Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

VIII -BOB. 2-qism. HFXM darslarida talabalar uchun hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini shakllantirish uslubiyati 
5-mashg‟lot. Talabalar o'rtasida o'qituvchining hayot faoliyati xavfsizligi darslarida 
hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishdagi faoliyati 
Ta'lim tashkilotida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish vazifalari hayot 
faoliyati xavfsizligi asoslari o'qituvchilari tomonidan olib boriladigan hayot faoliyati 
xavfsizligi madaniyati mavzusida amaliy mashg'ulotlar va ta'lim jarayoni bilan ifodalanadi. 
Hayot faoliyati xavfsizligi o'qituvchisi tomonidan hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini samarali shakllantirish talabalar hayotni zararli va xavfli omillari ta'sirining 
oldini olish va bartaraf etish bo'yicha maqsadli o'qitishni o'z ichiga oladigan tegishli o'quv 
jarayoni tashkil qilingan taqdirdagina mumkin. Hayot faoliyati xavfsizligi darslarida hayot 
faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish uchun o'quv jarayonini tashkil etishda 

---

194 
o'qituvchi taxminiy ish dasturlari asosida Respublika davlat ta'lim standartining talablariga 
javob beradigan ish dasturini ishlab chiqishi kerak. 
Oliy va o'rta maxsus ta‘lim o'quv yurtlarida hayot faoliyati xavfsizligi darslarida 
talabalar uchun hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini yaratish jarayonini mualliflar 
tomonidan birgalikda ishlab chiqilgan ishchi dasturlari misolida ko'rib chiqiladi va hayot 
faoliyati xavfsizligi talabalari o'rtasida zamonaviy hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini 
shakllantirishga qaratilgan. 
Ushbu dasturda talabalar o'rtasida zamonaviy hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini 
shakllantirishga qaratilgan o'quv jarayoniga asosiy e'tibor quyidagilarga qaratiladi: talabalar 
o'rtasida individual sog'lom turmush tarzini shakllantirish, chekish va alkogol, giyohvand 
moddalar va boshqa psixofaol moddalarni iste'mol qilishga salbiy munosabatni shakllantirish, 
noqonuniy xatti-harakatlarga, ekstremizm va terrorizmning har qanday ko'rinishlariga 
munosabat; talabalar o'rtasida Vatan himoyachisining ma'naviy va jismoniy fazilatlarini 
shakllantirish va zamonaviy sharoitlarda harbiy xizmatga tayyorlashdir. 
Shunday qilib, taklif qilingan oliy va o'rta maxsus ta'lim mazmunini modulli qurishda 
hayot faoliyati xavfsizligi ta'limi fanining tuzilishi o'ziga xos xususiyatlarga ega. O'quv yillari 
davomida (boshlang'ichdan to katta yoshgacha) hayot faoliyati xavfsizligi darslarida hayot 
faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish dinamikasi asosan talabalar tomonidan 
o'rganilayotgan bilim va ko'nikmalar tarkibidagi o'zgarishlarda namoyon bo'ladi. Olingan 
bilimlar miqdori ortib bormoqda, ularning murakkabligi oshmoqda, talabalar o'rganadigan 
xavf omillari va xavfsizlik vositalari ro'yxati ko'payib bormoqda. 
Oliy ta'lim muassasasi uchun ish dasturini ishlab chiqishda, hayot faoliyati xavfsizligi 
o'qituvchisi ushbu dasturning tuzilishi va mazmuniga ba'zi o'zgartirishlar kiritishi mumkin, bu 
muayyan mavzularni o'rganish bilan bog'liq bo'lib, mintaqaviy sharoitlar va ushbu fan 
bo'yicha darslarni olib boradigan o'qituvchining shaxsiy tajribasi hayot faoliyati xavfsizligi 
o'qituvchisi va talabalar faoliyati davomida pedagogik jarayon boshqariladi: diagnostika, 
rejalashtirish, rag'batlantirish, tashkil etish, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini tuzatish. 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini tarbiyalashda menejmentning boshlang'ich 
nuqtasi - bu tashxis va talabalarni xavfsiz hayotga tayyorlash natijalari bo‗lib, tashxis 
natijalariga ko'ra (va tarbiya maqsadlarini hisobga olgan holda) o'qituvchi pedagogik 
jarayonni (uning mazmuni va usullarini) rejalashtirish, tashkil etish va tuzatishni amalga 
oshiradi. O'qituvchi tomonidan talabalarni hayot faoliyati xavfsizligi asoslariga o'qitish va 
o'qitish jarayonida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish darajasini dastlabki 
diagnostikasi asosida tematik reja ishlab chiqilgan, darslarni rejalashtirish, darslarda bilimlar 
nazorat qilinadi, talabalar faoliyatini rag'batlantirish, aniqlangan bo'shliqlarni tuzatish va 
boshqalar. Talabalar o'rtasida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishda yuqori 
natijalarga erishish uchun hayot faoliyati xavfsizligi o'qituvchisi gurux tadbirlarini tashkil 
etishga ehtiyotkorlik bilan yondashishi kerak.
Dars mashg'ulotlari talabalarning xilma-xil faoliyatlarini, muammoli o'qishni, 
o'qitishning amaliyot bilan aloqasini, hozirgi voqealarni talabalar bilan muhokama qilishni va 
boshqalarni o'z ichiga olishi kerak. Shu munosabat bilan darslarni tashkil etish va o'tkazish 
hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini rivojlantirishning turli usullaridan foydalanish asosida 
qurilishi kerak. 
Shunday qilib, guruxdagi mashg'ulotlar jarayonida hayot faoliyati xavfsizligi 
o'qituvchisi talabalar o'rtasida umumiy madaniyatni shakllantirishga, hayot faoliyati 
xavfsizligi haqidagi bilimlar va g'oyalar tizimini, xavfsiz hayotga oid ko'nikmalar tizimini, 
xavfsizlik muammolarini ijodiy ravishda hal qilish tajribasini, xavfsizlik darajasini o'z-o'zini 
nazorat qilishga tayyorligini, xavfsizlik va shaxsiy hayotga bo'lgan qiziqishni rivojlantirishga 
hissa qo'shishi kerak. 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishni tavsiflovchi fazilatlar 
yuqorida aytib o'tilganidek, o'quv jarayonida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini 
tarbiyalashda menejmentning boshlang'ich nuqtasi - hayot faoliyati xavfsizligi darslarida 

---

195 
talabalar o'rtasida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish diagnostikasini
tadqiqot ishining batafsil ko'rib chiqishiladi. 
Nazorat uchun savollar: 
1. Qachon hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini samarali shakllantirish talabalar 
hayotni zararli va xavfli omillari ta'sirining oldini olish o'quv jarayonini tashkil bo'yicha 
maqsadli o'qitishni o'z ichiga oladi?
2. Mualliflar tomonidan birgalikda ishlab chiqilgan ishchi dasturlari misolida ko'rib 
chiqish nimani beradi? 
3. Ta'lim mazmunini modulli qurishda hayot faoliyati xavfsizligi ta'limi fanining 
tuzilishi o'ziga xos qanday xususiyatlarga ega ? 
4. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini tarbiyalashda menejmentning boshlang'ich 
nuqtasi nima? 
5. Dars mashg'ulotlari talabalarning xilma-xil faoliyatlarini nimalarni o'z ichiga olishi 
kerak 
6. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishni tavsiflovchi fazilatlar 
menejmentning boshlang'ich nuqtasi aytib bering.