Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

5. YORUM VE AÇIKLAMALAR
Türkler tarihin en eski devirlerinden beri adaleti ön planda tutarak insanlar arasında 
güven ve huzuru sağlamışlardır. Adaletten uzaklaştıkça da isyanlar, karşı duruşlar ve tavır 
koymalar başlamıştır. İslamiyet’i kabul etmeden önce Gök Tanrı inancına sahip Türkler il ve 
töreyi bir arada değerlendirmiş, Orhun Yazıtlarında rastlandığı gibi “il gider töre kalır” sözüyle 
adaletin devletten üstün olduğunu ifade etmişlerdir. Töre bir anlamda adalet kavramının yerine 
kullanılmış, İslamiyet’in kabulünden itibaren Kur’an ve hadisler yoluyla hak ve adaletin 
üstünlüğünü bütün dünyaya yaymaya gayret etmişlerdir. Nizamülmülk’ün Siyasetnamesi, Fatih 
Sultan Mehmet’in Kanunnamesi başta olmak üzere çok sayıda siyasetnamede hak hukuk adalet 
kavramları çokça işlenmiştir. “Siyâsetnâmelerde devlet yönetiminin temel ilkeleri, devlet 
başkanında bulunması gereken başlıca özellikler, yönetimde dikkat edilmesi veya kaçınılması 
gereken hususlar, devlet görevlilerinin tayin ve denetimleri, beytülmâl idaresi, devletler arası 
ilişkilerde uyulması gereken kurallar, hükümdarın Allah’a ve halka karşı sorumlulukları, devletin 
ayakta kalmasının temel şartları gibi konular üzerinde durulur. Konuların işlenişinde teorik 
yaklaşımın yanı sıra pratik hayata yönelik hususlara ağırlık verilir. Âyetler, hadisler ve hikmetli 
sözler, meşhur hükümdarların, halife ve sultanların söz ve davranışlarından örnekler 

---

289 
kaydedilerek yöneticilere tavsiyelerde bulunulur. Bu konulara genel âdâb, ahlâk ve tasavvufa 
dair eserlerle nasihatnâmelerde de yer verildiği görülmektedir. Adalıoğlu(2009,cilt 37)” 
Adalet kavramı Türk kültür tarihinin biline en eski ve çok değerli eserlerinden biri olan 
11. yüzyılda Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig’de çokça yer alan bir kavramdır.
Bu eser, adalet kavramının mutlak surette daha eskilere dayandığını, Türk milletinin zihninde bir 
adalet algısı ve kültürünün varlığını da göstermektedir. Türklerin İslâmiyet’i kabulünden önce ve 
kabulünden itibaren bütün çağlarda adalet, eşitlik, hakkaniyet, merhamet, yüksek ahlak ve erdem 
sahibi olmakla dünya halklarının pek çoğuna örnek davranışlar sergilemiştir. İslâm ahlâk ve 
faziletiyle yoğrulmuş Türk kültüründe adalet kavramı devlet yönetiminde, insanlara arası ve 
milletler arası ilişkilerde adaletten ayrılmamayı bu sebeple adalet mülkün yani memleketin 
temelidir düsturuyla hareket edildiği çok sayıda örneklerden anlaşılmakta ve görülmektedir.
Filozofların, teologların, hukukçuların, dilbilimcilerin ve merkezinde insan olan sosyal 
bilimlerin temel kavramları içinde yer alan; kararların, hükümlerin ve hakkaniyet ilkelerinin 
benimsendiği adalet kavramı; insanların toplumsal düzen içinde belli bir düzen içinde yaşamasını 
sağlamak için eşit haklar çerçevesinde yaşamasını sağlayan ahlâki erdem olarak kabul edildiği 
görülür. İnsanların mensup olduğu milletlerin kültürel kodları içinde de adalet algısı farklılıklar 
gösterir. Bu nedenle kimi toplumlarda “Eşitlik mi, adalet mi?” sorusu ortaya çıkar. 
Adalet kavramının sözlüklerdeki tanımından söz edildiğinde “adalet: 1. Yasalarla sahip 
olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması, türe. 2. Hak ve hukuka uygunluk, 
hakkı gözetme. 3. Bu işi uygulayan, yerine getiren devlet kuruluşları, 4. Herkese kendine uygun 
düşeni, kendi hakkı olanı verme, doğruluk. (TDK Güncel Sözlük; 2022) 
Adalet kavramına bağlı olarak kullanılan söz varlığı ögeleri içinde birleşik fiiller: adalet 
dağıtmak, adalete teslim etmek, adalete teslim olmak, adaletine sığınmak ve birleşik kelimeler 
olarak da adalet kapısı, adalet mahkemesi, adalet örgütü, adalet sarayı, sosyal adalet