Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F

 
 
1. 2. Dövlətin xarici əlaqələri və xarici əlaqələr hüququ 
 
İnteqrasiya proseslərinin intensivliyinin hər keçən gün artdığı 
bu günümüzdə dövlətlərin beynəlxalq ünsiyyətdə  iştirak etmədən, 
başqa dövlətlərlə  əlaqə yaratmadan mövcud olması qeyri- müm-
kündür.  
Xarici  əlaqələr beynəlxalq münasibətlərin ümumi sisteminin, 
hər bir dövlətin beynəlxalq fəaliyyətinin bir hissəsini təşkil edir. Bu 
əlaqələr dövlətlərin və beynəlxalq hüququn digər subyektlərinin aras-
ında öz xarici funksiyalarının sülh yolu ilə və beynəlxalq hüquqa uy-
ğun olaraq həyata keçirilməsi məqsədilə yaranan, xüsusi dövlət 
orqanlarının köməyi ilə dəstəklənən rəsmi münasibətləri əhatə edir.  
Xarici  əlaqələr sahəsində dövlətlərin fəaliyyəti hər zaman 
beynəlxalq hüquqi əhəmiyyət kəsb edir, belə ki, məhz xarici əlaqələr 
prosesində dövlətlər arasında rəsmi münasibətlər yaranır və ya 
mövcud münasibətlər rəsmiləşir.  
Xarici əlaqələrin spesifik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar 
istənilən dövlət orqanları deyil, məhz bu məqsəd üçün yaradılmış 
orqanlar – xarici əlaqə orqanları vasitəsilə həyata keçirilir.  
Xarici əlaqələr sahəsində dövlətin fəaliyyəti – onun beynəlxalq 
aləmdə bütün rəsmi əlaqə və münasibətlərini əhatə edən, sözün geniş 
mənasında, diplomatik fəaliyyətidir. Bu fəaliyyəti dövlətlər arasında 
razılaşmalara əsasən tənzimləyən ümumi beynəlxalq hüququn sahəsi 
xarici əlaqələr hüququ adlanır.  
Beynəlxalq hüququn bu sahəsinin adlandırılmasına 
münasibətdə digər fikirlər də mövcuddur. Bəzən “diplomatiya və 
konsulluq hüququ”
1
  və ya sadəcə “diplomatiya hüququ”
2
 kimi ad-
landırmalara da rast gəlinir.  
Xarici  əlaqələr konsepsiyası beynəlxalq hüquqa K.K.San-
drovskiy tərəfindən gətirilmişdir. O, dogru olaraq qeyd edir ki, yu-
xarıdakı adlandırmalardan heç biri xarici əlaqə orqanlarının bütün 
fəaliyyət formalarını  və uyğun olaraq bu fəaliyyətlə  əlaqədar 
beynəlxalq hüququn subyektləri arasında yaranan münasibətlərin 
hüquqi tənzimlənməsini  əhatə etmir. Birincisi, xarici əlaqələr 
dövlətin təkcə diplomatik və konsul nümayəndəliklərinin fəaliyyəti 
ilə məhdudlaşmayıb, onun həm dövlətdaxili xarici əlaqə orqanlarının 
(parlament, dövlət başçısı, hökumət və hökumət başçısı, xarici işlər 
idarələri), həm də xaricdəki digər xarici əlaqə orqanlarının (xüsusi 
missiyaların, beynəlxalq təşkilatlardakı nümayəndələrin) fəaliyyətini 
də əhatə edir. İkincisi, bu sahənin subyektlərinin heç də hamısı konk-
ret olaraq diplomatik və ya konsul fəaliyyətini həyata keçirməyə də 
bilər. Məsələn, dövlətin beynəlxalq təşkilatlardakı nümyəndəliyi öz 
dövlətinin vətəndaşlarının və hüquqi şəxslərinin diplomatik və ya 
konsul müdafiəsini həyata keçirə bilməz, belə ki, bu sırf səfirliyin və 
konsulluğun funksiyasıdır. Göründüyü kimi “diplomatiya və konsul-
luq hüququ” beynəlxalq hüququn bu sahəsinin adlandırılması üçün az 
 
13
                                                 
1
  Блищенко  И.П.,  Дурденевский  В.Н.  Дипломатическое  и  консуль-
ское право. М.: ИМО, 1962 
2
 Блищенко И П. Дипломатическое право 2-е издание. М.: Высшая 
школа, 1990.  
 
12

yararlıdır. 
1
Beləliklə, bu sahənin  xarici  əlaqə orqanlarının  fəaliyyətini 
tənzimləyən prinsip və normaların məcmusundan ibarət olduğunu da 
nəzərə alsaq, onun xarici əlaqələr hüququ adlandırılması fikri ilə tam 
razılaşmaq olar. Bu mənada xarici əlaqələr hüququ – beynəlxalq 
hüquq subyektlərinin beynəlxalq ünsiyyətdə  iştirak edən rəsmi 
orqanlarının hüquq və vəzifələri üzrə razılaşdırılmış iradələrini ifadə 
edən və onların xarici əlaqələri həyata keçirmək üzrə  fəaliyyətini 
müasir beynəlxalq hüququn ümumtanınmış prinsip və normalarına 
uyğun olaraq tənzimləyən hüquq normaları sistemindən ibarət ümumi 
beynəlxalq hüququn sahəsidir.  
Göründüyü kimi, xarici əlaqələr hüququ daha geniş anlayış 
olub xarici əlaqə orqanlarının fəaliyyətinin dörd əsas sahəsini  əhatə 
edir və uyğun olaraq özündə dörd yarımsahəni birləşdirir: dip-
lomatiya hüququ, konsulluq hüququ, xüsusi missiyalar hüququ və 
beynəlxalq təşkilatların diplomatiya hüququ.  
Xarici  əlaqələr hüququnun bu tərkib hissələrinin hər birində 
ümumi hüquqi tənzimləmə predmeti var ki, bu da uyğun xarici əlaqə 
orqanlarının vasitəsilə dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərdə  rəsmi 
fəaliyyətidir. Eyni zamanda bu orqanların hər birinin spesifik 
fəaliyyət xüsusiyyətlərinə malik olması onların fərqli hüquqi 
statuslarını müəyyən edir.  
Xarici  əlaqələr hüququnu obyektiv və subyektiv mənada 
fərqləndirirlər. Obyektiv mənada bu beynəlxalq hüququn uyğun nor-
malar sistemi deməkdir. Subyektiv xarici əlaqələr hüququ isə 
fəaliyyətdə olan obyektiv xarici əlaqələr hüququnun prinsip və nor-
malarında möhkəmləndirilmiş beynəlxalq hüquq subyektlərinə aid 
mövcud hüquqları  və onlara uyğun vəzifələri özündə ehtiva edir. 
Subyektiv hüquq beynəlxalq ünsiyyətdə  iştirak etmək hüququnu 
özündə əks etdirir.  
Dövlətin suverenliyindən irəli gələn  ən mühüm və  əsas hü-
quqlarından olan beynəlxalq ünsiyyətdə  iştirak etmək hüququ öz 
növbəsində bir sıra hüquqlardan ibarətdir edir ki, onların da arasında 
ən mühümü səfirlik hüququdur. Səfirlik hüququ dövlətin digər 
dövlətə öz diplomatik və konsul nümayəndəliklərini təsis etmək 
                                                 
hüququ (aktiv səfirlik hüququ) və bu nümayəndəlikləri qəbul etmək 
hüququndan (passiv səfirlik hüququ) ibarətdir.  
Səfirlik hüququ dövlətin öhdəliyi deyil, onun hüququdur. Hər 
hansı bir dövlət öz aktiv səfirlik hüququnu o zaman realizə edə bilər 
ki, qarşı dövlət öz passiv səfirlik hüququnun realizəsinə etiraz 
etməsin. Səfirlik hüququndan fərqli olaraq dövlətin beynəlxalq 
ünsiyyətdə iştirak etmək hüququnun realizəsi digər dövlətlərin buna 
razılığından asılı deyildir.  
 
 
1.3. Xarici əlaqələr hüququnun müasir təbiəti 
  
Xarici  əlaqələr hüququ beynəlxalq hüququn subyektlərinin 
xarici əlaqə orqanları vasitəsilə bu subyektlər arasında qurulan rəsmi 
münasibət və əlaqələrini tənzimləyən beynəlxalq hüququn sahəsidir.  
Beynəlxalq hüququn bu sahəsinin  obyektini, xüsusilə bu 
məqsəd üçün yaradılmış orqanları vasitəsilə təmsil olunan beynəlxalq 
hüququn subyektləri arasındakı siyasi münasibətlər təşkil edir.  
Xarici  əlaqələr hüququnun subyektləri beynəlxalq hüququn 
subyektləri ilə üst-üstə düşür. Xarici əlaqələr  əsasən beynəlxalq 
hüququn tipik subyekti olan dövlətlər tərəfindən həyata keçirilsə  də 
buraya, həmçinin dövlətlərlə beynəlxalq hüququn digər subyektləri 
arasında və sonuncuların öz aralarındakı münasibətlər də aiddir.  
Deyilənlər  əsasən bütövlükdə xarici əlaqələr hüququ üçün 
keçərlidir. Ayrılıqda diplomatiya və ya konsulluq fəaliyyəti ilə bağlı 
bunu demək olmaz, belə ki, sonuncular bir qayda olaraq dövlətlər 
tərəfindən həyata keçirilir. Bu məsələ ilə bağlı  fərqli yanaşmalar da 
mövcuddur. Bəzi müəlliflər beynəlxalq təşkilatların danışıqlar apar-
maq, müqavilələr imzalamaq kimi fəaliyyət növlərini  əsas gətirərək 
onların da fəaliyyətini diplomatiyaya aid edirlər. Lakin burada dip-
lomatiyadan yalnız şərti olaraq, beynəlxalq işlərin aparılması qaydası 
kimi bəhs etmək olar. Xarici siyasətin həyata keçirilməsi üsulu kimi 
diplomatiya yalnız dövlətlərə xasdır. K.K.Sandrovskiy bu məsələ ilə 
bağlı yazır ki, müəyyən istisnalarla beynəlxalq təşkilatların diplo-
matiya hüququndan bəhs etmək mümkün olsa belə, onların səfirlik 
hüququndan və ya konsul hüququndan bəhs etmək  əsassızdır. Və 
dövlətlərin beynəlxalq təşkilatlara öz daimi nümayəndəliklərini təsis 
etmək praktikası da buna aid deyildir. Bu çoxtərəfli diplomatiya for-
1
 Сандровский К.К. Право внешних сношений. Киев: Вища школа, 
1986, с. 29-30 
 
14
 
15

ması olub, dövlətlərin beynəlxalq təşkilatlara münasibətdə diplo-
matik fəaliyyətidir ki, onun da hüquqi tənzimlənməsi xarici əlaqələr 
hüququnun dördüncü yarımsahəsinin – beynəlxalq təşkilatların dip-
lomatiya hüququnun predmetini təşkil edir. Bu şərti adlandırmadır, 
belə ki, əslində beynəlxalq təşkilatların diplomatiya hüququndan 
deyil, dövlətlər və  təşkilatlar arasındakı münasibətlərə diplomatiya 
hüquq normalarının tətbiqindən bəhs olunur. 
1
Lakin beynəlxalq təşkilatlar səfirlik hüququnun və ya konsul 
hüququnun subyekti olmasalar belə, özünəməxsus  şəkildə, müxtəlif 
formalarda xarici əlaqələrdə iştirak edir (məsələn, beynəlxalq təşkilat 
tərəfindən dövlətə  və ya təşkilata nümayəndələrin, müşahidəçilərin 
göndərilməsi və s.) və xarici əlaqələr hüququnun subyektini təşkil 
edirlər.  
Milli azdlıq hərəkatları da beynəlxalq hüququn subyekti kimi 
xarici  əlaqələrdə  məhdud da olsa iştirak formalarına malikdir. 
Beynəlxalq danışıqların aparılması, razılaşmaların imzalanması, 
qüvvədə olan müqavilələrə qoşulma, bəzi dövlətlərdə və beynəlxalq 
təşkilatlarda öz nümayəndələrini təsis etmək, konfransların işində 
iştirak etmək kimi fəaliyyət formaları buna misal ola bilər.  
Federasiyaların xarici əlaqələr hüququnun subyektini təşkil 
edib-etməməsi məsələsi xüsusi maraq kəsb edir. Federasiya əslində 
subyektləri daxili işlərdə müstəqilliyə malik olub, xarici əlaqələri 
mərkəzin  əlində  cəmlənən dövlətlər birliyi kimi xarakterizə olunur. 
Beynəlxalq praktika da federasiyanı beynəlxalq hüquqa münasibətdə 
vahid orqanizm kimi qəbul edir.  
Ümumi qaydaya əsasən federasiyanın beynəlxalq hüququn, o 
cümlədən, xarici əlaqələr hüququnun subyektini təşkil etməsi mə-
sələsi onun əsas qanunu və onun tətbiq olunma praktikası ilə 
müəyyən olunur. Bir neçə federasiya mövcuddur ki, onun subyektləri 
məhdud da olsa xarici əlaqələrdə  iştirak hüququna malikdir. AFR, 
İsveçrə, Avstriya, müəyyən mənada ABŞ və Kanada kimi federasiya-
ların subyektləri təhsil, mədəni, sərhəd, iqtisadi əlaqələr kimi məhdud 
məsələlər üzrə müqavilələr bağlamaq hüququna malikdir.  
Keçmiş SSRİ-nin konstitusiyasına görə onun subyektləri su-
veren dövlətlər olub beynəlxalq hüququn subyekti statusuna malik 
                                                 
idi. Lakin bu subyektlilik formal-hüquqi xarakter daşıyır və prakti-
kada özünü doğrultmurdu. Ona görə də federasiyaların yalnız konsti-
tusiyası deyil, onun tətbiq olunma praktikası da əsas götürülməlidir.  
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, xarici əlaqələrin spesifik 
xüsusiyyətlərindən biri ondan ibarətdir ki, o xüsusi orqanlar – xarici 
əlaqə orqanları vasitəsilə həyata keçirilir.  
Dövlət vahid sosial qurum kimi xarici əlaqələrdə öz xarici 
əlaqə orqanları vasitəsilə təmsil olunur. Bu orqanlar dövlətin adından 
müəyyən səlahiyyətlərə  əsasən çıxış edir və onların səlahiyyətləri 
çərçivəsində  həyata keçirdikləri bütün fəaliyyətə görə dövlət 
beynəlxalq hüquqi məsuliyyət daşıyır.  
Xarici  əlaqə orqanlarının mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir 
ki, onların təşkili, səlahiyyətlərinin, strukturunun və növünün 
müəyyən olunması ali hakimiyyət və idarə orqanlarının müstəsna 
hüququdur. Heç bir yerli hakimiyyət  əcnəbi dövlətlərlə xarici 
əlaqələri həyata keçirmək hüququna malik deyildir.  
Xarici  əlaqə orqanlarının səlahiyyətləri müxtəlif xarakterli 
olur. Bəzi hallarda onlar birbaşa dövlətin qanunlarına əsaslanır, bəzən 
isə onların beynəlxalq aləmdə  təsdiq olunması üçün xüsusi aktın 
qəbulu tələb olunur. Xarici əlaqə orqanlarının səlahiyyətləri, 
həmçinin ümumi xə xüsusi xarakterli ola bilər. Xarici əlaqə 
orqanlarının sistemi də uyğun olaraq qurulur.  
Hər bir dövlətin xarici əlaqə orqanları yerləşdikləri məkana 
görə iki qrupa – dövlətdaxili xarici əlaqə orqanları və xaricdəki xarici 
əlaqə orqanlarına bölünür.  
Dövlətdaxili xarici əlaqə orqanlarının özü də  təşkili qay-
daları  və  səlahiyyətlərinin növünə görə konstitusion və ixtisaslaş-
dırılmış orqanlara ayrılır.  
Dövlətdaxili konstitusion orqanlar dövlətin birbaşa konstitu-
siyası  əsasında yaradılır. Konstitusiya onların səlahiyyətlərini və bu 
səlahiyyətlərin həcmini də müəyyən edir. Bu orqanlar dövlətin xarici 
əlaqələrinə ümumi siyasi rəhbərliyi həyata keçirir. Konstitusion 
orqanlara ali qanunverici orqan, dövlət başçısı, hökumət və hökumət 
başçısı aiddir.  
Dövlətdaxili  ixtisaslaşdırılmış orqanlar isə dövlətin konkret 
sahələrdə xarici əlaqə  məsələləri ilə  məşğul olur. Bu orqanlar 
dövlətin konstitusiyası  və ya normativ hüquqi aktları  əsasında 
yaradılsa da onların səlahiyyətləri, adətən, həmin sahədəki hər hansı 
1
 Сандровский К.К. Право внешних сношений. Киев: Вища школа, 
1986, с. 48 
 
16
 
17

II FƏSİL 
bir razılaşma, konvensiya ilə  əsaslandırılır. Buna əsasən də  bəzi 
müəlliflər bu orqanları konvension orqanlar adlandırırlar.  
 
Xaricdəki xarici əlaqə orqanları da öz növbəsində iki qrupa 
bölünür: daimi orqanlar və müvəqqəti orqanlar.  
XARİCİ ƏLAQƏLƏR HÜQUQUNUN  
MƏNBƏLƏRİ 
Daimi orqanlar o orqanlardır ki, öz ölkələrini təmsil edərkən 
xaricdə gündəlik iş aparırlar. Buraya səfirliklər, beynəlxalq 
təşkilatlardakı daimi nümayəndələr, daimi müşahidəçilər və s. aiddir.  
 
 
Müvəqqəti orqanlar konkret xarici əlaqə funksiyalarını  hə-
yata keçirmək məqsədilə yaradılır ki, bunlara da xüsusi missiyaları, 
orqan və konfranslardakı nümayəndə heyətlərini, müşahidəçi missi-
yaları və s. aid etmək olar.  
Ümumi hüquq nəzəriyyəsinə müvafiq olaraq mənbələri maddi 
və formal mənbələrə ayırsaq, beynəlxalq hüququn istənilən sahəsində 
olduğu kimi xarici əlaqələr hüququnun da maddi  mənbələrinə 
cəmiyyətdə mövcud iqtisadi şərait və bundan irəli gələn dövlətlərin 
müxtəlif sahədə əməkdaşlığının obyektiv zəruriliyi aiddir.  
Xarici  əlaqə orqanlarını, həmçinin diplomatik və qeyri-dip-
lomatik orqanlara da bölmək olar. Diplomatik orqanlara səfirliklər, 
beynəlxalq təşkilatlardakı daimi nümayəndəliklər, orqan və kon-
franslardakı nümayəndə heyətləri və s. aiddir. Bu orqanlar siyasi 
xarakterli orqanlardır və uyğun statusa malikdir. Onlardan fərqli 
olaraq konsulluqlar, müəyyən inzibati orqanlara göndərilən missiya-
lar diplomatik orqan hesab olunmurlar və uyğun olaraq fərqli hüquqi 
statusa malikdirlər.  
Xarici  əlaqələr hüququnun hüquqi mənbələri isə beynəlxalq 
müqavilələr (ikitərəfli və çoxtərəfli) və beynəlxalq hüququn adət 
normalarıdır. Bununla yanaşı, beynəlxalq hüququn subyektlərinin 
xarici  əlaqələr sahəsində  fəaliyyətinin tənzimlənməsində beynəlxalq 
təşkilat və konfransların qətnamələri, dövlətdaxili aktlar, ayrı-ayrı 
məhkəmə qərarları və doktrinalar da mühüm rol oynayır.  
Xarici  əlaqələr hüququnun mənbələrinin araşdırılmasında ilk 
öncə diplomatik nümayəndəliklərin statusunu tənzimləyən prinsip və 
normalardan başlayaq.  
 
 
2.1. Diplomatik fəaliyyəti tənzimləyən beynəlxalq hüququn  
prinsip və normaları 
 
Diplomatiya hüququ uzun müddət adət normalarına 
əsaslanmışdır. Hal-hazırda isə dövlətlər arasında, onlarla beynəlxalq 
təşkilatlar arasında və beynəlxalq təşkilatların öz aralarında çoxsaylı 
ikitərəfli müqavilələr diplomatiya hüququnun mənbələrini təşkil edir. 
Lakin çoxtərəfli müqavilələrə münasibətdə ikitərəfli müqavilələr çox-
luq təşkil etsə  də, onlar diplomatiya hüququnun mənbələri kimi 
müəyyənedici rol oynamırlar. Belə ki, dövlətin xaricdəki 
nümayəndəlikləri və onun personalının hüquqi statusu, immunitet və 
üstünlük məsələləri ümumtanınmış beynəlxalq hüquq normaları ilə 
müəyyən olunur.  
Bu baxımdan diplomatiya hüququnun mənbələrində çoxtərəfli 
müqavilələr xüsusi yer tutur. 1815-ci il 19 mart tarixli Vyana 
 
18
 
19

Reqlamenti bu sahədə ilk çoxtərəfli müqavilədir. 1815-ci il Vyana 
konqresində Yekun aktına  əlavə kimi “Diplomatik agentlərə aid 
Əsasnamə” qəbul edilmişdir ki, bu da praktikaya daha çox “Vyana 
Reqlamenti” adı altında daxil olmuşdur. “Baxmayaraq ki, bu sənəd 
yalnız 8 Avropa dövləti – Avstriya, İngiltərə,  İspaniya, Portuqaliya, 
Prussiya, Rusiya, Fransa və  İsveçrə  tərəfindən imzalanmışdır, onun 
müddəalarına dünyanın bütün aparıcı dövlətləri tərəfindən bir əsr 
yarım  əməl olunmuş  və onlar bu minvalla diplomatiya hüququnun 
ümumtanınmış normasına çevrilmişdir”
1
.  
isveçrəli İ.K.Blyunçli tərəfindən tərtib olunmuş beynəlxalq hüququn 
ümumi məcəlləsində  səfirlik hüququ və diplomatik imtiyazlar 
bölməsi mövcud idi. 1890-cı ildə italiyalı P. Fiore tərəfindən də eyni 
cəhd edilmişdir.  
Beynəlxalq hüquq institutu diplomatik immunitet haqqında 
məsələni Hamburq (1889), Cenevrə (1892) və Kembric (1895) sessi-
yalarında müzakirə etmişdir. Sonuncu sessiyada Kembric reqlamenti 
adı altında tanınan qətnamə qəbul edilmişdir. 1929-cu ildə həmin in-
stitut diplomatik immunitetlər haqqında qətnamə, 1950-ci ildə isə 
diplomatik sığınacaq haqqında qətnamə qəbul etmişdir.  
Vyana Reqlamentinə  əsasən beynəlxalq hüquq və dövlətlərin 
diplomatiya praktikasında ilk dəfə olaraq diplomatik rütbə  və 
dərəcələr ümumiləşdirilmişdir. Səfir, elçi və  işlər müvəkkilləri kimi 
diplomatik dərəcələr müəyyən olunmuşdur. Vyana Reqlamentinin 
ikinci maddəsinə  əsasən ancaq səfirlər, elçilər və onlarla bərabər 
dərəcəli nümayəndələr dövlət başçısının nümayəndələri sayıla bilər 
2
. 
Onlar dövlət başçısının adından olduğu ölkənin dövlət başçısının 
nəzdinə  təyin edilirlər.  İşlər müvəkkilləri isə xarici işlər nazirləri 
nəzdinə göndərilirlər. Reqlamentlə, həmçinin hər bir dərəcəyə aid 
olan diplomatik agentlərin bütün dövlətlər üçün vahid olan akkreditə 
olunma qaydaları müəyyən edilmişdir. Vyana Reqlamenti müqavilə 
sənədlərinin imzalanması qaydasını da müəyyən etmişdir.  
Diplomatiya hüququnun məcəllələşdirilməsi cəhdləri 1925-
1927-ci illərdə Millətlər Cəmiyyəti çərçivəsində  məcəllələşdirmə 
komissiyası  tərəfindən davam etdirilmiş, lakin müəyyən nəticə  əldə 
olunmamışdır.  
Diplomatik nümayəndəliklərin və onların personalının hüquqi 
statusunu tənzimləyən ilk çoxtərəfli razılaşmalardan biri 1928-ci il 
fevralın 20-də Havanada Panamerikan ölkələrinin VI konfransında 20 
Latın Amerikası ölkəsi və ABŞ tərəfindən qəbul edilmiş Diplomatik 
məmurlar haqqında Havana Konvensiyasıdır.  Konvensiya daimi 
diplomatik nümayəndəliyə  və “ad hoc” diplomatik missiyalara aid 
olan məsələləri tənzimləyir. Müasir dövrdə bu konvensiyanın 
fəaliyyət xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onun iştirakçısı olan Latın 
Amerikası dövlətləri eyni zamanda 1961-ci il Vyana Konvensiyası-
nın da iştirakçısıdır.  
Üç ildən sonra 21 noyabr 1818-ci il tarixli Aahen protokolu 
müşavir-nazir dərəcəsini  əlavə olaraq qəbul etmiş, lakin bu dərəcə 
dövlətlərin praktikasında özünü doğrultmamışdır
3
.  
Havana Konvensiyasının preambulasında diplomatik 
məmurların hüquqlarının  əsaslandırılmasına funksional baxımdan 
yanaşma yer almışdır.  
1815-ci il Vyana və 1818-ci il Aahen konqresinin nəticələrini 
diplomatiya hüququnun məcəllələşdirilməsinə ilk rəsmi cəhd kimi 
qiymətləndirmək olar. Belə ki, son yüz il ərzində dövlətlər, ayrı-ayrı 
şəxslər, ictimai və elmi təşkilatlar diplomatiya hüququnun norma-
larını  məcəllələşdirmək sahəsində çoxsaylı  cəhdlər etmişdilər. Qeyd 
edək ki, bu cəhdlər  əsasən diplomatik immunitet və imtiyazların 
məcəllələşdirilməsi istiqamətində aparılırdı. Məsələn, 1868-ci ildə 
Konvensiyanın birinci maddəsində  hər bir dövlətin digər 
dövlətdə diplomatik məmurlar vasitəsilə  təmsil olunmaq hüququ 
təsbit olunmuşdur.  
                                                 
 
21
Havana Konvensiyasının  ən mühüm müddəası diplomatik 
məmurların funksiyaları haqqında müddəadır. 4-cü maddəyə  əsasən 
diplomatik məmurlar öz funksiyalarını yerli dövlətin qanunları ilə 
münaqişəyə girmədən həyata keçirməlidirlər. Onlar öz rəsmi 
münasibətlərini və yerləşdikləri dövlətin hakimiyyətləri ilə 
əlaqələrini həmin dövlətin xarici işlər naziri vasitəsilə  həyata 
keçirməlidirlər. 17-ci maddədə xüsusi olaraq qeyd edilir ki, 
nümayəndəlikdə sığınacaq tapmış, cinayət törətmiş hər hansı bir şəxs 
1
 Селянинов О. П. Тетради по дипломатической службе государств 
(история и современность), И. МГИМО, Анкил, 1998, с. 101 
2
 Попов В. И. Современная дипломатия. Теория и практика. М.: На-
учная книга, 2000, с. 258 
3
  Андреев  С.  Дипломатические  представительства // Международ-
ная жизнь. 1986, №3, общ. Знание. М.: с. 158 
 
20

səlahiyyətli hakimiyyət orqanlarının tələbi ilə mütləq geri veril-
məlidir.  
Havana Konvensiyası adi və fövqəladə diplomatik məmurları 
fərqləndirərək birinciləri bir dövlətin hökumətini digər dövlətin 
hökumətində təmsil edən daimi təmsilçilər, ikinciləri isə xüsusi mis-
siya həvalə olunmuş və ya beynəlxalq konfranslarda, konqreslərdə və 
ya beynəlxalq yığıncaqlarda hökumətləri təmsil etmək üçün akkreditə 
olunmuş məmurlar kimi müəyyən edir. Müasir dövrdə ikinci təyin bir 
qədər köhnəlmişdir. Belə ki, beynəlxalq təşkilatlarda nümayəndəlik 
hal-hazırda diplomatik nümayəndəliklərin adi funksiyasına 
çevrilmişdir və bir çox hallarda beynəlxalq təşkilatın mənzil-
qərargahı yerləşən dövlətdəki diplomatik nümayəndə öz dövlətini 
eyni zamanda həmin təşkilat yanında da təmsil edir.  
Havana Konvensiyasında mürəkkəb nümayəndəliyin müm-
künlüyü xüsusi vurğulanır. Mürəkkəb nümayəndəlik o deməkdir ki, 
dövlət bir neçə dövlətdə öz nümayəndəliyini bir diplomatik məmura 
tapşırır və ya bir neçə dövlət öz nümayəndəliklərini bir diplomatik 
məmura həvalə edir.  
Havana Konvensiyası yerli dövlət hakimiyyətinin razılığı ol-
madan həmin dövlətin vətəndaşlarının xarici diplomatik vəzifəyə 
təyin olunmasına icazə vermir. Qeyd etmək lazımdır ki, Havana 
Konvensiyasının bu maddəsi  əsasən yerli dövlətin vətəndaşlarını öz 
diplomatik nümayəndəliklərinə işə götürən, onlara immunitet və im-
tiyaz verilməsini tələb edən və bununla da yerli dövlətin daxili 
işlərinə qarışan dövlətlərin praktikasına qarşı yönəldilmişdir. Havana 
Konvensiyası  hər bir konkret hal üçün xüsusi razılığın alınmasını 
tələb edərək bu praktikanın tətbiqini kəskin məhdudlaşdırırdı. 
Ümumilikdə bu konvensiya dövlətlər arasında münasibətlərin nor-
mallaşmasına yardım edən mühüm sənədlərdəndir.  
Latın Amerikası ölkələrində diplomatiya hüququnun xüsusi in-
stitutu olan diplomatik sığınacaq institutu mövcuddur. Hal-hazırda bu 
institut hüquqi olaraq yalnız Latın Amerikası ölkələrində  fəaliyyət 
göstərir. Diplomatik sığınacaq institutu 1928-ci il Diplomatik sığınacaq 
haqqında Havana Konvensiyasında, 1933 və 1939-cu illərdə Montevi-
deoda imzalanmış konvensiyalarda və 1954-cü il martın 28-də Ka-
rakasda imzalanmış Diplomatik sığınacaq haqqında Konvensiyada 
formalaşmış və qanuni şəkil almışdır.