Гурух талабалари хакида маълумот


АРТЕРИАЛ КОН ТОМИРЛАРИНИНГ ОДАМ БАДАНИДА ТАРМОКЛАНИШ КОНУНИЯТЛАРИ


Download 316.5 Kb.
bet2/6
Sana16.04.2023
Hajmi316.5 Kb.
#1361181
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Маъ.ан.II.

АРТЕРИАЛ КОН ТОМИРЛАРИНИНГ ОДАМ БАДАНИДА ТАРМОКЛАНИШ КОНУНИЯТЛАРИ.
XIX асирнинг иккинчи ярмидаёк П.Ф. Лесгафт (1881) кон томирлар гавдани буклувчи томонида жойлашишини ва асосий узун йул-йулакай ён атроф тукималарга шохлар чикариб кон билан таъминланишини ёзиб колдирган эди.
Эндиликда барчага маълумки энг катта артериал кон томир (шотомир) аорта гавдада умуртка устуни олдида унга ва орка мияга параллель холда йуналади. Аорта умуртка буйлаб, паска караб йуналар экан, узидан девога париентал ёпишган ва ички аъзоларга караган – висцерал тармокларни чикаради.
Аортадан чикувчи париентал шохлар жуфт булиб, улар унг ва чап томонга караб симметрик равишда чикади. Висцерал шохлар асосан ток булиб, ток аъзоларга боради. Артериал томирлар купинча ассиметрик холда тармокланади – бу хол аорта ровоги, ундан чикувчи умумий уйку артерияси, чап ва кнг умров ости артериялари чикишида яккол кузга ташланади. Корин аортасидан эса ундан чикувчи ток шохлари ассиметрия шохланишига мисол булаолади. Хар бир аъзо узини таъминлайдиган артерияни энг якин маънбадан олади. Артерия найсимон суякларга параллель юраги, бир суяклик ерда бир артерия, икки суяклик ерда иккита артерия жойлашган булади. Йирик артериялар факат гавданинг букулувчи юзасида жойлашган. Купчилик атрериялар Купчилик артериялар суяк ва мускул орасидаги каналларда жойлашади. Купчилик артериялар уз номи билан аталувчи веналар лимфа томиралари ва нервлар билан бирга юради. Хар бир аъзо узини таъминловчи кон томирни узига энг якин жойлашган артериал томирдан олади.
М. Г. Привеснинг тадкикотларига кура хар бир аъзога келган артерия шу аъзонинг багрига кириб, мазкур аъзонинг структур функционал бирлигига мос холда шохларга булиниб (масалан мускул толалари буйлаб) ана шу аъзоларни кон билан таъминлайди.
Кул-оёкдан утаётган катта кон томирлар на факат у ердаги мускулларни кон билан таъминлабгина колмай, балки суякларни, нерв толаларини, кон томирларини узини ва шунга ухшаш тукималарни хам битта колдирмай кон билан таъминлайди. Масалан, найсимон суяк шу билан таъминловчи томирлар суякка уни юкори ва пастки эпифизлардан ва диафиздан уч ердан кириб, суякнинг ичида улар иккига: юкорига кутарувчи шохи билан уз аро кушилиб, (анастомоз) суякнинг ичидаги кон айланишини таъминлайди.
С. Н. Касаткин шогирдлари билан ошкозон ичак деворига кирган кон томирларни аъзо ичида тармокланиш конуниятларини урганаган. Муаллиф кон томирларни шохланиши уч хил булишини: зич (лептореал) ва анча (эвриареал) ва нихоят уртача зичликдаги (мезореал) йуллари билан таркалишини баён килади.
Шундай ин бошка аъзолар ичида кон томирларнинг шохланиш конуниятлари турлик аъзоларда кон томирлар турлича таркалиши маълум. Бу эса жаррохлик амалиятида, аъзоларни кучириб утказиш ва шунга ухшаш операцияларда жарохларга катта ёрдам беради.
Микроконтомирлар. Майда кон томирларга микроскопик томирлар дейлади. Микроскопик кон томирларда микроскопик томирлар дейилади.
Микроциркулярия атамаси 50-нчи йилларнинг биринчи ярмида огизга олина бошлади. Микроциркулярия деганда майда микроскопик кон томирларда кон айланиши, айни ана шу ерда модда алмашинуви руй бериши тушунилади. Демак, микроциркулярия физиологик тушунча. Купчилик касалликларнинг келиб чикиш заминида айрим худудларда (муаян жойларда ) кон (кислород) билан таъминланиши бузилиши, яъни микроциркуляциянинг бузилиши ётади. Шунинг учун булса керак микроциркулярия атамаси даст аввал патофизиологлар ва клиницистлар томонидан ишлатила бошланган.
Маълумки хар кандай харакат, шу жумладан коннинг харакати муаян бир ерда(томирда) руй беради. Демак, микроциркуляция узи физиологик атама булишига кура маълум морфологик хосилма, яъний майда кон томирларни ичида кечади.
Хулоса килиб айтганда, микроциркуляция жараёни микроциркулятор кон томирларда кечади. Микроциркулятор кон томирларни оддий куролланиаган куз билан куриш мумкин эмас, у хатто оддий микроскопда хам яхши куринмайди. Микроциркуляция жараёни кечадиган ута майда кон томирларни биомикроскопия, электрон микроскопия усуллари ёрдамидагина аник куриш ва урганиш мумкин. Ана шу замонавий техника ёрдамида олиб борилган тадкикотлар (В. В. Куприянов) микроциркулятор томирларни морфологик тузилишига караб, беш кисмга булиш мумкин: I) Артериола, 2) прекапиллярлар, 3) капиллярлар, 4) паст капиллярлар, 5) венулалар.
Артериолалар: Микроциркуляция руй берадиган томирларни энг дастлабкиси булиб, артерияни энг майда кисми турли аъзоларда турлик диаметрга эга булган артериол томирдир. Шунинг учун девори уч каватдан , ташки, урта ва ички каватларига эга. Майда артериолалардан фарки шундаки, унинг урта каватида жойлашган мускул кавати факатбир кават мускул хужайраларидан ташкил топган.
Прекапиллярлар: артериолалардан тугри бурчак хосил килиб чикади, деворида эластик толалар булмайди, мускул хужайралари эса яккам-дуккам бир биридан узлукли равишда жойлашган булади, аммо прекапиллярлар капиллярга утиш ерида мускул хужайралари гуж холда булиб, капиллярга утиш ерида сикилиб (бекилиб) ёзилиб (очилиб) туришни таъминлайди.
Капиллярлар микротомирларни энг майдаси булиб, модда алмашуви айни ана шу ерда кечади. Капиллярларда урта мускул кавати булмайди, факат эндотелийдан иборат нозик кил томир хисобланади. Капиллярлардан ён шохлар чикмайди, улар тугри йуналган булиб, майда капилляр турини хосил килади ва пост капиллярга утиб кетади. Капиллярларнинг диаметри 2 мкм дан 30-40 мкм гача булиши мумкин. Капиллярларда кон тула ёки кам булишига кура улар: 1) тула конлик ишлаб турувчи, 2) плазматик – факат плазма билан тула ва 3) ёпик ишламай турган капиллярларга булинади. Кам харакат ёки бутунлай харакатсиз аъзоларда (масалан мускулларда) ёпик ишламай турган капиллярлар бутунлай битиб кетиши мумкин. Бу хол касаллик туфайли мутлока харакатсиз мускулларда руй беради.
Посткапиллярлар микротомирларни вена кисмига таалукдир. Капиллярлар егилиб, диаметри катталашиб, пост капиллярларни хосил килади. Посткапиллярлар уз-аро кушилиб, деворида мускул хужайралари пайдо булиб, венуларга айланади. Артериолалар венулар билан уз-аро туташиб – артерио-веноз анастомозларини хосил килиши мумкин. Шунинг учун хам В. В. Куприянов уларни артериола-венуляр анастомозлари деб аташ лозим деб хисоблайди.
Юкорида баён килинганлардан маълум булишича, микрокон томирларининг тузилишини, хусусиятларини урганишда хозирги кунда хийла ютукларга эришилганига карамай хали бу борада ечилмаган муаммолар анчагина.
Артериялар деворини ташкил килган мускул кавати бир катор силлик мускул толаларидан иборат булиб эндотелий каватининг устида жойлашган. БУ ЕРДА ЭЛАСТИК КАВАТ МУТЛАКО БУЛМАЙДИ. Артериялалар бир неча прекапиллярларга утар экан мавжуд бир катор мускул каватини секин аста йукотиб капиллярларга утиб кетади. Прекапилляр артериолани капиллярларга туташтириб турувчи кисм булиб тузилиши жихатдан артериоладан бошланиш ва капиллярларга утиш ердарида силлик мускул толаларини мавжудлиги билан фарк килади, бу мускул толалари артериоладан прекапиллярларга, прекапиллярлардан капиллярларга кон утишини бошкариб туради.
Олимларнинг фикрига кура капиллярларни , ишлаб турувчи, плазматик ёки ишламай туриши ана шу мускул толаларини кискариб, торайиб ёки бушашиб туришига боглик.
Капиллярлар – микроконтомирларнинг асосийси хисобланади. Капиллярлар девори факат бир каватлик япалок хужайра- эндотелийдан иборат холос. Эндотелий хужайраларнинг тишлик четлари базал мембранага махкам бириккан. Эндотелийнинг капилляр ичига караган томони оддий микроскопда силлик куринади. Аммо электрон микроскопда эса бурмалар ва микросургичлари бор экан маълум булди. Капиллярлар диаметри 2-12 микронга тенг. Капилляр уст томондан базал мембрана билан копланган. Капилляр кайси аъзога тегишликлигига караб ана шу аъзога хос тузилишга эга.
Масалан жигар синусоиди кил томирларининг хужайра аро тешиклари (ёриклари) булса, бурак коптокчаларининг хосил килган килтомирларда галвирсимон тешиклари булади.
Постакипиллярлар – одатда 2 –та ёки ундан ортик килтомир, битта умумий диаметри каттарок посткапиллярга утади, улар уз навбатида25-50 микрон диаметрга эга булган венулаларга давом этади. Венулалар деворида мускул хужайралари ахён - ахёнда учрайди холос, посткапилляр ва венулаларда модда алмашиши давом этади.

Download 316.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling