Guliston davlat universiteti sotsial psixologiya

Sotsial psixologiyada kognitivizm
Kognitivizm K.Levin nazariyasi asosida paydo bo’lgan psixologik yo’nalish bo’lib, undagi o’rganish ob’ekti munosabatlar tizimidagi kishilar, ularning bilish jarayonlari, ong tizimiga taalluqli bo’lgan kognitiv holatlar bo’ldi. Kognitiv maktab vakillari (J.Piaje, U.Nayser, J.Bruner, R.Atkinson va b.) inson bilimlarining shakllanish usullari; sensor axborotning hosil bo’lishi, bilish jarayonlari tuzulmaviy bloklarining vujudga kelishi va rivojlanishi, inson bilimi va xulq-atvorining xotirada bilim hosil bo’lishidagi roli, intellektual funksiyalarning rivojlanishi, verbal va obrazli komponentlarning xotira va fikrlash jarayonlaridagi nisbatini o’rganishdi. Ular inson aksariyat hayotiy vaziyatlarda fikrlash xususiyatlariga asoslangan holda qaror qabul qiladi degan xulosaga kelishdi.
Kognitivizm doirasida shunday mukammal nazariya yaratildiki, ular hozirgi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q.
Kognitiv sotsial psixologiyada kognitiv muvofiqlik nazariyasi muhim o’rin egallaydi. Unda insonni motivatsiyalovchi omil sifatida muvofiqlikni izlashga bo’lgan ehtiyoj va uning muvozanatlashgan kognitiv tuzulmasi olib qaraladi. Mazkur nazariyalarga F.Xayderning muvozanatlashtirilgan tizimlar nazariyasi, T.Nyukomning kommunikativ aktlar nazariyasi, Festingerning kognitiv dissonanslar nazariyasi va boshqalar shular jumlasiga kiradi. Ulardagi asosiy g’oya shundan iboratki, shaxs o’ziga o’xshagan shaxslar bilan muloqotga kirishar ekan, doimo munosabatlarda ruhiy mutanosiblik, tenglik bo’lishiga, shu tufayli ziddiyatlardan chiqishiga harakat qiladi. Maqsad - turli ijtimoiy sharoitlarda shaxs xulq-atvorining psixologik sabablarini tushuntirish va ziddiyatlarning oldini olish yo’l-yuriqlarini ishlab chiqishdan iborat.
G.Andreeva fikricha, kognitivizm ijtimoiy ong psixologiyasi kabi insonning ijtimoiy hodisalarni anglash muammosini tadqiq etuvchi yo’nalishning kelib chiqishiga turtki bo’ldi.
E. Fromm va E. Bern Z. Freydning psixoanalitik kontseptsiyasining izdoshlari edi. Ular uni ijodiy qayta ishladilar. Bundan tashqari, ular dunyodagi global siyosiy, ijtimoiy va ma’naviy o’zgarishlarning zamondoshlari bo’lib, bu ularning ijodida iz qoldirgan. Ularning nazariyalari bitta manbadan kelib chiqqan, lekin ular asosan boshqacha, chunki ular bir xil muammolarga turli nuqtai nazardan qarashgan. E. Fromm (1900-1980)-neofreydizm psixologiyasining vakili, "radikal gumanistik psixoanaliz" kontseptsiyasini ishlab chiqdi, antropologik-ekzistensialistik yo’nalishga sodiq qoldi, Z. Freyd, K. Marks va I g’oyalarini qo’lladi.
E.Bern (1902-1970) qarashlari Z. Freyd psixoanaliziga asoslangan. E.Byorn psixologiyasi odamni oqilona va mustaqil xulq -atvorni rivojlantirish orqali odamlarning munosabatlarining tezligi, o’z -o’zidan paydo bo’lishi, yaqinligi va samimiyligiga qarshi turish orqali odam hayotini dasturlashtiradigan stsenariylardan ozod qilishga chaqirilgan. Shu bilan birga, yakuniy maqsad uyg’un muvozanatli shaxsga erishish edi. E. Bern odamlarga muloqotning mohiyatini tahlil qilishni o’rgatmoqchi edi.