. Ular hali malum maqsad asosida ixtiyoriy tarzda xayol yurgiza olmaydilar.

• Bu yoshdagi bolalarning so‘z boyligida o‘z shaxsini bildiruvchi “men” degan olmosh tez –tez uchrab turadigan bo‘ladi. Ana shu tariqa bola juda elementlar rarzda bo‘lsa ham o‘zini shaxs sifatida anglay boshlaydi. Binobarin, - ana shu davrdan boshlab ilk bolalik davridagi bolalarning shaxsiy (individual) xususiyatlari kamol topa boshlaydi.

• XULOSA

• Bolalar psixologiyasi 19-asr oʻrtalarida mustaqil fan sifatida ajralib chiqa boshladi. U pedagogika psixologiyasi, pedagogika, oliy asab faoliyati fiziologiyasi bilan chambarchas bogʻlangandir. Uning maʼlumot va xulosalari yosh avlodni oʻqitish va tarbiyalash nazariyasi va amaliyoti uchun, umumiy psixologiya uchun muhim ahamiyatga ega. Oʻzbekistonda Bolalar psixologiyasi masalalari boʻyicha ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda.

• E’tiboringiz uchun tashakkur!