Haqidagi fan

---

1-MAVZU: KIRISH. METROLOGIYA OʻLCHASHLAR 
HAQIDAGI FAN 
Reja: 
1.1. Kirish. Fanning maqsadi va vazifalari. 
1.2. Fanning rivojlanish tarixi haqida qisqacha ma’lumotlar. 
1.3. Oʻlchashlar nazariyasi haqida.
1.3. Bilish nazariyasida oʻlchashlarning oʻrni. 
1.4. Metrologik oʻlchashlarga boʻlgan talabning oshishi. 
 
Tayanch soʻzlar: metrologiya, nazariy metrologiya, amaliy metrologiya, 
qonunlashtiruvchi metrologiya, bilish, bilish predmeti, empiric bilish, nazariy bilish, 
ilmiy muammo, ilmiy gipoteza. 
 
 
1.1. Metrologiya haqida tushuncha va unga oid ta’riflar. 
Metrologiya fan sifatida oʻlchashlar, ularga bogʻliq va tegishli boʻlgan qator 
masalalarni oʻz doirasiga oladi. Metrologiya aslida yunonchadan olingan boʻlib, 
oʻlchash, oʻlcham, nutq, mantiq, ilm yoki fan ma’nolarini bildiradi. Umumiy tushun-
chasini oladigan boʻlsak, metrologiya - oʻlchashlar haqidagi fan. 
Oʻz DSt 8.010.1:2002 “Oʻzbekiston Respublikasining oʻlchashlar birliligini 
ta’minlash davlat tizimi. Metrologiya. Atamalar va ta’riflar. 1-qism. Asosiy va 
umumiy atamalar” davlat standartida “metrologiya” atamasiga quyidagicha ta’rif 
berilgan: 
Metrologiya - oʻlchashlar, ularning birliligini ta’minlash usullari va 
vositalari hamda kerakli aniqlikka erishish yoʻllari haqidagi fan [14]. 
Metrologiya fani shugʻullanadigan asosiy masalalar 1.1-rasmda koʻrsatilgan. 
1.1 - rasm. Metrologiya fani shugʻullanadigan masalalar. 

---

1.2-rasm. Metrologiyaning boʻlimlari. 
Nazariy metrologiya: “Metrologiya asoslari” fanining nazariy metrologiya 
boʻlimi: 
- bilish nazariyasining metrologiyadagi tutgan oʻrni:
- metrologiyaning aksiomalari va postulatlari;
- oʻlchashlar;
- oʻlchash jarayoni, oʻlchash jarayonining medeli va modellashtirish; 
- oʻlchashlarning klassifikatsiyasi;
- oʻlchanadigan kattaliklar, oʻlchanadigan kattaliklarning shkalasi, reperli 
(tayanch) nuqtalar;
- tasodifiy kattaliklar nazariyasining asosiy tushunchalari;
- tasodifiy kattaliklarning taqsimot qonunlari;
- tasodifiy elementar funksiyalar va ularning taqsimoti;
- ehtimolliklarning taqsimotini sonli xarakteristikalari;
- oʻlchash xatoliklari; ularning turlari, tasodifiy xatoliklar, ularning ehtimoliy 
funksiyalari;
- oʻlchanadigan kattalikning chinakam qiymatini va oʻrtacha kvadratik 
ogʻishini aniqlash va nuqtali baholash;
- oʻlchash xatoliklarining ishonchli intervali va ishonchli chegaralarini 
aniqlash va baholash;
- muntazam xatoliklar, ularning turlarini aniqlash va ularni bartaraf etishning 
asosiy uslublari;
- bir marotaba va koʻp marotaba oʻlchash natijalariga matematik qayta ishlov 
berish; qoʻpol xatoliklarning namoyon boʻlishini aniqlash;
- oʻlchashlar noaniqligini baholash;
- noaniqlik manbalarining namoyon boʻlishi;

---

- oʻlchashlar noaniqligining umumiy klassifikatsiyasi;
- noaniqliklarni miqdoriy jihatdan tafsiflash;
- korrelyatsiya tahlili;
- standart noaniqliklar qiymatini hisoblash;
- standart noaniqlikni A tipi boʻyicha, B tipi boʻyicha baholash;
- noaniqlik toʻgʻrisida hisobot tuzish;
- oʻlchash vositalarining klassifikatsiyasi; oʻlchash vositalarining metrologik 
xarakteristikalari;
- etalonlar, etalonlarning metrologik tabaqalanishi;
- kattalik birliklarining uzatish tizimi toʻgʻrisida toʻliq ma’lumotlarni oʻz 
ichiga oladi.