Guruh oquvchisi Madaminjonov Baxtiyorjon

Inertsial boʻlmagan yoʻnalishni aniqlash: xayoliy kuchlarga boʻlgan ehtiyoj[tahrir | manbasini tahrirlash]

Berilgan ramkaning inertsial emasligini uning kuzatilgan harakatlarni tushuntirish uchun xayoliy kuchlarga boʻlgan ehtiyoji bilan aniqlash mumkin^{[10] [11] [12] [13] [14]}. Masalan, Yerning aylanishini Fuko mayatnik yordamida kuzatish mumkin^[15]. Yerning aylanishi mayatnikning tebranish tekisligini oʻzgartirishiga olib keladi, chunki mayatnikning atrofi Yer bilan birga harakat qiladi. Yer bilan bogʻlangan (inertial boʻlmagan) mos yozuvlar tizimidan koʻrinib turibdiki, yoʻnalishdagi bu aniq oʻzgarishni tushuntirish uchun xayoliy Koriolis kuchini kiritish kerak.
Yana bir mashhur misol, bir-birining atrofida aylanadigan ikki shar oʻrtasidagi ipning kuchlanishidir^[16] [17]. Bunday holda, aylanuvchi mos yozuvlar tizimidan kuzatilgan sharlar harakati asosida ipning oʻlchangan kuchlanishini bashorat qilish, aylanuvchi kuzatuvchilardan xayoliy markazdan qochma kuchni kiritishni talab qiladi.
Shu munosabat bilan shuni taʼkidlash mumkinki, koordinatalar tizimining oʻzgarishi, masalan, dekartdan qutbga, agar nisbiy harakatda hech qanday oʻzgarishsiz amalga oshirilsa, qonunlarning shakli boʻlishiga qaramay, xayoliy kuchlarning paydo boʻlishiga olib kelmaydi. Harakat egri chiziqli koordinatalar tizimining bir turidan boshqasiga oʻzgaradi.

Egri chiziqli koordinatalarda xayoliy kuchlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻpincha egri chiziqli koordinatalarda, xususan qutbli koordinatalarda „xayoliy kuch“ atamasining boshqacha ishlatilishi qoʻllaniladi. Chalkashmaslik uchun terminologiyadagi chalgʻituvchi noaniqlik bu erda koʻrsatilgan. Bu „kuchlar“ deb atalmish barcha sanoq sistemalarida nolga teng emas, inertial yoki noinertial va aylanishlar va koordinatalarning tarjimalari ostida vektor sifatida aylantirilmaydi (barcha Nyuton kuchlari kabi, xayoliy yoki boshqacha).
„Oʻylab topilgan kuch“ atamasining bunday mos kelmaydigan ishlatilishi inertial boʻlmagan ramkalar bilan bogʻliq emas. Ushbu „kuchlar“ deb ataladigan narsalar egri chiziqli koordinatalar tizimidagi zarrachaning tezlanishini aniqlash va keyin koordinatalarning oddiy ikki martalik hosilalarini qolgan aʼzolardan ajratish yoʻli bilan aniqlanadi. Bu qolgan atamalar keyinchalik „fikrli kuchlar“ deb ataladi. Ehtiyotkorlik bilan foydalanish ushbu atamalarni " umumlashtirilgan xayoliy kuchlar " deb ataydi, ularning Lagranj mexanikasining umumlashtirilgan koordinatalari bilan bogʻliqligini koʻrsatadi. Lagranj usullarini qutbli koordinatalarga tatbiq qilish bilan bu yerda tanishish mumkin.