HiEdTec Reja

Amaliy sathning xizmatlari. 
Amaliy sathning asosan foydalanuvchilar uchun ko’plab potensial xizmatlarni 
tadim etadi. Har bir amaliy sath protokoli foydalanuvchilar uchun ma’lum turdagi 

---

Modernization of Higher Education in 
Central Asia through New Technologies 
(HiEdTec)
xizmatlarni qo’llab quvvatlaydi, masalan fayllarni uzatish va qabul qilish (FTP), 
Email xizmatlari (SMTP), masofadan boshqarish (DNS, TelNet, SSH) va 
boshqalari. Quyidagi ba’zi protokollarning qisqacha xususiyatlari bilan tanishib 
chiqamiz. 
Ilova qatlami protokollari: Ilova qatlami har qanday dasturiy ta'minotga 
ma'lumotni osongina yuborish va qabul qilish va foydalanuvchilarga mazmunli 
ma'lumotlarni taqdim etish imkonini beruvchi bir nechta protokollarni taqdim etadi. 
Quyida dastur qatlami tomonidan taqdim etilgan protokollarning ba'zilari 
keltirilgan, 9.5-rasm.
TelNet: Telnet qisqartmasi Telekommunikatsiya tarmog’i ma’nosini 
anglatadi. Ushbu protokol Internet orqali fayllarni boshqarish maqsadlari uchun 
ishlatiladi. Telnet protokoli mijozlariga Telnet serverining resurslariga kirish 
imkonini beradi. Bu protokolning port nomeri 23-raqamli belgilab qo’yilgan.
9.5-rasm. TelNet protokoli 

---

Modernization of Higher Education in 
Central Asia through New Technologies 
(HiEdTec)
DNS: DNS protokolining kengaytmasi domen nomlari tizimi ma’nosini 
anglatadi. DNS protokoli domen nomini (foydalanuvchi tomonidan tanlangan) mos 
keladigan IP manzilga o’zgartiradi yoki uni teskarisini bajaradi.. Misol uchun - 
www.abcd.com
degan domen nomi qaysidir foydalanuvchi tomonidan tanlangan 
bo’lsin deb tasavur qilamiz. Bunda DNS tanlangan domen nomini 192.36.20.8 IP 
adresiga o’zgartirishni amalga oshiradi. Foydalanuvchi IP adreslarni eslab qolishi 
yoki kundalik hayotida foydalanish noqulay bo’lganligi sababidan DNS protokoli 
ishlab chiqilgan. DNS ta’kidlab o’tilganidek, foydalanuvchining domen nomini 
tarmoq qurilmalari ishlash oson bo’lishi uchun IP adresga o’zgartiradi. Shunga qilib 
foydalanuvchi va tarmoq o’rtasi IP adresdan domen nomiga hamda domen nomidan 
IP adresga o’zgartirish vazifani amalga oshiradi. Bu protokol 53- port raqami bilan 
belgilab qo’yilgan.
9.6-rasm. DNS protokoli 
DHCP: DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) xostlarni dinamik 
konfiguratsiyasi qilishni ta’minlovchi protokol hisoblanadi. U xostlarga IP 
manzillarni dinamiq tarzda berish xizmatini taqdim etadi. Har safar xost DHCP 
serverida IP manzilga ro’yxatdan o’tishga harakat qilganda, DHCP server tegishli 
xostga ko’plab ma’lumotlarni taqdim etadi. Ushbu protokol doirasida klient-server 

---