Haqıyqattan da, úzliksiz tálim sistemasında mektepke shekemgi tálim basqıshında obiekt ayriqsha talap hám mútajlikleri menen ajralıp turadı

10-bet .Haqıyqattan da, úzliksiz tálim sistemasında mektepke shekemgi tálim basqıshında obiekt ayriqsha talap hám mútajlikleri menen ajralıp turadı. Mámleketimizde Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 30 sentyabr degi “Ózbekstan Respublikası mektepke shekemgi bilimlendiriw Ministirliǵın shólkemlestiriw tuwrısında”ǵı PQ-3305-san nızamınan keyin tálim sistemasınıń tómen buwınına itibar kúsheydi. Tarawdıń materiallıq texnika bazası, oqıw -metodikalıq támiynatın zamanagóy talaplarǵa maslastırıw boyınsha úzliksiz jumıs alıp barılmaqta. Biraq sistema ushın maman hám innovciyalıq processlerdi qısqa waqıt ishinde ózlestiriwge ılayıq qánige kadrlar tayarlaw máselesi eli aktual bolıp turıptı. Qánigelerdi tayarlawda kásipine bolǵan qızıǵıwshılıqtı asırıw, atap aytqanda, básekige shıdamlı kadr retinde jumıs alıp barıwları ushın bolajaq tárbiyashi-pedagoglar kásiplik motivaciyasın qáliplestiriw kerek.
Respublikamızdaǵı barlıq pedagogıkalıqa joqarı tálim mákemelerinde mektepke shekemgi tálim sisteması ushın pedagog kadrlar tayarlanadı. Studentlerdiń teoriyalıq hám ámeliy bilim alıwları ushın zárúr múmkinshilikler jaratılıp atır. Ámeldegi oqıw -normativ hújjetleri, oqıw joba, pán programmalarında bolajaq tárbiyashi-pedagoglardı keleshektegi iskerlikke tayarlawda kásiplik motivaciyanı qáliplestiriw kózqarasınan arnawlı bir ózgertiwler qılıwdı talap etedi. Bilgenimizdey, kásiplik motivaciyanı qáliplestiriwde motiv tiykarǵı faktorlardan biri esaplanadı. Motiv adamdı arnawlı bir minez-qulqlarǵa úndewshi, oǵan xoshamet beretuǵın kúsh bolıp tabıladı. “Motivaciya” sózi latınsha “movēre” sózinen alınǵan bolıp, “háreketleniw”, “úndew” mánisin ańlatadı. Motivaciya insannıń psixoloǵıyalıq xarakteri, minez-qulqı, aktivligi hám arnawlı bir maqsetke jónelgenliǵın ańlatadı. Motivaciya psixoloǵıyalıq túsinik retinde quramalı hádiyse bolıp tabıladı: ol insannıń turmıs jolin belgılewde zárúrli faktor bolıp tabıladı.
Adamdı iskerlikke úndewshi tiykarǵı sebep onıń mútajlikleri eken, áyne mine sol mútajlik insandı málim bir iskerlikke qızıǵıwshılıqına iterme beredi. Oqıw iskerligi jemisi túrli motivlar tiykarında júzege keliwin inabatqa alsaq, motivaciya insandı kásip hám óner iyelewinde jetekshi faktorlardan biri ekenligi jaqtılasadı. Motivaciya insannıń ruwxıylıqı menen tıǵız baylanıslı hádiyse bolıp tabıladı. Shaxstıń dinamikalıq ósiwi tekǵana motivaciyada payda boladı, bálki bul proceste tálim alıwshılarda oqıw -tárbiyalıq processke bolǵan qızıǵıwshılıq da zárúrli áhmiyetke iye.


11-bet Insan jaslıqtan túrli kásip iyeleri tásirinde rawajlanadı. waqıt hám tájiriybe kásiplik rawajlanıwǵa obiektiv hám subiektiv faktor retinde tásir kórsetedi. Kásiplik rawajlanıwdıń tiykarǵı qásiyetlerinen biri, sociallıq-ekonomikalıq talaplar bolıp tabıladı. Sanıń menen birge, shaxs qásiyetleri jáne onıń pedagogıkalıq múmkinshilikleri de kásiplik motivaciyaǵa tásir kórsetedi. Kásiplik motivaciyanıń túrlishe basqıshları student shaxsınıń qızıǵıwshılıqı hám qábileti, ózin rawajlandırıwǵa umtılıwı menen rawajlanıp baradı. “Men” konsepsiyası hám haqıyqatlıqlardı júz beriwi kásiplik roldı jırlawı menen óz-ara baylanısadı. Kásiplik motivaciya studentlerdiń psixofiziologıkalıq qásiyetlerine de tikkeley baylanıslı. Studentlerdiń psixofiziologıkalıq jaǵdayı mútajliklerge qaray ózgeriwi múmkin. Ásirese, oqıw mútajlikleri studentlerdi kásipti puqta iyelewlerinde tiykarǵı orın iyeleydi.
Insannıń iskerligindegi unamlı nátiyjeler onıń intellektine baylanıslı, biraq onıń 70-80 procenti motiv tiykarında ámelge asıriladı. Yaǵnıy motiv insannıń anıq maqset tárepke basqarıwǵa jóneltiredi. Bolajaq tárbiyashi-pedagoglarda maqsetti tuwrı qoyıw hám oǵan erisiwde izbe-iz háreketleniw kónlikpesin qáliplestiriw kerek. Sebebi maqset tuwrı qóyılsa hám oǵan umtılıw bolsa, nátiyje jaqsi bolıwına kepillik beriledi.
Barlıq motivlar da oqıw iskerligine birdey tásir etpeydi. Birewi jetekshi motiv, qalǵanları bolsa ekinshi dárejeli bolıwı múmkin. Insannıń ómiri iskerlikten ibarat bolıp, barlıq psixik processler hám hádiyseler izbe-iz túrde motiv menen baylanıslı halda júz beredi. Motiv, ádetde, insandı arnawlı bir iskerlikke úndewshi, jóneltiriwshi hám xoshametlentiretuǵın kúsh retinde júzege keledi.
13-bet Shaxstıń mútajligi, motiv, motivaciya, kásiplik motivaciyanıń payda bolıwı hám de qáliplesiwine tiyisli shet el tájiriybelerge toqtalıp ótemiz.
Barlıq motivlar da oqıw iskerligine birdey tásir etpeydi. Birewi jetekshi motiv, qalǵanları bolsa ekinshi dárejeli bolıwı múmkin. Insannıń ómiri iskerlikten ibarat bolıp, barlıq psixik processler hám hádiyseler izbe-iz túrde motivǵa baylanıslı túrde júz beredi. Motiv, ádetde, úndewshi, iskerlikke jóneltiriwshi process esaplanadı. Psixoloǵıyalıq sózliklerdi analiz etiw nátiyjesinde “motivaciya” termini tiykarında tómendegi oy-pikirlerge keldik: Motivaciya bul ishki hám de sırtqı háreketlendiriwshi kúshlerdiń jıyındısı bolıp, insandı iskerlikke itermeleydi, iskerlik formaları hám shegaraların belǵıleydi, anıq maqsetlerge erisiwge jóneltiredi. Motiv motivaciyadan parq etip, insan subiektine tiyisli bolıp, onıń jeke sapaları, anıq háreketlerdi orınlawında ishki oyatıwshı kúsh esaplanadi.
Ye. A. vorotneva oqıtıwda motivaciyanıń tómendegi túrlerin qáliplestiriw zárúr dep esaplaydı :

• 
  kommunikativ;
  
• 
  lingvistikalıq;
  
• 
  evristikalıq;
  
• 
  maǵlıwmatlardı tolıq kólemde ózlestiriw;
  
• 
  meta-kognitiv;
  
• 
  estetikalıq.[14; 188-b. ].
  

AQShlik ilimpazlar Inusah Salifu (Inusah Salifu) hám Yusef Seyram Agbenega (Joseph Seyram Agbenyega) oqıtıwshı motivaciyası konsepsiyası, ózlik hám ámeliyat, oqıtıwshı motivaciyasına tásir etiwshi faktorlar haqqında ilimiy izertlewler alıp barǵan hám oqıtıwshılıq kásipiniń ayriqsha tárepleri hám de studenttiń motivaciyasın asırıw usılları haqqında qaraslardı bayan etken. Olardıń pikrine qaraǵanda, “Oqıtıwshı motivaciyası quramına tálim maqsetlerine erisiw jolında oqıtıwshınıń minez-qulqları, oǵan tásir etiwshi psixoloǵıyalıq processler kiredi, motivaciyanı oyatıw ushın oqıtıw hám maqsetke erisiwge múmkinshilik beretuǵın jaǵdaylar jaratılıwı zárúr”.[15; 58-b. ].
Finlyandiyada studentler menen ush basqıshda jumis sáwbet ótkeriliwi olardaǵı kásipke bolǵan motivaciyanı anıqlaw hám rawajlandırıwǵa qaratılǵan :
1-basqıshda jumis nege áyne sol tarawdıń qánigesi bolıwdı maqset etkeni, sebepleri, bolajaq kásipi haqqında maǵlıwmatqa iye ekenligi soraladı ;
2-basqıshda sońǵı basqısh studentlerinen nege tálim alıwdı dawam ettiriwlerin qalegenlikleri anıqlastırıladı ;
3-basqıshda jumis tálim shólkemi administraciyası mektep yamasa mektepke shekemgi tálim tarawinda islew istegınde bolǵan pitkeriwshiler menen sáwbet ótkeriledi.
Áyne úshinshi basqıshda jumis pitkeriwshide kásiplik motivaciyanıń bar ekenligi, kommunikativ kónlikpe, ilmiy tájriybe hám sezimiy turaqlılıq sıyaqlı ayrıqshalıqlar tekseriledi. Nátiyjede, 30 procent pitkeriwshiler sáwbetten tabıslı ótediler hám birinshi urınıwdan pedagogıkalıq iskerligin baslaydılar.[15; 73-78-b. ].
Germaniyada pedagogıkalıq tálim dual tálim formasında shólkemlestirilgen. Dual tálimdiń basqa sırtqı kórinislerden ayrıqsha tárepi studentlerde kásiplik motivaciya júdá joqarı bolıwı hám jumıs iskerliginde ǵárezsiz bolıwı menen belgilenedi. Statistikaǵa kóre, studentlerde kásiplik kónlikpelerdi iyelew 44-46 procent hám jámáát menen islew kónlikpeleri 43-45 procent kórsetkishni quraydı. Dual tálim dástúriy oqıtıw formasından kóbirek ámeliyatqa tiykarlanǵanlıǵı menen parıq etedi.
Fransiyada bolajaq pedagoglarǵa pedagogıkalıq texnologiya hám tálim metodları haqqında kóbirek sıpatlama beriwge háreket etiledi. Studentler tekǵana metoddıń teoriyalıq táreplerin úyrenediler, bálki ámeliyatda qóllaw ilmiy tájriybelerine de iye boladılar. Balalar psixoloǵıyasi shınıǵıwı tájiriybeli psixologlar tárepinen úlken gruppalarda diskussiya formasında ótkeriledi. Studentler bala rawajlanıwınıń psixoloǵıyalıq qásiyetleri haqqında teoriyalıq bilimlerdi ózlestirediler. Túrli psixoloǵıyalıq jaǵdaylardı sheriklikte sheshediler. Fransiya pedagogıkalıq joqarı táliminde ámeliy shınıǵıwǵa saldamlı itibar beriledi. Eki jıl dawamında bolajaq pedagoglar mekteplerde úzliksiz túrde sabaq júrǵızediler. Studentlerdi sabaqqa tayarlaw, olar menen individual tárzde islew ushın ustaz -oqıtıwshı biriktiriledi. Oqıw predmeti juwmaǵında úzliksiz pedagogıkalıq ámeliyat ótkeriledi. Tabıslı túrde ámeliyat ótkenlerge juwmaqlawshı imtixanǵa kiriwge ruxsat beriledi.
Kareya pedagogıkalıq joqarı táliminde lekciya hám seminar shınıǵıwlarınan kóre, studentler ǵárezsiz túrde diskussiyada qatnasadılar, trenıń hám shınıǵıwlardı ózleri shólkemlestirediler. Oqıw shınıǵıwları intensiv tálim baǵdarlamasina kóre shólkemlestiriledi.
Ullı Britaniyanıń joqarı tálim shólkemlerinde oqıw plandaǵı pánler mazmunı sın pikirlewdi rawajlandırıw, oqıw qálewi, óz-ózin qollap-quwatlaw, ózlestirgen bilim, kónlikpeler kólemin keńeytiwge qaratılǵan. Sanıń menen birge, studentlerde pedagogıkalıq iskerlikti shólkemlestiriw, joybarlaw, ámeliyatqa enǵıziw, jumıs nátiyjelerin analiz etiw, bahalaw ilmiy tájriybeleri hám de kásiplik kompetensiyani qáliplestiriwge kóbirek itibar qaratıladı. Oqıw processinde studentlerde baylanıs qurallarından, ilimiy izertlew metodlarınan paydalanıw, yaǵnıy analiz, sintez, bahalaw, boljaw, mashqalalardıń dóretiwshilik nizamin tabıw ilmiy tájriybelerin qáliplestiriwge baslı másele etip beriledi.
Ulıwma, izertlew dawamında úyrenilgen motivaciyanı qáliplestiriw boyınsha shet el tájiriybeler menen ilmiy tájriybemiz pedagogıkalıq tálim sistemasındaǵı ámeldegi jaǵday tómendegi kestede salıstırildi (1. 1-keste)