Государственная инспекция по надзору за безопасным ведением работ

Портловчи материаллар омборлари яшинҳимоясини лойиҳалаш ва қабул 
қилиш
42. Лойиҳада қуйидагилар бѝлиши керак: 
- омборни барча ѐндош қурилишлар билан биргаликдаги плани; 

---

127 
- тѝғри зарбдан ҳимоя зоналарининг асосланган ва барча яшинҳимоялаш элементларининг ѝлчамлари 
кѝрсатилган ҳисоби; 
- яшиннинг иккиламчи таъсиридан ҳимоялашнинг ҳисоби (агар зарур бѝлса) ѐки уни бажариш мақсадга 
мувофиқ эмаслигини асослаш; 
- барча конструкцияларни ишчи чизмалари; 
- материаллар таснифи. 
43. Ўрнатилган яшинҳимоя қурилмалари, фақат комиссия томонидан белгиланган тартибда қабул 
қилингандан кейингина ишга туширилиши мумкин.
Яшинҳимояни текшириш
44. Яшинҳимоя момоқалдироқдан олдинги даврда, аммо 1 йилда камида бир марта, шунингдек корхона 
(шахта, кон, карьер ва шу кабилар) раҳбари томонидан тайинланган, таркибида: энергетик (электромеханик) ѐки 
уни вазифасини бажарувчи шахс, ПА омбори мудири, ихтиѐрида омбор бѝлган портлатиш ишларининг раҳбари 
бѝлган комиссия томонидан шикастланиш аниқлангандан кейин текширилиши керак. 
Яшинҳимоя қурилмаларини ташқи кѝриги даврий, аммо 1 йилда камида бир марта омбор мудири 
томонидан ѝтказилади. 
Яшинҳимояни текширишга қуйидагилар киради: 
а) яшинҳимоя қурилмаларининг ташқи кѝриги; 
б) яшинҳимоя заминлагичлари қаршилигини ѝлчаш; 
в) яшиннинг иккиламчи таъсиридан ҳимоялаш қурилмалари контактларининг ѝтишли қаршилигини 
текшириш. 
45. Заминлагичларни қаршилигини ѝлчаш тупроқ энг кѝп қуриганда даврда бажарилиши керак. 
Ёғингарчилик бѝлган даврда музлаган қатлам бѝладиган ҳудудларда, муз эриганидан кейин ѝлчаш бажарилади. 
46. Яшинҳимоя ташқи кѝригининг натижалари далолатнома билан расмийлаштиради, заминлагичларни 
ѝлчашнинг натижалари илова қилинган шаклда кѝрсатилган яшинҳимоя заминлагичлари ҳолати қайдномасига 
киритилади. 
47. Яшинҳимоя қурилмаларини ташқи кѝриги (албатта дурбиндан фойдаланилган ҳолда) билан яшин қабул 
қилгичлар, токқочиргичлар, пайвандланган ва бириккан жойлар, таянч мачталари ва яшиннинг иккиламчи 
таъсиридан ҳимоялаш қурилмасини ер устидаги қисмлари ҳолати аниқланиши керак. 
48. Яшинҳимояларни ташқи кѝригида конуссимон учликни бутунлигини, уни оқартирилган қисми 
ҳолатини, токқочиргичларга уланишнинг ишночли ва зичлигини, занглар борлигини, болтли бирикмалар 
юзаларининг тозалагини аниқлаш зарур. 
Конуссимон учлиги эриган ѐки шикастланган ва кѝндаланг кесимни 1/3 майдонидан ортиғи занглаган
яшинқочиргич янгисига алмаштирилиши керак. 
Шикастланган рух қопламаси, оқартирилган қисми тикланиши, контакт юзадаги занглар кеткизилиши ва 
бѝшаган бирикмалар маҳкамланиши керак. 
49. Токқочиргични ташқи кѝригида эгилиш ва тугунлар йѝқлиги, уланишларнинг ишночли ва зичлигини, 
занг ва шикаст йѝқлиги аниқланади. 
Агар токқочиргичлар кѝндаланг кесимини 50 мм
2 
дан ортиқ қисми занглаган бѝлса, унда улар янгисига 
алмаштирилиши керак
50. Ёғоч таянчли мачталарни ташқи кѝригида чиринди замбуруғ билан зарарланиш даражаси аниқланади, 
агар у кѝндаланг кесимни 1/3 майдонидан ортиқ бѝлса, унда улар янгисига алмаштирилиши керак.
51.Электростатик индукциядан пайдо бѝладиган яшиннинг иккиламчи таъсиридан ҳимоялаш қурилмасини 
ер устидаги қисмларининг ташқи кѝригида, сетка ва токқочиргичларнинг бутунлиги, уланишларининг ишночли ва 
зичлигини, занглаш даражаси текширилади. 
Сетка ва токқочиргичларни кѝндаланг кесимини 16 мм
2
дан ортиқ қисми занглаган бѝлса, занглаган участка 
алмаштирилиши керак. 
52. Иккиламчи таъсиридан ҳимоялаш қурилмаларини текширишда, туташмаларни бутлиги, уларни ҳолати 
аниқланади ва контактларни ѝтишли қаршилиги ѝлчанади, у мазкур Йѝриқноманинг 12-бандида кѝрсатилганидан 
катта бѝлмаслиги керак. Бунда барча заминланадиган элементларнинг иккиламчи таъсиридан ҳимоя 
заминлагичлари билан боғланишини текшириш зарур. 
53. Яшинҳимоя заминлагичлари қаршилигини ѝлчаш, махсус электрѝлчаш асбоблари ѐки тупроқни 
солиштирма қаршилиги катта бѝлганда вольтметр-амперметрни учта ѝлчовлари усули билан бажарилиши керак. 
Бириккан жойларни қаршилиги микроомметр билан ѝлчаниши керак. Ўлчанган қаршиликлар илова қилинган 
шаклда кѝрсатилган ПА омборидаги яшинҳимоя заминлагичлари ҳолати қайдномасига ѐзилиши керак. 
54. Учта электрод схемаси бѝйича заминлагичлар қаршилигини ѝлчашда, ток Т ва потенциал П 
электродлар жойлаштирилган, 16-расмда кѝрсатилган схемани қѝллаш керак. D > 40 м бѝлса a ни ѝлчами должен 
D дан кам бѝлмаслиги керак. D < 40 м бѝлса a = 40 м. бѝлади. D = 10 м бѝлса a = 20 м бѝлади.

---

128 
Ўлчаш электродлари жойлашган жой яшинҳимоя лойиҳаланишида аниқланиши зарур. Яшинҳимоя 
заминлагичларини қуришда ѝлчаш электродларини ѝрнатиш керак. 
Ёрдамчи заминлагич сифатида ѝлчанаѐтган заминлагич билан боғлиқ бѝлмаган, ѐнма-ѐн турган 
яшинқочиргичларни заминлагичларидан биттаси қѝлланилиши мумкин. 
55. Заминлагич қаршилигини ѝлчаш вольтметр-амперметрни учта ѝлчовлари усули билан бажарилиши 
мумкин. 
17-расмда тѝртта яшинқочиргичдан чиққан 4 та алоҳида заминлагичлар кѝрсатилган. Рақамланиши № 1, 2, 3 
деб кѝрсатилган 3 та заминлагични қаршилигини ѝлчаш (Ом) жуфт-жуфт қилиб бажарилиши керак: 
I ѝлчаш 
a
R
R


2
1
, 
II ѝлчаш 
b
R
R


3
1
, 
III ѝлчаш 
c
R
R


3
2
, 
шунга кѝра ҳар бир заминлагични қаршилиги (Ом)
2
1
c
b
a
R



, 
2
2
b
c
a
R



, 
2
3
a
c
b
R



.