Гулистон давлат университети а. Бурханов, К. Рахматов минтақавий иқтисодиёт

Энергетика инфратузилмасини ривожлантириш ва энергия самарадорлигини ошириш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш натижасида энергия таъминоти яхшиланди ва иқтисодиётнинг энергия сарфи камайди.
Хусусан «Ўзбекенерго» акциядорлик компанияси Ўзбекистон Республикасида электр энергиясини ишлаб чиқарувчи ва йетказиб берувчи асосий ишлаб чиқарувчилардан ҳисобланади ва республика иқтисодиёти ва аҳолиси учун электр энергияси учун эҳтиёжларини тўлиқ қондиради.
Иқтисодий ривожланишнинг ҳозирги босқичида электро-энергетиканинг асосий мақсади - истеъмолчиларнинг электр энергиясига бўлган эҳтиёжларини қондириш, мавжуд электр станциялари ва тармоқларини модернизация қилиш ва реконструксия қилиш, юқори самарали энергия ишлаб чиқариш технологиялари асосида янги ишлаб чиқариш қувватларини яратиш, электр энергиясини ўлчаш тизимини такомиллаштириш, ёқилғи-энергетика ресурсларини диверсификация қилишдир.
Электр энергетикасини ривожлантириш 2021 йилгача электр энергетикасининг барча соҳаларига таъсир кўрсатадиган 62 та инвестицион лойиҳани амалга оширишни назарда тутади, бу эса ўз навбатида тармоқ олдига қуйидаги вазифаларни қўяди:
Энергия ишлаб чиқариш технологияларини янада такомиллаштириш, табиий газдан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, саноат маҳсулотларининг энергия сарфини камайтириш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш;
• мамлакат табиий сув оқимларининг гидроэнергетика ресурсларининг салмоқли салоҳиятини жадал ривожлантириш тенденциясини сақлаб қолиш;
• ноанъанавий қайта тикланадиган энергия манбалари (шамол ва қуёш электр станцияларини яратиш) ёрдамида ёқилғи-энергетика балансини янада диверсификация қилиш;
• энергия тизимининг барқарорлигини ошириш, саноат тармоқлари, аҳоли ва экспортга етказиб бериладиган энергия эҳтиёжларини қондириш мақсадида магистрал электр тармоқлари оптимал конфигурациясини шакллантириш;
• ягона энергия тизимининг барқарорлигини, истеъмолчиларга электр таъминотининг ишончлилигини ошириш ва мамлакатнинг энергия хавфсизлигини мустаҳкамлаш кабилар.
Шунингдек ушбу соҳада мавжуд ИЭСларни нафақат реконструкция, модернизация ва диверсификация қилиш балки мутлоқо янги корхоналарни барпо этилишига ҳам алоҳида эътибор берилмоқда.
Хусусан Фарғона водийсини электр энергия билан тўлиқ таъминлаш имкониятига эга бўлган Наманган вилояти Тўрақўрғон туманида янгитан бунёд этилаётган Иссиқлик электр станцияси Лойиҳада 450 МВт қувватга эга бўлган иккита блокли иссиқлик электр станциясини қуриш ва йилига 7 млрд. КВт / соат электр энергияси ишлаб чиқариш кўзда тутилган. Қурилиш даври уч йил, лойиҳа қиймати 1 миллиард доллардан зиёд бўлиб лойиҳа халқаро молия институтлари кредитлари, Ўзбекистон тикланиш ва тараққиёт фонди ва «Ўзбекэнерго» нинг ўз маблағлари ҳисобига молиялаштирилди.
Ўзбекистон ушбу соҳада самарали халқаро ҳамкорликни таъминлаш учун устувор ҳужжат сифатида «Атроф муҳитни муҳофаза қилиш бўйича тадбирлар дастури» ни қабул қилди. Барқарор ривожланишни таъминлаш учун узоқ муддатли истиқболда ресурсларни тежовчи ўсиш моделига ўтиш мақсадга мувофиқдир.
Ўзбекистон кўплаб ривожланган мамлакатлар билан муваффақиятли ҳамкорлик қилмоқда. 2008-2015 йиллар даврида қабул қилинган грантларнинг йиллик ҳажми 3,3 баробар ошди. Жалб қилинган грантларнинг ЯИМга нисбати 0,3-0,4% ни ташкил этади. Грантларнинг ярмидан кўпи (57,3%) ижтимоий соҳага жалб қилинди. Имтиёзли кредит маблағларининг асосий қисми транспорт инфратузилмасини ривожлантиришда - 27,3% ни ташкил этди.
Ташқи савдо айланмасининг ўсиши, ташқи савдонинг товар ва географик структурасининг диверсификацияси таъминланди. Стратегик магистрал ва темир йўллар қурилди ва янгиланди. Транспорт инфратузилмасини ривожлантириш хорижий мамлакатлар бозорларига киришни кенгайтиришга ёрдам берди. Замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш имконияти сезиларли даражада кенгайди. Замонавий ахборот-коммуникация технологияларини ривожлантириш, инновацияларни жорий этиш ва бошқа мамлакатлар билан тажриба алмашиш технология ва билимлардан фойдаланишни кенгайтиришга ёрдам берди.
Ўзбекистоннинг шаҳарларидан кичик шаҳар ва шаҳарлар (50 минг кишига яқин аҳолига эга) аҳолиси катта қисмини ташкил этади. Бугунги кунда улар умумий шаҳарларнинг 68 фоизини ташкил қилади, улар 8 миллионга яқин кишилар ёки республика аҳолисининг 25 фоизини ташкил қилади. Ҳисоб-китобларга кўра, демографик ўсиш ва урбанизация ставкаларини ҳисобга олган ҳолда, 2025 йилга келиб шаҳар аҳолиси 21,7 миллион кишига (жами аҳолисининг 65%) эга бўлиши мумкин, улардан 12,4 млн. киши кичик шаҳарлар ва шаҳарлардаги аҳоли пунктларига тўғри келади.
Ўзбекистоннинг ривожланишнинг ҳозирги босқичида, мамлакатнинг таркибий ўзгаришларида минтақаларнинг роли сезиларли даражада ортиб бораётганида, минтақавий сиёсатнинг анъанавий усулларидан минтақанинг ривожланиш потенциалини максималлаштириш усулларига ўтишга тўғри келади. Бундай усуллардан бири минтақаларнинг саноат ўсишини тегишли ўсиш захиралари билан оширишдир. Саноатлаштириш сиёсатининг янги босқичи ишбилармонлик ва турмуш даражасини ошириш учун асос сифатида саноат соҳасида ҳамкорликни кенгайтириш ва юқори қўшимча қийматли маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ўз ичига олади.