Hadisni musalsal darajada yetib kelishi

gap ketganda ikki tur nomoddiy sadaqa aytilgan. Birinchisi insonni o‘ziga 
qiladigan sadaqalari tasbeh, takbir, hamd, tahlil, zikr. Chin qalbdan, iymon 
bilan aytsangiz Allohning zikri ham sadaqa bo‘ladi. Ikkinchisi, birovga 
o‘tadigan, tasiri bo ‘lgan sadaqa, Odamlarni yaxshilikka buyurish ham 
sadaqa, ularni yomonlikdan qaytarish ham sadaqa, demak jamiyatni islohi 
uchun harakat qilish ham sadaqa. Yaxshilikka buyurib yomonlikdan 
qaytarish degani, faqat va’z, nasihat bilan bo ‘lmaydi. Shaxsiy namuna bilan, 
yaxshi amal bilan yaxshilikka buyurish mumkun. Yomonlikdan qaytarish esa 
og‘zaki ham bo‘lishi mumkun yoki qo‘l bilan, til bilan va o‘zingiz-ni 
qaytishingiz shaxsiy namuna, o‘rnak bo‘lib qaytarsangiz bo‘ladi. Mana shu 
ishlarni 
har 
bittasi 
sadaqa. 
Rasululloh 
s.a.v. 
ohirgisida 
hatto 
qovushishingizda ham sadaqa bor dedilar, er va xotin bir-birlari bilan agar 
quvushsa, bir-birlariga muhabbat izhor qilib, yaxshi munosabatda bo‘lsa bu 
ham sadaqa ekan. Rasululloh s.a.v. bir hadislarida aytganlar: “ Er va xotin 
bir-birlariga muhabbat bilan qo‘llarini, yani barmoqlarini bir-biriga 
birlashtirib bir-birlariga mehr izhor qilib, shunday qilishsa qo‘llari 
ajramasidan gunohlari to‘kiladi” degan ekanlar. Hadisni davomi-da 
sahobalar “Biz nafsimizni qondirsak ham savob olamizmi?” deb so‘rashdi. 

---

28 
Boshqa rivoyatlarda to‘liqroq keladiki “Aytinglarchi agar shu nafsini 
haromdan qondirsa gunoh bo‘lar edimi? Ha gunoh bo‘lar edi. Sizlar gunoh, 
haromdan qilingan ishni hisob kitobi bo ‘ladiyu, shu ishni halolidan qilsa 
hisob kitobi bo‘lmaydi deb o‘ylaysilarmi?” deganlar. Bu yerda oilaga, oilani