Guliston Davlat Universiteti Sitrqi bo’limi Matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va texnologiyalari fanidan

Bu son kasr son ko‘rinishida ifodalanadi va ikkidan bir deb o‘qiladi.k Takrorlaymiz va bilimimizni sinaymiz < Taqqoslang.
Nаrsаlаrni teng bo‘lаklаrgа bo‘lish davomida insоnlаr
kаsr sоnlаr (yarim, chоrаk, nimchorak kabilar)ga
duch kelishgаn.
a) 2 ta olma 2 ta bolaga teng bo‘lib berilsa:
2 : 2 = 1, ya’ni har bir bola 1 tadan olma oladi.
b) 1 ta olmani 2 ta bolaga teng bo‘lib berilsa-chi?
Bitta olma nechta teng qismlarga bo‘linadi?
Har bir bola teng qismlardan nechtasini oladi?
Bitta olma teng 2 qismga bo‘linib, har bir
bola ikkidan bir qismini oladi: 1 : 2 = .
Bu son kasr son ko‘rinishida ifodalanadi va ikkidan bir deb o‘qiladi.
Nаrsаlаrni teng bo‘lаklаrgа bo‘lish davomida insоnlаr kаsr sоnlаr (yarim, chоrаk, nimchorak kabilar)ga duch kelishgаn.
a)2 ta olma 2 ta bolaga teng bo‘lib berilsa:
2 :2 = 1,ya’ni har bir bola 1 tadan olma oladi.
b)1ta olmani 2 ta bolaga teng bo‘lib berilsa- chi?
Bitta olma nechta teng qismlarga bo‘linadi?
Har bir bola teng qismlardan nechtasini oladi?
Bitta olma teng 2 qismga bo‘linib, har bir
bola ikkidan bir qismini oladi: 1 : 2 = .
ULUSHLAR SONNING BIR NECHA QISMI
1. Doira chizing va uni teng 2 bo’lakka bo’ling. Bo’laklardan birini bo’yang. Siz doiraning qanday qismini (qanday bo’lagini, ulushini) bo’yadingiz? Yana bir doira chizing va uni teng 4 ta bo’lakka bo’ling. Bo’laklardan bittasini bo’yang. Bu gal doiraning to’rtdan bir qismini (ulushini) bo’yadingiz. To’rtdan uch qismi bo’yalmagan.
2. Daftaringizga biror AB kesma chizing. Uning o’rtasini S nuqta bilan belgilang. Natijada AB kesma teng ikki bo’lakka ajratiladi. AC=CB. Har bir bo’lak AV ning ikkidan bir qismini (yarmini) tashkil qiladi.
3. Nodira opa bitta butun tortni teng 8 bo’lakka bo’ldi. Shundan bir bo’lagini o’g’liga berdi. O’g’li tortning qanday ulushini oldi? ! Doirani, kesmani, kvadrat yoki to’rtburchakni bir butun deb qarash mumkin. Butunning teng bo’laklari ulushlar deyiladi. Odatda ikkidan bir ulush – yarim, to’rtdan bir ulush – chorak, sakkizdan bir ulush esa nimchorak deb yuritiladi. 4. Ona ikkita o’quvchi bolalar uchun jami 15 ta daftar sotib oldi. Daftarlarning 3 ulushini katta bolasiga, 2 ulushini esa kichik bolasiga berdi. Har bir bola nechtadan daftar oldi? 5. Mohira bilan Otabek birgalikda fermer xo’jaligiga yordam berib, jami 480 kg uzum uzishdi. Uning 1/3 qismini Mohira, qolganini Otabek uzdi. Har bir bola necha kilogrammdan uzum uzgan?
6. O’rik quritilganda o’z massasining 1/3 qismicha turshak olinadi. 300 kg o’rikdan qancha turshak olinadi? 240 kg o’rikdanchi?
7. Fermer xo’jaligi 120 bosh molga ega. Ularning ½ qismo qo’ylar, 1/3 qismi echkilar, qolgani sigirlardir. Xo’jalikda har bir moldan nechtadan bor?
8. Sayyoh soatiga 3 km tezlik bilan 4 soat yurgach, 1 soat dam oldi. So’ngra soatiga 4 km tezlik bilan 2 soat yo’l yurdi va 1 soat dam oldi. Hisoblasa, manzilga yetish uchun yana 10 km yo’l bor ekan. Bu masofani u 5 km tezlik bilan o’tdi.
a) sayyoh jami necha km yo’l yurgan?
b) sayyoh har gal (dam olguncha) jami yo’lning qancha qismini yurgan?
9. Sport mashg’ulotlarida 36 o’quvchi qatnashadi. Ularning yarmi kurash, 1/3 qismi tennis, qolganlari gimnastika bilan shug’ulllanadi. Sportning har bir turi bilan qancha o’quvchi mashg’ul?
10. a) Mansurning bobosi 80 yoshda. Boboning yoshi 1 asrning qanday qismini tashkil qiladi?
b) Mansurning o’zi 10 yoshda. Uning yoshi 1 asrning qanday qismini tashkil etadi?
11. Shaxmat taxtasidagi hamma kataklar nechta? Oq katak (kvadrat)lar nechta? Qora kataklarchi? Oq kataklar jami kataklarning qanday ulushini tashkil qiladi?
Shuningdek, boshqa oʻquvchilarga doirani, ba’zilariga toʻgʻri toʻrtburchakni 4 boʻlakka boʻlish topshiriladi. Bundan keyingi ish teng boʻlaklarga boʻlingan ulushlardan bittasini, ikkitasini, uchtasini olib ularni qanday sonlar bilan yozish mumkinligi o’qitiladi. Kasrlarni ikkidan bir, uchdan bir, to’rtdan bir kabi oʻqish va 1/2, 1/3, 1/4 larga narsalarni qanday boʻlib, qancha qismi olinayotganligi orasidagi bogʻlanishni hosil qilish lozim. Shu asosda surat va maxraj hamda kasr kabi yangi terminlar kiritmasdan oʻqiladi. Lekin chiziq chizish, chiziqning pastida butunni nechaga boʻlgan son, yuqorisida necha ulushni olgan son yozilishi tushuntiriladi.
«Ulushlar» mavzusida shakllarni teng boʻlaklarga boʻlish asosida ulushlarni taqqoslash ham tushuntiriladi. Masalan, oʻqituvchi 5 ta bir xil toʻgʻri toʻrtburchakli qogʻozdan yoʻlakchali qilib qirqishni taklif qiladi.
Bu yoʻlakchani birinchisini teng ikkiga, ikkinchisini teng toʻrtga boʻlib, ularni ustma - ust qoʻyish asosida har bir teng boʻlaklarni taqqoslaydi. Unda 1/2>1/4, 14>1/8, 1/3>1/6 kabi ekanligiga ishonch hosil qiladilar. 3-sinfda sonning ulushini topishni amaliy masalalardan boshlash kerak. Masalan: uzunligi 12sm boʻlgan qogʻoz yoʻlakchani olib uni ikkiga buklash topshiriladi.
Yoʻlakchaning yarmi necha sm? 12/2=6 sm. Endi yoʻlakchani yana ikki boʻklab toʻrt qismga boʻladi. Yoʻlakchani qanday qismi hosil boʻladi va uning uzunligi qancha?
Javob: 12:4=3 sm 1/4 qism. Bu chizgich yordamida ham oʻlchab koʻriladi.
Masala: 1. Kitob 80 bet, oʻquvchi uning 1/4 qismini oʻqidi.Necha bet kitob oʻqilgan. 80 betning 1/4 qismi qancha? 80:4=20 bet.
2. Kinozaldan bozorgacha 720 m. Shu yoʻlning 8/9 qismini asfalt bilan qoplashdi.
Yoʻlning necha metri asfalt bilan qoplangan?