Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari
Download 5.91 Mb. Pdf ko'rish
|
Konferensiya materiallari 2022 tahrir yangi xatosiz (2)
|
TAHLILLAR XUSUSIDA
Muhammadiyeva Dilafro‘z Axtamovna Davletova Qizlargul Rustam qizi Annotation. In this article, some ideas about the origin of the words mentioned in Erkin Vohidov’s “So`z latofati” are explained with scientific sources. Key words: etymological dictionary, ancient turkish , arabic and tajik languaeges, explanatory dictionary. Til bor – millat bor. Til yo`q – millat yo`q. Istiqlol unut bo`lgan davlatchiligimizni tikladi, yo`q bo`lishga mahkum qilingan tilimizni , demakki millatimizni asradi va aziz qildi. Endi uning biz yo`qotib ulgurgan boyligini tiklash, turlicha “izm” tamg’alarini qo`yib iste’moldan chiqqan so`zlarni o`rniga qaytarish, buning uchun mumtoz adabiytimizni va o`z ona tilimizning tarixiy taraqqiyot bosqichlarini chuqur o`rganish hozirgi avlod zimmasidagi sharafli burchdir [E.Vohidov,2014:13]. Tilimiz xazinasining sergak posbonlari qator izlanishlari bilan uni qo`riqlab , takomili uchun kurashib kelganlar. A.Rustamovning “So`z xususida so`z”, N.Mahmudovning “Tilimizning tilla sandig’i”, Ahmad A’zamning “Til qomusi”, Eshqobil Shukurning “Bobo so`z izidan” asarlari ana shunday asarlar sirasiga kiradi. Ular orasida Erkin Vohidovning “So`z latofati” asari ifoda uslubining sodda, tushunarli va xalqona ekanligi, tilimizdagi ba’zi og’riqli nuqtalarni topa olganligi va keltirilayotgan ma’lumotlarning asosliligi bilan ajralib turadi. Erkin Vohidovning “So`z latofati” asari ilk marta 2014-yilda Toshkent shahrida O`zbekiston matbuot va axborot agentligining “O`zbekiston” nashriyotida chop etilgan. 152 betdan iborat bu nashr 35 ta maqolani o`z ichiga oladi. Shulardan 27 tasi tilimizning xilma-xil muammolariga , 8 tasi esa g’azallar tahliliga bag’ishlanadi. 2018-yil ayni nashriyotda kitobning to`ldirilgan va qayta ishlangan ikkinchi nashri chop etildi. To`plamga shoir o`zbek tili mavzusida turli yillar davomida yozgan maqola va risolalar kiritilgan. Xususan, to`plamdan Erkin Vohidovning o`zbek tili grammatikasidagi qiyinchiliklar haqida yozgan o`ylari ham o`rin olgan. Ana shular hisobiga yangi nashr oldingisiga qaraganda yana 25 ta maqola bilan boyigan. Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti dotsenti Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o’zbek tili va adabiyoti universiteti 4-bosqich talabasi, qizlargul2001@gmail.com 371 So`zning paydo bo`lishi haqida antik davrdan buyon bahs-munozaralar to`xtamaydi. Qadimgi yunon olimlarining bu masalada ikki qarama-qarshi guruhga bo`linganliklari, biri nom bilan u ifodalagan narsa o`rtasida bog‘liqlik mavjudligi g‘oyasini ilgari sursa, ikkinchi guruh esa, aksincha, hech qanday aloqa yo`qligini, shuning uchun bir narsa turlicha nomlanishini bayon qiladilar. “Ibtido” maqolasida ham ana shu azaliy va abadiy muammo o`zbek tili materiallari asosida qiziqarli bir shaklda ko`tariladi. Muallif uzum, g‘ujum, qultum, yutum, tuzum qurum; tuvak, chapak, qarsak, yurak, ko`kaldosh singari yasama so`zlarda yasash uchun asos bilan yasovchi qism o`rtasida mazmuniy muvofiqlik, sababiylik munosabati mavjudligini to`g‘ri ta’kidlaydi. Muallif so`zning shakli va ma’nosi o`rtasidagi munosabatning umuman erkinligini ma’qullagan holda, undov va taqlid so`zlar hamda ulardan yasalgan so`zlarda bu ikki tomon o`rtasida bog‘liqlik mavjudligini ishonarli dalillar bilan isbotlaydi. Bu bilan tilning paydo bo`lishida undov va taqlidlarning ma’lum darajada roli borligini, tilning paydo bo`lishi haqidagi undov, tovushga taqlid nazariyalari tamoman puch nazariya emasligini ko`rsatib beradi. Kitobda bayon qilinishicha, qadimgi ajdodlarimiz tog‘dan shovullab tushgan suvni shovva, shar-shar to`kilganini sharshara deb ataganlar. Qushlarning lak-lak qilgani laylak (aslida, laklak), qag‘illagani qarg‘a bo`lgan. Chug‘urchuq, olashaqshaq, kakku, g‘ulg‘ul (kurka), bulbul singari qush nomlarining kelib chiqishi ham xuddi shunday deb qaraladi. Asardagi “Adash dedim adashdim” maqolasidan olingan ushbu ushbu fikrga e’tibor qaratamiz: “Tuproq ni biz turpoq ham deymiz. Bu – yag’murni yomg’ir deganimiz kabi oddiy Download 5.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|