Hadisni musalsal darajada yetib kelishi

qilgan sadaqani istasanglar pul topinglar, harakat, mehnat qilinglar Alloh 
beradi dedilar. Bu jihatdan dunyoning ishlarida mehnat qilib, dunyo topib 
ehson qilishga ham targ‘ib qilganlar. Rasululloh s.a.v. inson niyyat bilan har 
qanday darajani topish mumkunligini aytganlar. Inson bir kishini yaxshi 
ishlarini chin ko‘ngildan niyyat qilsa yani havas qilsa, hasad emas, Alloh 
o‘sha ishni qilishga qodir bo‘lmasa ham savob beradi. Faqat sharti qalbda 
qattiyat bo‘lishi kerak. Alloh taolo bandaga risqni o‘zi beradi, hohlagan 
bandasiga risqni keng qilib, hohlaganiga tor qiladi, endi ikkinchi bir yo‘lni 
ko‘rsatmoqdaki, endi qo‘lida davlati bo‘lmagan odamga Alloh taolo oddiy 
tilida zikr qilib qo‘yishini sadaqaga hisobla bermoqda. Albatta boy odam 
ham zikr qilsa shu savobni olaveradi, lekin boylikka qurbi yetmagan odamni 
zikrga vaqti ko‘proq bo‘lishi mumkun, shu yo‘l bilan savobni ko‘paytirib olsa 
bo‘ladi. Alloh taoloning adolatini ko‘ringki bandalarini hech birini mahrum 
qilmaydi. Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh s.a.v. 
“Kimni moli bo‘lsa sadaqa qilsin, savob olsin, kimni quvvati bo‘lsa sadaqa 
qilsin, kimni ilmi bo‘lsa sadaqa qilsin” deganlar. Bu hadisdan sadaqa faqat 
moddiy bo‘lmasligiga dalil, ishora bor. Masalan, masjidga, jamiyatga kimdur 
puli bilan, qo‘li bilan yoki ilmi bilan yordam beradi, hammasi Alloh taoloning 
huzurida sadaqa. Rasululloh s.a.v. aytdilarki eng yaxshi, afzal sadaqa tilning 
sadaqasi. Ey Allohning Rasuli tilning sadaqasi nma deb so‘rashdi. Rasululloh 
s.a.v. so‘zlarini go‘zalligini qarangki, ular asirni ozod etib shafoat etasan. Bir 
inson asir bo‘lib qolgan pulingnimi, obro‘yingnimi ishlatib, nma qilib bo‘lsa 
ham shu odamni asirlikdan ozod qilasan. Til bilan shu asirni ozod qilinishiga