Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова экология укув кулланма «Chinor enk» экологик нашриёт компанияси


Download 3.84 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/113
Sana25.10.2023
Hajmi3.84 Mb.
#1721194
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   113
Bog'liq
Турсунов Х. Экология

7-расм. Экосистемалардаги озуца 
турлари
Ф о т о с и н т е з
Килувчи организ- 
млардан б о ш л а- 
нувчи озука зан ­
ж и р и
е й и л и ш
занжири дейила­
ди. Улик х,айвон- 
лар ва уси м л и к­
ларн и н г колди к- 
ларидан бошлана- 
диган занжир эса 
парчаланиш за н ­
жири дейилади.
Э к о с и с т е м а ­
л а р д а г и к о н с у -


Экология
ментларга энергия окими усимликларнинг тирик тукима- 
лари ёки улик органик моддалар запаси оркали киради.
Улик органик моддалар асосини хам фотосинтез таш ­
кил цилади. Урмонларда хар йили усаётган усимликлар 
массасининг 90% баргларининг куриши натижасида пар- 
чаланиш занжирига тушади.
5.1 Экосистемаларнинг биологик ма\сулдордиги
Жамоалар ма\сулдорлиги, экосистемадаги продуценлар- 
нинг куёш энергиясини кимёвий энергиясига айлантириб, 
органик моддалар синтезлаш самарадорлигига боглик-
Маълум вакт давомида усимликлар томонидан \оси л 
килинган органик масса ж амоанинг биринчи даражадаги 
ма\сулдорлиги дейилади. У усимликларнинг курукёки хул 
массаси тарзида ифодаланади. Консумент массанинг маъ­
лум вакт ичидаги усиши — бу жамоанинг иккинчи даража- 
ли ма.\сулдорлиги дейилади.
Хар бир озука занжири, бирламчи ва иккиламчи хрсил- 
дорлик хосил килиш тезлиги ва махсулотларнинг таксим- 
ланиш и буйича гурличадир. Экосистемаларда бирламчи ва 
иккиламчи хрсилдорликнинг микдорий курсатгичлари мав­
жуд. Бу хосилдорлик пирамидаси конуни дейилади.
Хар бир озука занжирида маълум вакт давомида хрсил 
Килинадиган биомасса ёки махсулдорлик кейинги озука 
занжирига нисбатан куп.
Ер юзидаги экосистемаларда биомассалар пирамидаси, 
сон пирамидаси конуниятлари кайд этилади, яъни усим­
ликларнинг умумий массаси, сони уларни ейдиган хай- 
вонларнинг массасига ва сонига нисбатан куп.
Э косистем алар махсулдорлиги конуниятларини урга- 
ниш, энергия окими микдорини хисобга олиш амалиётда 
катта ахамиятга эга.
Одамлар томонидан фойдаланадиган агроценозлар (би­
ринчи махсулдорлиги) ма\сулотлари инсоният жамияти- 
нинговкат за\ираси хисобланади. Икиламчи махсулдорлик, 
яъни киш лок хужалик хайвонлари \исобига олинадиган 
махсулдорлик хам кагга ахамиятга эга.
Энергия окими ва экосистемалар ма\сулдорлигини аник 
Хисобга олиш, улардаги модда айланиш ини бошкариш ор- 
кали одамлар учун купрок хосил олишда ёрдам беради.
Бундан ташкари табиатдан усимлик ва хайвонлар био- 
массасининг канчасини олиш мумкинлигини билишимиз


Экология
\а м керак. Уларга зарар келтирмаслик, ернинг энг юкрри 
биологик махсулдорлигини билиш ма^садида чет мамла- 
катларда 1969-йилдан буён халкаро биологик дастур буйи­
ча илмий изланишлар олиб борилади.
Умуман, Ер шари буйича усимликлар томонидан куёш 
энергиясинингф акдт бир фойизигина узлаштирилади. Ч ун­
ки фотосинтез активлиги куп омиллар томонидан чеклан- 
ди.
Ер юзида бирламчи биологик м а\сулдорлик нотекис 
та^симланган. Э нгяхш и экологик шароитда, намлик, ёруг­
лик, минерал тузлар, иссикдик етарли булган жойларда 
усимликларда энг юкрри усиши кузатилади.
Ш имолий муз океан киргокларидаги экосистем алар 
ма,\суллорлиги 20 ц / га, Кора денгизнинг Кавказ томон 
со^илида у 200 ц / га дан ошади. Урта Осиё чулларида эса 
ма^сулдорлик 3 — 20 ц / га ни ташкил этади.

Download 3.84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling