Гулнора Абдурахмонова Достонбек Рустамов инсон капиталини рақамли

2.3. Меҳнат бозорида рақобатбардош бўлмаган 
ёшларни иш билан таъминлаш 
Бугунги кунда дунё мамлакатларида 15 ёшдан 24 ёшгача 
бўлган ёшлар сони бир миллиарддан ошиб кетган. Улар ер юзи 
аҳолисининг 20,0 % дан кўпроғини ташкил қилади. Ёшларнинг 85,0 
% ривожланган мамлакатларда истиқомат қилади. Инсониятнинг 
бутун тарихи давомида ҳозирги авлод ўқимишли экани тан олинса-
да, 113 миллион нафар бола мактабга бормайди. Замонавий дунёда 
130-миллион ўсмирнинг саводсиз экани тан олинади.
Маълум бўлишича, Европада 25 ёшгача бўлган 5 миллиондан 
ортиқ ишсиз мавжуд. Ривожланаётган мамлакатларда ёшлар асосан 
норасмий шаклда ишлайди. Ёшлар кам миқдордаги иш ҳақига бўлса-
да ишлашга рози бўлади. Иқтисодчиларнинг фикрича, ёшлар 
қанчалик кўп ноқонуний меҳнат билан банд бўлар экан, мамлакат 
иқтисодиёти қийин аҳволда қолаверади. Жаҳондаги ишсизлик 

---

56 
муаммоси хавфли ҳолат экани тан олинади. Бу нафақат иқтисод учун, 
балки ижтимоий ҳаётда ҳам фожеаларга сабаб бўлади.
АҚШдаги ёшлар орасида эса гиёҳвандлар, жиноятчилар, 
ишсизлар, ирқчилар сони ортиб бораётганидан хавотирлар пайдо 
бўлди. Center for American Progress тадқиқот ташкилоти хулосаларига 
кўра, айни дамда 10 миллиондан ортиқ ёш америкалик иш топишга 
қийналмоқда экан.
Ёшлар орасидаги глобал ишсизлик 13,1 фоизни ташкил қилади. 
Бу катталар ўртасидаги кўрсаткичдан уч баробар кўп эканини 
кўрсатиб турибди. Халқаро Меҳнат ташкилоти ҳисоботига кўра, 
Яқин Шарқ ва Шимолий Африка, шунингдек, Лотин Америкаси, 
Кариб хавфзаси ва Жанубий Европада бу борадаги кўрсаткич анча 
юқори экани айтилади. Кузатувчиларнинг фикрича, иқтисодиёти 
ривожланган мамлакатларда истиқомат қилаётган ёшлар глобал 
инқирознинг асосий жабрдийдасига айланишди. Вазиятни таҳлил 
қилган Иқтисодий Ҳамкорлик ва Тараққиёт ташкилоти бу ҳолатни 
ёшлар ўртасидаги инқироз деб атади.
Инқирознинг яна бир сабаби ривожланган давлатларда иш 
берувчилар ёши катталарни эмас балки ёшларни ишдан бўшатишни 
афзал кўришади.
Ёшлар ўртасида ишсизлар сони бўйича Африка қитьаси 
етакчилик қилади. Либерия, Малави ва Того 25 ёшгача бўлган 
ёшларнинг 70,0 % дан кўпроғи ишсизликни ўзига касб қилиб олган. 
Бу каби муаммони иқтисоди тараққий этган Хитой ва Ҳиндистон ҳам 
бартараф эта олмаяпти. Тўғри, бу икки мамлакатдаги вазиятни 
Африка ва Лотин Америкаси билан таққослаб бўлмайди.
Ёшлар ўртасида яна бир иллат пайдо бўлган. 21-аср илм-фан ва 
техника, тараққиёт асри. Замонавий дунёни компьютер, мобил 
телефони, нанотехнологиялар маҳсулотларисиз тассаввур қилиб 
бўлмайди. Айни шу сабаб ҳам ёшларнинг дунёқараши тубдан ўзгариб 
кетди. Бугунги ёшлар мансаб пиллапояларидан кўтарилишни эмас, 
балки ўз вақтини бекорга сарфлаётгандек бўлмоқда. Улар кунларини 
Интернетнинг ижтимоий тармоқларида, виртиуал оламда ўтказишни 
афзал кўришмоқда. Интернетга мубтало бўлиш 21-асрнинг бедаво 

---

57 
касалигидир. Реал ҳаётдан виртуал маконга ўтаётганлар кўпайиб 
бораётгани ташвишлидир. 
Ўзбекистонда ёшлар бизнинг келажагимиз. Агар мамлакатда 
ёшлар билан боғлиқ муаммолар бор экан, бу мамлакатнинг келажаги 
йўқ. Кечаги ва бугунги кун билан эмас, балки эртанги кун учун ҳам 
яшаш керак. Бунинг учун келажак авлод борасида қайғуриш керак. 
Уларга барча имкониятларни яратиб бериш зарур.
Ўзбекистонда ҳам ёшларни иш билан таъминлаш масаласи энг 
долзарб вазифалардан бири бўлиб қолмоқда. Бугунги кунда ёшлар 
учун янги иш ўринлари очиш, уларнинг ҳалол меҳнат қилиб, даромад 
топиши мақсадида кўп ишлар қилинмоқда.
Халқаро меҳнат ташкилотининг “Ёшлар ўртасида ишсизлик 
– 2017” маърузасида таъкидланишича, ҳозирги вақтда дунёда 15-24 
ёшдаги йигит-қизлар ўртасида ишсизлик даражаси 12,0 % ни ташкил 
қилади. 2017 йилда курраи заминимиздаги 70 млн.дан кўпроқ йигит-
қиз иш топа олмайди. Ана шу кўрсаткич 2016 йилга нисбатан 
камайган бўлса ҳам бугунги кунда жаҳон бўйича жами ишсизларнинг 
35,0 % ни ёшлар ташкил этади. Бу дунё бўйича ишсизликнинг ўртача 
даражасидан деярли уч баравар кўпдир. 
Шу билан бирга ёшлар меҳнат бозорида рақобатдош 
бўлмаганликлари сабабли жуда кам иш ҳақига ҳам ишлашга рози 
бўлади. Халқаро меҳнат ташкилоти дунёдаги ёш ишчиларнинг 39,0% 
(160 млн.кишидан кўпроғи) камбағаллик даражасида кунига атиги 3,1 
АҚШ доллари ҳисобига кун кечираётганликларини қайд этди. 
Шунинг учун Ўзбекистонда ёшларга оид давлат сиёсатида 
ушбу масалага алоҳида эътибор берилади. Хусусан, ёшларга оид