H. R. Aminov 0 ‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan yoshlar murabbiysi, rassom

' P a l i t r a -   bo’yoq  aralashtiriladigan  taxtacha.

6

.  M a t o g a   g r u n t o v k a   b e r i s h d a n   a w a l   r a m k a g a   t o r t i l a d i .   M a t o n i  

s o l q i   t o r t i b   q o ‘y i l s a ,   u   o s i l i b   q o l a d i ,   b u   b o ' y o q   q a t l a m i n i n g   y o r i l i b  

k e t i s h i g a  o l i b   k e l a d i .   M a t o   r a m k a g a   n i s b a t a n   3 —4   s m   k e n g r o q   o l i n a d i ,  

u n i n g   i p l a r i   y o ‘n a l i s h i   r a m k a  

c h e t l a r i g a  

p a r a l l e l   b o ‘l i s h i   z a r u r .  

M a t o   r a m k a g a   h a r   t o m o n d a n   b a r o b a r   t o r t i l a d i .

7 .  M a t o n i   g r u n t l a s h .   G r u n t   i k k i   e l e m e n t d a n :   y u p q a   y e l i m   q a t l a m i  

v a   b i r   n e c h a   b o ‘y o q   q a t l a m i d a n   i b o r a t   b o ‘l a d i .   Y e l i m   q i s m i   b o ‘y o q n i  

m a t o g a   s i n g i b   k e t i s h d a n   a s r a y d i .   Y e l i m   b i r   y o k i   i k k i   q a t l a m   q i l i b  

b e r i l a d i .   G r u n t   b o ‘y o q   m a t o   y u z i n i   t e k i s l a y d i ,   t e g i s h l i   r a n g n i   h o s i l  

q i l a d i .   U   2 —3   q a t l a m   q i l i b  b e r i l a d i .

Savollar

1.  Moybo'yoq boshqa bo'yoqlardan qanday farqlanadi?

2.  M oybo'yoq bilan  ishlashda  nimalarga e ’tibor berish  kerak?

3.  Moybo'yoq bilan qanday bosqichlarda  ishlash  mumkin?

RANG  BILAN  ISHLASHDA  RASSOM  QOBILIYATI

A g a r  t a l a b a   n a t u r a d a   r a n g  v a   r a n g - t u s   m u n o s a b a t l a r i n i   k o ‘r a   o l s a ,  

h a l i   u   y a x s h i   a s a r   y a r a t a   o l a d i   d e g a n   g a p   e m a s .   U   m a h o r a t   b i l a n  

a y r i m   a s h y o l a r n i n g   y o r u g ‘  —  t u s i d a n   n u s x a   o l i s h i ,   u l a m i n g   h a j m i n i  

h a m   b e r i s h i   m u m k i n ,   a m m o   m a k o n n i n g   m o d d i y l i g i ,   y o r i t i l i s h  

h o l a t i n i   b e r a   o l m a y d i .

R e a l i s t i k   r a n g t a s v i r   m a h o r a t i n i   e g a l l a s h   u c h u n   u n i n g   i k k i   a s o s i y  

x u s u s i y a t i   m o h i y a t i n i   t u s h u n i b   o l i s h   z a r u r .   S h u n d a g i n a   y o s h   r a s s o m  

i x t i s o s l i k n i   y a x s h i   e g a l l a y d i   v a   u n i n g   h a r   i s h i   t a k o m i l g a   e r i s h i b  

b o r a v e r a d i .

B i r i n c h i   x u s u s i y a t i   s h u n d a k i ,   n a t u r a d a n   r a n g t a s v i r ,   u n i n g  

h a j m i y ,   m a k o n i y   v a   m o d d i y   s i f a t l a r i   t a b i a t n i n g   r a n g i n   m u n o s a ­

b a t l a r i n i   n i g o h i y   o b r a z l a r g a   m u t a n o s i b   o ‘t k a z i s h   r a n g l a r   o ‘y i n i d a n  

i b o r a t   b o ‘l a d i .   E t u d d a  b e r i l a y o t g a n   r a n g   m u n o s a b a t l a r i n i n g   m o h i y a t i  

n i g o h   b i l a n   q a b u l   q i l i n a y o t g a n   m u n o s a b a t l a r   m o h i y a t i d a n   k e l i b  

c h i q a d i .   Z e r o   e t u d n i n g   r a n g   m u n o s a b a t l a r i n i n g   t u z i l i s h i   y o r i -  

t i l g a n l i k n i n g   u m u m i y   t u s   v a   r a n g   h o l a t i n i   h i s o b g a   o l i b   a m a l g a  

o s h i r i l a d i .   M u n o s a b a t l a r  b i l a n   i s h l a s h   m e t o d i   r a n g t a s v i r   t a ’l i m i n i n g  

a s o s i y   q o n u n i   h i s o b l a n a d i .

I k k i n c h i   x u s u s i y a t i   s h u n d a k i ,   n a t u r a   a s h y o l a r i   r a n g   m u n o s a b a t l a r i  

u l a m i   y a x l i t   i d r o k   e t i s h n i   c h o g ‘i s h t i r i s h   b i l a n   b e l g i l a n a d i .   N a t u r a n i n g  

r a n g   m u n o s a b a t l a r i n i   y a x l i t   k o ‘r i s h g a   e r i s h m a y   u n i n g   t a s v i r i n i   t o ‘l a  

r a v i s h d a   y o r i t i b   b o ' l m a y d i .   A y n a n   s h u   i k k i   x u s u s i y a t l a r g a   e r i s h i s h  

n a t i j a s i d a   t a s v i r n i n g   t o ‘ l a q o n l i ,   t a ’s i r c h a n   r a n g l a r   m u n o s a b a t i n i  

y a r a t i s h   m u m k i n .

T a ’l i m n i n g   d a s t l a b k i   p a y t i d a n o q   m u n o s a b a t l a r   m e t o d i   b i l a n  

i s h l a s h   z a r u r .   H a r  b i r   r a n g n i   a y n a n   v a   b o s h q a l a r d a n   a j r a t i b   n u s x a l a s h  

m u m k i n   e m a s .   B u n d a y   n u s x a   k o ‘c h i r i s h d a   r a n g l a m i n g   o ‘z a r o   a l o q a s i ,  

u l a m i n g   f a r q i n i   b i l i b   b o ‘l m a y d i .   B u n d a y   n u s x a   o l i s h   n a t i j a s i d a  j o n l i  

n i g o h   t a s a w u r i d a n   y i r o q   b o ‘l g a n   t a s v i r   h o s i l   b o ‘l a d i .   E t u d d a g i   b a r c h a  

b o ' y o q l a r   b i r - b i r i g a   n i s b a t a n   o l i n a d i .   R a n g t a s v i r d a g i   r a n g l a r   a t r o f -  

m u h i t   b i l a n   s o l i s h t i r i s h   a s o s i d a   t o p i l a d i   v a   u l a r   p r o p o r s i o n a l  

m u n o s a b a t l a r d a   t a s v i r l a n i s h i   m u m k i n .

Savollar

1.  Naturadan  ishlashda tus nisbatlari  qanday aniqlanadi?

2.  Rang bilan  ishlashda qanday xususiyatlar mavjud?

RANGTASVIRDA  MUTANOSIBLIK  (PROPORSIYA)

M u n o s a b a t l a r   q o n u n i   —  b u   r a s s o m l a m i n g   k a s h f i y o t i   e m a s .  

M u n o s a b a t l a r   q o n u n i   —  b u   a t r o f - m u h i t ,   u n i n g   s h a k l i ,   r a n g i ,  

b o r l i q n i   n i g o h   b i l a n   i d r o k   e t i s h   f i z i o l o g i y a s i   v a   p s i x o l o g i y a s i  

q o n u n i d i r .   U   f a q a t   n a t u r a n i   e m a s ,   b a l k i   c h i z m a t a s v i r n i ,   t u s l i   v a  

r a n g l i   t a s v i r n i   i d r o k   e t i s h d a   r a s s o m   t a s a w u r i d a   ( t e g i s h l i   t a r z d a )  

n a m o y o n   b o ' l a d i .

A t r o f i m i z d a g i   n a r s a l a r   f a q a t   k o n s t m k t i v   q u r i l m a s i   b i l a n g i n a  

e m a s ,   b a l k i   o ' z i n i n g   m u t a n o s i b l i g i   b i l a n   k o ' z   o l d i m i z d a   n a m o y o n  

b o ' l a d i .   M u t a n o s i b l i k   —  b u   k a t t a l i k l a r   ( o ' l c h a m l a r )   m u n o s a b a t i d i r .  

B i z   “ b a l a n d   u y   y o k i   p a s t   q u r i l m a ” , 

“ o z g ' i n   y o k i   s e m i z   o d a m ”  

d e g a n i m i z d a   o ' l c h a m   n i s b a t l a r i ,   x a r a k t e r i   m u t a n o s i b l i k   x u s u s i y a t i n i  

n a z a r d a  t u t a m i z .

T u r m u s h d a g i   b a r c h a   a s h y o l a r   b a l a n d l i g i ,   e n i ,   k a t t a l i g i  j i h a t i d a n  

b i r - b i r i d a n   f a r q   q i l a d i .   S h u n i n g   u c h u n   h a m   n a t u r m o r t ,   p o r t r e t ,   i n s o n  

t a n a s i   k a b i l a r   t a s v i r l a n a y o t g a n d a   u l a r   b i r - b i r i g a   n i s b a t a n   o l i n a d i .

X u s u s a n ,   p o r t r e t   s a n ’a t i d a  y u z ,   b o s h   v a  t a n a n i n g  u m u m i y   m u t a n o s i b i ,  

o M c h a m l a r   n i s b a t i ,   x u s u s i y a t l a r i g a   e ’t i b o r   b e r i l a d i .   N a t u r a n i   k o ‘r a  

o l i s h   v a   u n d a g i   k a t t a l i k l a m i   m u t a n o s i b   r a v i s h d a   y u z a d a   i f o d a l a s h  

r a s s o m n i n g   m u h i m   v a z i f a s i   h i s o b l a n a d i .

S h u n d a y   q i l i b   t a s v i r d a g i   h a r   b i r   a s h y o n i n g   o M c h a m l a r   n i s b a t i  

m u t a n o s i b l i g i   q o g ‘o z d a   t o ‘g ‘ r i   j o y l a s h t i r i l s a   t o m o s h a b i n   h a r   b i r  

n a r s a n i   t a n i b   o l a d i .   N e g a k i   u n i n g   t a f a k k u r i d a   a n a   s h u   n a r s a   h a q i d a g i  

t a s a w u r   a w a l d a n   s h a k l  l a n g a n .

M a ’l u m k i ,   r a s s o m   h a r   b i r   n a r s a n i   t a b i i y   k a t t a l i g i d a   t a s v i r l a s h i  

s h a r t  e m a s .   T a s v i r d a   u l a m i n g  o M c h a m l a r  n i s b a t i   m u t a n o s i b l i g i n i   b e r i s h  

k i f o y a   q i l a d i .   I n s o n   b o s h i n i   2 - 3   m a r t a   k a t t a   y o k i   2 0 — 3 0   m a r t a  

k i c h r a y t i r i l g a n   h o l d a   t a s v i r l a s h   m u m k i n .   T e l e v i z o r   e k r a n i d a   b a r c h a  

n a r s a   b i r   n e c h a   b a r o b a r   k i c h r a y t i r i l g a n   b o ‘ l s a ,   k i n o e k r a n d a  

k a t t a l a s h t i r i l g a n   b o ‘l a d i .   A m m o   h a r   i k k a l a   h o l a t d a   h a m   t a s v i r l a r  

h a q q o n i y   i d r o k  e t i l a d i .

B i z   u c h u n   o d a t i y  b o ‘l i b   q o l g a n   v o q e l i k d a g i   s h a k l   v a   o b y e k t l a m i n g  

o ‘ l c h a m l a r   n i s b a t i   b u z i l s a   h a q q o n i y   t a s v i r g a   e g a   b o ‘l m a y m i z .   A g a r

10 

m a r t a   k i c h r a y t i r i l g a n   u y  o l d i d a g i   o d a m   s u r a t g a   o l i n s a   u   n i h o y a t d a  

k a t t a   k o ‘r i n a d i ,   i c h k a r i d a g i   a s h y o l a r   o ‘l c h a m i   k a t t a y t i r i l s a ,   o d a m  

l i l i p u t g a  o ‘x s h a b  q o l a d i .

X u l o s a   q i l i b   a y t g a n d a ,   n a r s a l a m i   t a b i i y   h o l a t d a   c h i z a   t u r i b   u l a r n i  

a y n a n   t a b i i y   k a t t a l i g i d a   t a s v i r l a s h   s h a r t   e m a s ,   f a q a t   q o g ‘o z d a   k a t t a l i k n i  

b i r - b i r i g a   n i s b a t a n   t o ‘g ‘r i  b e r i s h   k i f o y a   q i l a d i .

S h u n i   h a m   a y t i s h   k e r a k k i ,   b u y u m   v a   s h a k l l a r  b i r   n u q t a d a n   t u r i b  

q a r a l g a n d a g i ,   y a ’n i   p e r s p e k t i v a d a g i   o ‘l c h a m l a r i   n i s b a t i n i   s a q l a g a n  

h o l d a   t a s v i r l a s h n i   n a z a r d a   t u t m o q   k e r a k   ( 1 0 - r a s m g a   q a r a n g ) .

O d a t d a   s h a k l l a r   o ‘l c h a m i   t a s v i r l a n a y o t g a n d a ,   a s l i ( n a t u r a   h a q i q i y  

o ‘ l c h a m i ) n i n g   o ‘l c h a m i d a n   k i c h i k r o q   t a s v i r l a n a d i .   S h u n i n g   u c h u n  

s h a k l l a r  g u m h i n i n g   u m u m i y   o ‘l c h a m   b i r l i g i n i   t a n l a s h   v a z i f a s i   t u r a d i .  

A n a  s h u n d a  b u y u m   v a   s h a k l l a m i n g  o M c h a m l a r i   n i s b a t i   b i r - b i r i g a   m o s  

k e l i b ,   t a s v i r   h a q q o n i y   o ‘ x s h a s h i   m u m k i n .   0 ‘ l c h a m   n i s b a t i  

m u n o s a b a t l a r i   i d r o k   q i l i s h   q o n u n i   f a q a t   c h i z m a t a s v i r d a   e m a s ,   b a l k i  

r a n g t a s v i r d a   h a m   m u h i m   a h a m i y a t g a   e g a   ( 2 , 4 - r a s m l a i g a   q a r a n g ) .

Savollar

1.  Rangda mutanosiblik nima?

2.  Shakllar mutanosibligi qanday amalga oshiriladi?

RANGTASVIR  HAMDA RANG  (BO‘YOQ)DA ISHLASH  NAZARIYASI

R a n g t a s v i r   s a v o d x o n l i g i   n a z a r i y a s i n i   d o i m i y   r a v i s h d a   o ‘r g a n i b  

b o r i s h   t a s v i r i y   s a n ’a t   t a ’l i m i   m u v a f f a q i y a t i n i   t a ’m i n l o v c h i   m u h i m  

s h a r t l a r d a n   b i r i   h i s o b l a n a d i .   R a n g t a s v i r n i n g   m u s t a h k a m   n a z a r i y  

q o n u n - q o i d a l a r i g a   t a y a n i b g i n a   y o s h   r a s s o m   a m a l i y   k o ‘n i k m a l a r g a  

e g a   b o ‘ l i s h i  

v a   i j o d   y o ‘l i g a   k i r i b   b o r i s h i   m u m k i n .   “ N a z a r i y a s i z  

a m a l i y o t g a   k i r i b   b o r g a n   k i s h i ,   —  d e b   y o z a d i   L e o n a r d o   d a   V i n c h i ,   — 

k o m p a s s i z   y o ‘l g a   c h i q q a n   d e n g i z c h i g a   o ‘x s h a y d i   v a   q a y o q q a  

k e t a y o t g a n l i g i n i   o ‘z i   h a m   t u z u k r o q   a n g l a b   y e t m a y d i .   A m a l i y o t  

h a m i s h a   y a x s h i   i s h l a b   c h i q i l g a n   n a z a r i y a g a   t a y a n i s h i   l o z i m   v a  

n a z a r i y a s i z   r a n g t a s v i r n i n g   m u v a f f a q i y a t i n i   h e c h   q a c h o n   t a ’ m i n l a b  

b o ‘l m a y d i ”

R a n g t a s v i r c h i   r a s s o m   D . N . K a r d o v s k i y   q u y i d a g i l a m i   y o z g a n   e d i :  

“ . . .   s a n ’a t n i   o ‘r g a n a y o t g a n l a r   i f o d a   u s u l l a r i   v a   q o i d a l a r i g a   b o ‘y s u -  

n i s h l a r i ,   s h a k l ,   r a n g ,   t u s ,   x u s u s i y a t ,   h a r a k a t ,   m u t a n o s i b l i k n i   b e r a  

o l i s h i ,   u l a m i n g   q o n u n i y a t l a r i n i   b i l i s h i   l o z i m ”

T a s v i r i y   s a n ’a t   t a r i x i d a   r a n g t a s v i r g a   o ‘ r g a t i s h n i n g   a m a l i y o t i  

b i l a n   b o g ‘l i q   k a t t a   t a j r i b a   t o ‘p l a n g a n .   U s l u b i y   a d a b i y o t d a   t e x n i k   v a  

t e x n o l o g i k   m a s l a h a t l a r   b i l a n   b o y i t i l g a n   q i m m a t l i   m a ’ l u m o t l a r  

t o ‘ p l a n g a n .   N a z a r i y a g a   k e l s a k ,   b u   s o h a d a   t a r i x i y   m e r o s   y e t a r l i  

e m a s .

K e y i n g i   y i l l a r d a   t a s v i r i y   s a v o d x o n l i k   n a z a r i y a s i n i   o ‘q i t i s h g a  

k o ‘ p r o q   e ’t i b o r   b e r i l m o q d a .   B i r   q a t o r   u s l u b i y   q o ‘l l a n m a l a r   c h o p  

e t i l d i ,   u l a r d a   c h i z m a   m a h o r a t i n i n g   a y r i m   n a z a r i y  y o ‘n a l i s h l a r i   y o r i t i b  

b e r i l d i .   X u s u s a n ,   y o r u g 4- s o y a ,   r a n g l a r ,   h a v o y i   p e r s p e k t i v a  

q o n u n i y a t l a r i   s h u l a r   j u m l a s i d a n d i r .   A m m o   b u   q o ‘l l a n m a l a m i n g  

m a z m u n i g a   e ’t i b o r  b e r i l a d i g a n   b o ‘l s a ,   m a ’l u m   y e t i s h m o v c h i l i k l a m i  

k o ‘ r i s h   m u m k i n .   G a p   s h u n d a k i ,   t a l a b a   y o r i t i s h ,   m u h i t ,   h a v o y i  

p e r s p e k t i v a   a s o s i d a   n a r s a l a r   r a n g i n i   q a n c h a l i k   t u s h u n i b   v a   a n g l a b  

y e t m a s i n ,   u   h a q i q i y   r a n g t a s v i r c h i   b o ' l i b   y e t i s h a   o l m a y d i .   N e g a k i  

b u l a m i n g   b a r c h a s i   b i l a n   c h i z m a t a s v i r   v a   r a n g t a s v i r   n a z a r i y a s i n i n g  

a s o s i y   m a s a l a l a r i n i   h a l   e t i b   b o ‘l m a y d i .

R a s s o m   t a f a k k u r   b u t u n l i g i n i   k o ‘r i s h   o r q a l i   a n g l a s h   q o b i l i y a t i g a  

e g a   b o ‘l a   b o s h l a g a n d a g i n a   r e a l i s t i k   r a n g t a s v i r   m a h o r a t i n i   e g a l l a s h g a  

k i r i s h a d i .   0 ‘n l a b   m a s h h u r  r a s s o m l a m i   t a r b i y a l a b   y e t i s h t i r g a n   t a j r i b a l i  

r a s s o m - p e d a g o g   D . N . K a r d o v s k i y   t a ’b i r i   b i l a n   a y t g a n d a ,   “ h a m  

p o s t a n o v k a d a   v a   h a m   i s h   j a r a y o n i g a   r a h b a r l i k   q i l a y o t g a n d a   r a n g

m u n o s a b a t l a r i n i   t o ‘g ‘r i  t o p i s h g a   e ’t i b o r  b e r i s h   m u h i m d i r . . .   H a r  v a q t  

m u n o s a b a t l a r   a s o s i d a   t a f a k k u r  y u r i t i s h   v a   i s h l a s h g a   o ‘r g a n i s h   z a r u r ”

T a ’l i m  j a r a y o n i d a  t a l a b a l a r  e n g  a w a l o   r a n g t a s v i r n i n g  t u s   v a   r a n g l a r  

m u n o s a b a t i   v a   u l a r n i   b e l g i l a s h   u s u l i d e k   a s o s i y   q o n u n n i   e g a l l a s h l a r i  

z a r u r .   A y n a n   s h u   r a n g t a s v i r   n a z a r i y   k u r s i n i n g   a s o s i y   m o h i y a t i n i  

t a s h k i l   e t i s h i   z a r u r .

B ulardan  tash q ari  rangtasvir  ta ’lim in in g   nazariy  kursi  tarkibiga 

chizm atasvim ing rangtasvirdagi yetakchi noli, havoyi perspektiva, yorug' 

soya q o n u n la ri,  tasviriy y u zada tasvirlanayotgan a sh y o larn in g  hajm iy 

m o d d iy ,  m ak o n iy  sifatlarini  yetkazish q o id alari,  tasvim ing tu s va  rang 

butunligiga erisha olish singari m asalalar h am   kiritilishi zarur.

C h iz iq la r  va  b itta   ran g d a   ( b o 'y o q d a )   h a m   ajo yib   p o r tr e t  y o k i 

k artin a y aratish  m u m k in .

A m m o   rea listik   d astg o h li  ra n g ta sv ird a   rang li,  havoyi  v a  b o rliq n i 

h a q q o n iy   ta sv irla sh   tili,  usuli  tasv iriy  s a n ’a tn in g   n egizi  h iso b la n a d i.

H a jm in i,  m a te ria lin i,  b u y u m la rin in g   b ir-b iri  b ilan   b o g 'liq lig in i 

biz p e rsp e k tiv a d a ,  y o ru g 1 va so y ad a,  sh u n in g d e k ,  ran g d a  k u z a ta m iz , 

ko'ram iz.  M aterial va hajm   idrok qilish shakl yuzasining rang-barangligi 

va yorug' — soyaning xilma-xilligiga bog'liq.  Shakl ranglari  k o 'z im izd a n  

u z o q la sh g a n   sari  o 'z g a rib ,  b irin c h i  p lan dag isi  ikk inch i  p la n d a g isid a n  

farq   q ila d i.  S h u n in g   u c h u n   ra n g la r  k u c h i,  tu si  h a m   o 'z g a r a d i 

( 2 1 -ra sm ).

Biz  h a y o td a   k u z a tg a n   n a rsa la r ran g in i  x o lstd a yoki  q o g 'o z d a  ak s 

ettiray o tg an im izd a ularni g o 'zal,  ta ’sirch an  qilib yaratishim iz m u m k in . 

Biz  b u n d a y   n a r s a la m in g   (sh a k l)  ra n g in i  e m a s ,  u la r n i  b iz n in g  

ko'zim izg a q an day ko'rinishini  hisobga olgan  holda tasvirlaym iz. Y a’ni, 

jism la rn i  havoyi  p e rsp e k tiv a  o rq ali  k o 'rin g a n   ran g la r y o rd a m id a  ak s 

e ttix am iz.  Bizga  k o 'rin g a n   ra n g la r jis m   h a q iq iy   ra n g id a n   a n c h a   farq  

qilishi  m u m k in .  B archa  k o 'rin g an  jism   rangi  u n ing yaqin yoki u z o q d a  

tu rish ig a ,  ran g ig a ,  y o ru g 'lik   k u c h ig a   va  te v a r a k - a tr o f  t a ’sirig a  h a m  

bog'liq.  S h u n in g  bilan birga  ravshanligi,  rangi va rang tu y g 'u n lik  kuch i 

h am  o'zgaradi.

Savollar

1.  Rangtasvirdagi  nazariyani amaliyot bilan bog'lash qanday amalga 

oshiriladi?

2.  Rassom uchun  nazariy bilim  nima beradi?

3.  Nazariy bilimning rangtasvirdagi  roli qanday?

21-rasm.

  R.Xudayberganov.  “Kechki sokinlik”.

RANGTASVIRDA  GUASH  BILAN  ISHLASH

G u a s h   s u v l i   —  y e l i m l i   b o ‘y o q   b o ‘ l i b ,   a k v a r e l   b o ‘y o g ‘i d a n   k a t t a  

f a r q   q i l a d i ,   o q   q o g ‘o z ,   k a r t o n ,   f a n e r a l a r g a   i s h l a n g a n d a   y u z a n i   t e k i s  

b e r k i t a d i ,   a s h y o l a r n i n g   t a g   r a n g i   k o ‘ r i n m a y d i ,   a k v a r e l d a   e s a   q o g ‘o z  

r a n g i   b o ‘y o q   o s t i d a n   k o ‘ r i n i b   t u r a d i ,   g u a s h   q u y u q   q i l i b   s u r i l a d i .  

G u a s h   a s o s a n   p l a k a t ,   p a n n o ,   k a t t a   x a l q   a m a l i y   s a n ’a t i n i   b a j a r i s h d a  

q o ‘ l  k e l a d i .   S h u n i n g   u c h u n   h a m   b i z   r a n g s h u n o s l i k   f a n i   a m a l i y  

v a z i f a l a r i n i   b a j a r i s h d a   g u a s h d a n   f o y d a l a n a m i z .

G u a s h   b i l a n   i s h l a n g a n   s u r a t l a r   o b - h a v o   s h a r o i t i g a   q a r a b   3 0  

m i n u t d a n   3   s o a t g a c h a  v a q t   i c h i d a   q u r i s h i   m u m k i n .   G u a s h   b o ‘y o g ‘i n i  

i k k i   x il  k o ‘r i n i s h d a   L e n i n g r a d   z a v o d i   i s h l a b   c h i q a r a d i   ( 4 4   t o ‘p l a m d a ) ,  

b u   p l a k a t   g u a s h d i r .   B a d i i y   f o n   h a m   i k k i   x i l   k o ‘ r i n i s h d a   c h i q a r i l a d i .  

B u   t a s h k i l o t   c h i q a r a y o t g a n   m a h s u l o t   o ' z i n i n g   o l i y   s i f a t i   b i l a n   a j r a l i b

tu ra d i.  B u  b o ‘y o q n in g   ra n g i  y o rq in , jo z ib a li  va  o 'z   ra n g in i  y ax sh i 

saqlay di.  Bu guash  b o 'y o g 'i  qu y o sh g a ch id a m lilig i jih a td a n   3  qism ga 

b o 'lin a d i.

1 -q ism .  Q u y o sh   n u rig a  ju d a   c h id a m li  (5  b a ll),  g u a s h   q u tis id a  

ikkita qizil yuld u zch a bor.

2  —  g u a sh   q u y o s h   n u rig a   c h id a m li,  g u a s h   q u tis id a   ik k ita   q o r a  

y u ld u z c h a  b o r  (4  b a ll).

3 -q is m .  G u a s h   q u y o s h   n u rig a   c h id a m lilig i  k u c h s iz   (2  b a ll), 

q u tic h a d a  y u ld u zc h a  y o 'q .

Savollar

1.  Guash  bo'yog'ining tarkibi qanday?

2.  Guash  bo'yog'ining boshqa bo'yoqlardan  farqi  nimada?

RANG  ESTETIKASI

/ G a r m o n i y a   s o 'z i   g r e k c h a   ( “ г а р м о н и я ” )  b o 'l i b ,  b o g 'lo v c h i, 

h a m o h a n g   ( с о з в у ч и е ,  с о р а з м е р н о с т ь )   d e g a n   m a ’n o n i   b e ra d i. 

U m u m a n , g a r m o n iy a  d e g a n d a  q is m la rn in g   u m u m la s h g a n ,  o 'z a r o  

b o g 'la n g a n lig in i  a k s   e ttir is h i  tu s h u n i l a d i   ( 2 2 - r a s m ) .

T e n g   m iq d o r d a   a ra la s h tir ilg a n   aso siy   s a riq  v a  k o ‘k  r a n g la rd a n  

y a sh il  ra n g   h o sil  b o 'l i b ,  b u   ra n g   in so n   r u h in i  k o 't a r a d i.

Q o 's h i m c h a   b a q l a j o n   ( у л ь т р а м а р и н )   r a n g   y a s h i l - s a r i q  

h is o b la n s a ,  k o n tra s t  ra n g   q o v o q   rang.  Q o 's h i m c h a   b in a fs h a   ra n g  

sariq -yashil,  k on trast esa to z a  sariq   rang h iso b la n a d i.  B a ’z a n   k o n tra st 

r a n g   tu s h u n c h a s in i  s o d d a la s h tir ib ,  q o 's h i m c h a   r a n g   d e b   h a m  

yuritiladi.

R a s s o m la r   b u y u m   ra n g i  t u s h u n c h a s i n i   “ lo k a l  r a n g ”  d e b  

yuritadilar.  Lokal rang — b u  yorug'likda o'zgarm aydigan, bu yu m  rangiga 

x a ra k te r li,  “ х о т и р о в ы й ”  ra n g ,  tu s la n m a y d ig a n ,  te k is   r a n g la r  

h iso b la n a d i.  “ U m u m a n ,  k a rtin a d a g i  ran g   b u y u m -s h a k ln in g   a y n a n  

o 'z   ran gi  em as.  K a rtin a d a g i  ra n g   ra s s o m n in g   h is  q ilib ,  b o y itib   ak s 

e t t i r i l g a n   r a n g l a r   m a j m u a s i d i r ” ,  —  d e y d i l a r   N . N . V o l k o v ,  

R .M .Iv e n so n .  —  R a n g   —  b u   k o 'z in g iz g a   k o 'r in g a n   ran g ,  a m m o  

k o 'ris h im iz   m u m k in   b o 'lg a n   ran g  e m a s ”

R assom lar q o ra m tir va o c h   rang b o 'y o q   m a jm u a sid a n   foydalanib, 

e n g  y o rq in   rang k o 'rin is h in i  hosil  qilishlari  m u m k in .  R a n g   his q ilish

22-rasm.

  I.Ye.  Repin.  “Kompozitor M.P.Musorgskiy portreti”.

n isb a tla rin i  k u z a tis h   y o rd a m id a  y o rq in lik la m in g   ra n g -b a ra n g lig in i 

k o 'r a m iz .  R a s s o m la r  ta b ia td a   ( п л е н е р )   ra n g ta s v ir  is h la y o tg a n d a  

ra n g la rn i  a y n a n   o ‘z in i  k o 'c h ir m a y ,  b alk i  s u n ’iy  ra v is h d a   r a n g la r 

y o r q in lig in i,  tu s in i  n is b a tla rd a   s a q la b   k o lo rit  h o sil  q ilib   a s a r la r  

y a ra tad ilar.  K a rtin a d a  to m o s h a b in   to m o n d a n   ran g la m i  his q ilish id a  

ta b ia td a g i  ra n g la rn i  his  q ilis h id a n   farq liligi  ra s s o m n in g   m u v a f- 

faqiyatidir.  S h u n in g  u c h u n   h a m   k a rtin a   n a tu ra d a n   farq qilishi  lozim . 

R a n g   ra sso m   to m o n id a n   yaxshi  tash k il  q ilin sa  va  rasso m   e h tiro sig a  

m o n a n d   b o 'ls a ,  k a rtin a   t a ’s irc h a n   b o 'lis h i  m u m k in .

R a n g la r   g a rm o n iy a s i  u m u m iy   p r in s ip la r id a n   b ir i,  r a n g la r  

t u s i n i n g   b i r - b i r i g a   y a q in lig i  v a   o 'z a r o   q o 's h i m c h a   r a n g l a r  

m a jm u a s id a n   h o s il  b o 'l is h i d ir   R a n g la r   g a rm o n iy a s i  n is b a ti  h a r  

xil  b o 'l a d i .  U la r  k o m b in a ts iy a s i  s h u   ra n g la rg a  j u d a   y a q in ,  h a r  xil 

tu s d a g i  t o 'l a   ra n g   k o n tra s ti  y o k i  u la r  o ra s id a g i  r a n g la r d a n   ta s h k il 

q ilin ish i  m u m k in   (2 3 -ra sm ).

R a n g la r g a rm o n iy a s in i  q u y id ag i  m iso ld a   k o 'ra m iz :

K o 'k - q o v o q   ra n g  

Q izil-  s a riq -k o 'k

B in a fs h a -sa riq  

I  

G ilo s   ra n g -  s a riq -m o v iy

T o 'q - q iz il  (g ilo s  ra n g )  y a sh il 

V   Q izil  y ash il-  k o 'k  

K  k -y a s h il-s a riq  

I  

S a riq -  b in a fs h a -q o v o q   ran g

M o v iy  ra n g -q iz il 

J

R a n g la r g a rm o n iy a s i  n isb a tin i  o 'r g a n is h d a   a x ro m a tik   ( q o ra   va 

o q )  ra n g la r g o 'z a llig in i  e s d a n   c h iq a r m a s lik   kerak .

M a ’lu m k i,  n a q sh   s a n ’a tid a   (g ilam ,  c h it,  k u lo lch ilik ,  a rx ite k tu ra , 

q u rilish ,  s a n o a t  va  b o s h q a la r)  ra n g la r  g a rm o n iy a si  n isb a ti  t o 'g 'r i  

ish la tilg a n in i  k o 'r a m iz .  A m m o   ra s s o m la r  b a d iiy  

a s a r   y a ra tis h  

ja ra y o n id a   k o m p o z itsiy a   va  k o lo rit  o b ra z   u c h u n   z a ru r  b o 'ls a   ran g  

g arm on iy asid an   h a m d a  g arm o n iy a b o 'lm a g a n   ranglardan  foydalanishi 

m u m k in .

Savollar

1.  Rang garmoniyasi  nima?

2.  Rang koloriti  va estetikasi deganda nima tushuniladi?

23-rasm.

  V.A.Tropinin.  “A.A.Obolenskaya portreti”.

ILOVALAR