Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

 
Shaxs – ijtimoiy ta’sirlar doirasida.
Ijtimoiy normalar, sanksiyalar va 
ijtimoiy nazorat masalasi. Shuni alohida ta’kidlash o‘rinliki, shaxs hamisha 
ijtimoiy, ya’ni, insoniy munosabatlar doirasida va ta’sirida bo‘ladi, o‘z ongi, 
117
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton
,
Educational Psychology © 2009
, 
Second Edition
. 
67-b

---

222
aqli, farosati bilan turli xil munosabatlarni nafaqat idrok qiladi, balki, 
o‘zlashtirib, ularga rioya qiladi ham.
Ya’ni, bola ilk yoshligidanoq, shu kabi ta’sirlarning sub’ekti sifatida “mening 
hayotim”, “mening oilam”, “do‘stlarim”, “bizning olam” kabi tushunchalar 
orqali ijtimoiy muhitning ta’sirlarini qabul iqlayevradi. Albatta, bu ta’sirlar 
hamisha ham to‘g‘ri, ijobiy bo‘lmaydi, aks xolda “asotsial xulq”, “ko‘cha 
bolasi”, “dangasa”, “yomon bola” tushunchalari bo‘lmagan bo‘lardi.
Ijtimoiy norma
– shaxs hayotida shunday kategoriyaki, u jamiyatning 
o‘z a’zolari xulq-atvoriga, ko‘pchilik tomonidan e’tirof etilgan harakatlarga 
nisbatan talablaridir. Masalan, bizda bir insonning ikkinchisini ko‘rganida 
salomlashishi, “Assalomu alaykum” deb ehtirom qilishi – norma; talabaning 
o‘quv mashg‘ulotlari davomida ustozning gapini bo‘lmasligi, ko‘pchilikka 
xalaqit bermasligi ham norma; jamoat transportida keksalarni, nogiron yoki 
xomilador ayolni hurmat qilish, ularga g‘amho‘rlik ko‘rsatish ham norma; 
otaning farzandlarga o‘rnak bo‘lishi, farzandning ota qoshida itoatkor bo‘lishi 
ham norma va haqozo. Bunday normalar bir kunda kim tomonidandir birdan 
ishlab chiqilmaydi. Yuristlar yoki professional parlament ishlab chiqadigan 
qonun normalaridan farqli, ahloq normalari yillar, asrlar mobaynida millatning, 
xalqning, yaxlit jamiyat va davrning qadriyati sifatida avloddan avlodlarga 
o‘tib boraveradi.
O’rganish umumiy holda, ajralib turuvchi psixologik yoki ijtimoiy 
tajribalar natijasida hosil bo’ladigan doimiy xulqatvor, mahoratlar, bilim yoki 
munosabatlarga bog’liq ravishda ifodalanadi. Yaqqol bir jihati doimiylikdir: 
agaro’zgarishlar vaqtinchalik bo’lsa, ular o’rganish hisoblanmaydi. Agar siz 
telefon raqamini terganizdan bir minut keyin uni unutib qo’ysangiz, siz telefon 
raqamini o’rganolmaysiz. Siz sabzavotlarni iste’mol qilishni o’rganmaysiz 
garchi siz uni majburan iste’mol qilsangiz. O’zgarish bir maromda o’tib ketib 
bo’ldi. O’rganish jismoniy, ijtimoiy yoki hissiyotli shu bilan birga bilimga oid 
bo’lsa ham unga e’tibor berish kerak. Siz sovuq qotish orqali aksirishni 
o’rganmaysiz, ammo jismoniy asoslangan ko’plab xulq-atvor va mahoratlarni 
- velosiped uchishni yoki koptok uloqtirishni o’rganasiz. Shu bilan birga, bu 
o’zgarishlar asta sodir bo’lsa ham, ma’lum bir insonni yoqtirishni (yoki 
yoqtirmaslikni) o’rganasiz.
118