Guruh: 1as-21met bajardi: Abduvaliyeva Gulshoda Qabul qildi: Qarshiboyev Sherzod

---

Guruh: 1AS-21MET 
Bajardi: Abduvaliyeva Gulshoda 
Qabul qildi: Qarshiboyev Sherzod 
*
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA TA’LIM VAZIRLIGI 
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA 
UNIVERSITETI OLMALIQ FILIALI 
 
 
Metallurgiya va kimyoviy texnologiya 
fakulteti metallurgiya kafedrasi 
Fan: Termirni rudadan beyvosita olish 
 
Mavzu: 
Temir va temir oksidi hosalari 

 
 

---

 
*
Magnetit (magnit temirtosh) — murakkab oksidlar kichik sinfiga mansub 
mineral. Kimyoviy tarkibi — FeFe2O4 Tarkibi va xususiyatlari oʻzgaruvchan 
boʻlib, vujudga kelish sharoitiga bogʻliq. Kub singoniyada kristallanadi, 
oktaedr kristallar va rombdodekaedr koʻrinishdagi yaxlit donador agregatlar 
hosil qiladi. Rangi qoʻngʻir qora, metalldek yaltiroq. Qattiqligi 5,5—6,0; 
zichligi 5200 kg/m3. Kuchli magnit xossasiga ega. Tarkibida titan (1U)-oksid 
(TYU2) boʻlsa titanmagnetit va xrom (Sh)-oksid (0,0,) boʻlsa xrommagnetit 
deb ataladi. Magmatik togʻ jinslarida, gidrotermal konlarda, baʼzan choʻkindi 
jinslarda uchraydi. M. temir olinadigan asosiy xom ashyo hisoblanadi. M.ning 
yirik konlari gabbro va gabbropiroksenit-dunitli formatsiyalarning magmatik 
jinslari, siyenitlar, oʻta asosli ishqorli jinslar va karbonatitlar, kontakt-
metasomatik tuzilmalar, vulkanogen-choʻkindi jinslar bilan bogʻliq. M.ning eng 
katta konlari Rossiya (Kursk magnit anomaliyasi), Ukraina (Krivoy Rog, 
Kremenchug temir ruda konlari), Shvetsiya, AQSH va boshqa mamlakatlarda 
bor. 

---

*
Pirit (
yunoncha
: pyrites lithos — uchqun beruvchi tosh, oltingugurt 
kolchedani, temir kolchedani) — mineral. Kimyoviy tarkibi FeS2 (46% Fe, 
53,4% S); Co, Ni, As, Cu, Ai, Se va boshqa aralashmalari boʻladi. Kub, 
pentagon-dodekaedr, baʼzida oktaedr kristallar hosil qilib, kub singoniyada 
kristallanadi. Zich donador massalar, sharsimon konkretsiyalar shaklida kup 
uchraydi. Och, sargʻishqoʻngʻir rangli, metallsimon yaltiroq. Qattiqligi 6—6,5; 
zichligi 4900–5200 kg/m3. P. gidrotermal konlarda, kolchedanli qatlamlarda 
keng tarqalgan. P. sulfat kislotasi, oltingugurt va temir kuporosi uchun xom 
ashyo hisoblanadi. RF (Ural, Ol-toy), Kozogʻiston, Norvegiya, Ispaniya, Italiya, 
Kipr, AQSH, Kanada va Yaponiyada P. konlari topilgan Pirit(Nomi yunoncha 
piros — olov so‘zidan kelib chiqqan va piritning zarba taʼsirida uchqun 
chiqarish xususiyatini aks ettaradi) — Sulfidlar sinfiga oid eng keng tarqalgan 
mineral. Kimyoviy tarkibi FeS
2
(Fe 46,6 %, S 53,4 %). Pirit tarkibida juda kam 
miqdorda Co (kobaltpirit), Ni, As, Sb, baʼzan Cu Au, Ag va b. qo‘shimchalar 
uchrashi mumkin, bu qoʻshimchalar ularning tarkibiy tipamorf xususiyati 
hisoblanadi. 

---

*
Pirit tabiatda zich donali mayda va o‘rtacha kristalli agregatlar, 
loviyasimon va uyushiqsimon ajratmalar, odatda tomonlari 
yaxshi rivojlangan kub shakldagi kristallardan iborat bo‘ladi. 
Singoniyasi kubik.Mineral hosil boʻlish sharoitiga qarab kubik, 
pentagondodekaydir, kubooktatdir, oktaedir shakllarda 
kristallanadi. Kub tomonlarida chiziqchalar mavjud, zarba 
taʼsirida uchqun chiqaradi va oltingugurt hidini taratadi. Pirit 
amalda barcha maʼlum yo‘llar bilan hosil bo‘lishi mumkin, 
ularning orasida gidrotermal va magmatik yo‘llar asosiysi 
sanaladi. 
Rangi
latunsimon sariq, oltinsimon sariq, somonsimon-
sariq, 
chizig‘ining rangi
 tim qora, baʼzan yashilsimon 
qora, 
yaltiroqligi
 yorqin metalsimon, 
shaffofligi
shaffofmas 
mineral, 
ulanishi 
 mukammal emas, sinishi notekis, baʼzan 
chig‘anoqsimon, agregatlarda donali. 
Moos
 shikalasi 
boʻyicha 
qattiqligi
6 — 6,5, 
zichligi
 4,9 — 5,2 g/sm3.", 
erish 
harorati
1177—1188 °C. 

---

*
Pirit yer qobig‘ida eng kup tarqalgan sulfid bo‘ulib, juda ham 
xilma-xil geologik sharoitlarda yuzaga keladi. 1. 
Kupgina 
magmatik
 togʻ jinslari orasida mayda-mayda xol-xol 
donalar shaklida uchraydi. Koʻpincha silikatlarga nisbatan 
epigenetik mineral boʻlib, keyingi 
gidrotermal
 mahsulot bilan 
bogʻliq tarzda yuzaga keladi. 2. 
Kontakt — 
metasomatnk
 
konlarda
, skarnlar va magnetit uyumlari orasida 
sulfidlarning doimiy yoʻldoshi boʻlib topiladi. Koʻpincha 
tarkibida kobalt ham bo‘ladi. Boshqa sulfidlarga o‘xshab 
kontakt-metasomatik protsessning gidrotermal stadiyasi bilan 
bog‘lik ravishda paydo buladi. 3. Xar xil tipdagi turli tarkibli 
ma’danlarning gidrotermal konlarida yoʻldosh sifatida keng 
tarkalgan bo‘lib, xilma-xil minerallar bilan bir paragenezisda 
topiladi. Shu bilan birga u faqat ma’danli minerallar 
orasidagina emas, balki atrof jinslarda ham metasomatik yʻl 
bilan paydo bo‘lgan (metakristallar) xol-xol, yaxshi taraqqiy 
qilgan kristallar holida koʻp uchraydi. 

---

*
Magnitli temirtosh yoki magnetit Fe
3
O
4 ,
bunda temirning 
miqdori 73 % ga boradi. 
*
Qizil temirtosh - Fe
2
O
3
(60%) va qo’ng’ir temirtosh -
Fe
2
O
3
*nH
2
O (60%). Temir shpatlari ham ma’lum. 
*