Гулистон давлат университети аблакулова Н. А., Абдиқулов З. У

3- Иш:
Алкалоидларнинг хромотографик анализи.
Алкалоид сақловчи ўсимликларнинг ва алкалоидларни анализ қилишда хроматографик усулларнинг ҳамма турлари (адсорбцион ион алмашиш ва б) кенг миқёсда қўлланилади. Бу усуллардан алкалоидли ажратмада қанча ва қандай бирикмалар борлиги, алкалоидлар йиғиндисидан айримларини ажратиб олишда ҳамда уларнинг миқдорини аниқлашда фойдаланилади. Ўсимликлар таркибида қанча алкалоид борлиги ва уларни тахминий идентификация қилишда хроматогрфаик анализ усулларидан қоғозда ва юпқа қаватда ўтказиладиган тақсимланиш хроматографик усуллари жуда ҳам қўл келади. Хроматографик анализ қилиш учун аввало маҳсулотдан тегишли ажратма тайёрланади. Бунинг учун майдаланган маҳсулотдан 1 г олиб, 100 мл ҳажмли колбага солинади. Хлорид кислотанинг 1% ли эритмасидан 25 мл қуйиб вақти-вақтида чайқатиб турган ҳолда 1 соат давомида қўйиб қўйилади, сўнгра уни пахта орқали 100 мл ли бўлувчи воронкага фильтрланади. Фильтратда алколоидар туз ҳолида бўлади. Кейин ажратма фенолфталеин бўйича ишқорли ҳолатга ўтгунча фильтратга аммоний гидроксидининг концентрик эритмасидан томчилаб қўшилади ва асос ҳолига ўтган алкалоидлар 5 мл хлороформ билан чайқатиб ажратиб олинади. Шу хроматографик анализ учун ишлатилади.
4-Иш
Алкалоидларнинг қоғозли хроматографик (ҚХ ёки БХ) анализи.
Хроматографик қоғознинг (узунлиги 30-40 см, эни 12 см) «старт» чизиғига (пастки четидан 2-3 см баландлигида) капилляр найча ёки махсус томизгич ёрдамида тайёрланган ажратмадан 0,1 мл ҳамда алкалоидларнинг «гувоҳ» эритмаларидан бир-биридан 2 см масофада томизилади (доғ диаметри 5 мм). Томизилган ажратма ва «гувоҳ» эритмалар қуригандан сўнг хроматографик қоғоз бир сутка олдин n-бутенолсирка кислота сув аралашмаси (5:1:4) қўйиб қўйилган хроматографик камерага жойлаштирилади. 14-15 соат давомида хроматография ўтказилади. Кўрсатилган вақт ўтганидан сўнг хроматограмма камерадан олинади, қуритилади ва унга Драгендорф реактиви пуркалади. Натижадаги ажратмадаги алкалоидлар ва «гувоҳ» алкалоидлар сариқ фондда зарғалдоқ доғлар ҳолида кўринади. Доғларнинг Rf аниқланади ва ажратмадаги ҳамда гувоҳ алкалоидларнинг Rf солиштириш кўрилади. Усимлик ажратмасида қандай алкалоидлар борлиги тўғрисида хулоса чиқарилади.