Himoyaga ruxsat kafedra mudiri “ ” 2023 y

4.4. Axborotni ko'rsatish tizimlari va boshqaruvlarini tashkil qilishning ergonomik muammolari
Texnologik taraqqiyot sharoitida axborotni uzatish usullarining o'zgarishi, uning siqilishi va qayta ishlash tezligining oshishi inson mehnatiga katta ta'sir ko'rsatadi. Ergonomikaning muammosi sifatida ma'lumotni zichlashtirish ikki nuqtai nazardan ko'rib chiqilishi kerak: maydon birligi uchun informatitlar sonining ko'payishi (fazoviy siqilish) va vaqt birligida odamga keladigan ma'lumotlarning ko'payishi (vaqtincha siqilish). Axborot zichligining vaqt o'tishi bilan ortishi urug'larni qayta ishlash tezligiga bog'liq bo'lib, uni odam tomonidan qayta ishlash tezligi bilan taqqoslab bo'lmaydi, bu ma'lumotlardan foydalangan holda, inson muayyan qarorlar qabul qilishi kerak.
Ma'lumki, boshqaruv tizimining xususiyatlari uni tashkil etuvchi bo'g'inlarning xususiyatlari bilan belgilanadi. Bunday holda, insonning dinamik imkoniyatlari eng katta ahamiyatga ega. Avtotransport vositalari tezligining barqaror o'sishi va ularni boshqarish bilan shug'ullanadigan shaxs uchun vaqt taqchilligi ortib borayotganligi sababli, "Turli signallarga reaktsiya vaqti" ta'rifi katta amaliy ahamiyatga ega. Ushbu reaksiyaning miqdoriy xarakteristikasi transport vositalarini loyihalashda ham, ulardan foydalanishda ham hisobga olinishi kerak, masalan, to'xtash masofasini aniqlashda, stansiya va trek ishchilarining xavfli zonada majburiy bo'lish vaqtini hisoblashda, ishlarni loyihalashda. Har bir holatda nazoratning erkin o'yinini yengib o'tish vaqti mustaqil ravishda baholanadi. Kalitlarni, almashtirish kalitlarini, pedallar, boshqaruv tutqichlarini loyihalashda ular bu vaqtni minimallashtirishga harakat qilishadi. Boshqarish tizimida ishlaydigan shaxsning faoliyat sharoitlarini ergonomik baholashda uning o'tkazuvchanligini hisoblash katta ahamiyatga ega. Murakkab tizimlar uchun nafaqat boshqaruv panellari, balki po'lat avtomashinalar, maishiy mashinalar va boshqalar ham mavjud. Shuning uchun ma'lumotni ko'rsatish vositalarini loyihalash va ishlatishda ergonomik xususiyatlarni hisobga olishga tegishli e'tibor berish kerak. Displey vositalarida bir vaqtning o'zida boshqariladigan axborot ob'ektlari soni yoki vizual idrok etish hajmi 5 dan 9 gacha. Bu raqamning belgilangan chegaralardan chetga chiqishi operator harakatlaridagi xatolarni keskin oshiradi. Axborotni qayta ishlash jarayonini soddalashtirishga signallarni vizual ko'rsatish orqali emas, balki operatorning zarur javob harakatlarining algoritmlarini hisobga olgan holda ham erishiladi. Oddiy vaziyatlarda operatorning harakatlari mantig'iga muvofiq boshqaruv elementlarining joylashishi unga ishonchli va deyarli refleksli harakat qilish imkonini beradi.
Ko'rsatkichlarni joylashtirish variantlari operator tomonidan turli ma'lumotlardan foydalanish ketma-ketligi, chastotasi va davomiyligiga qarab tanlanadi. Ob'ektni boshqarish samaradorligiga ta'siridan, amaliy tajriba va eksperimental tadqiqotlar ushbu masala bo'yicha bir qator ergonomik tavsiyalarni shakllantirishga imkon beradi. Temir yo'l transportida indikator joylari ko'pincha a) dispetcherlar binolarida o'rnatilgan yorliqlardan foydalanadi. Operator uchun eng qulayi tablo va boshqaruv panelini bir panelda birlashtirgan konstruksiyadir.
Agar masofadan boshqarish pulti va tablochi turli joylarda joylashgan bo'lsa, operator tablodan ma'lum masofani topib, ishini bajarishi kerak. Tablo va konsolning har bir dizayni o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega va muayyan nazorat vazifalariga qarab qo'llaniladi. Tabloni joylashtirish variantlarini tanlashda uning o'lchamlari hisobga olinadi. Agar displey panelining qiymatlari va qiymatlari operatorning ko'rish maydoniga to'g'ri kelmasa, u bilan operator o'rtasidagi masofani oshirish kerak. Ular chiqaradigan ma'lumotlarning turi yoki tabiatida shakllanishlar. Xuddi shu shakldagi ko'rsatkich asboblari ushbu asboblardan birida o'lchangan parametrlardagi og'ishlarni qidirishni osonlashtiradi. Otko- ko'rsatkichlar, agar asboblar panelning yuqori chap choragida joylashgan bo'lsa, qabul qilinadi.
Minemonik diagrammalar birliklarining belgilari yaxshi ajratilgan va esda qolishi oson bo'lishi kerak. Shakllar, piktogrammalar, harflar va raqamlashtirish. Ba'zi hollarda istisno turli xil ish rejimlarining ko'rsatkichidir, masalan, "norma", "burilish", "ava". Yoki "kam yuk", "normal", "ortiqcha yuk". Bo'limlar, raqamlar va yozuvlar shkalaga bitta rangda qo'llaniladi: turli xil ish rejimlarini ko'rsatish uchun istisnoga ruxsat beriladi. SDI elementlarining shakli, yorqinligi va joylashuvi kabi farqlovchi xususiyatlardan birgalikda foydalanish signallarni vizual idrok etish ishonchliligini oshirish imkonini beradi. Signal qurilmalari, tafsilotlar va mos yozuvlar bo'linmalari yoki raqamlari fonida yorqinlik kontrasti qiymati 595 dan oshmasligi kerak. Signallar uchun tavsiya etilgan miltillash chastotasi (har bir satrda qizil miltillash. Chiroq 5-6 Signal yorug'lik panellarining matni qisqa bo'lishi kerak, 30 harfdan oshmasligi kerak va har biri 4-5 belgidan iborat bo'lishi kerak. Matndagi tanishlikning optimal umumiy soni 12 ta bo'lishi kerak. SDIning bir xil yoritilishi porlashni va qurilmalardan aks ettirilgan nurlarning operatorning ko'ziga kirishini istisno qilishi kerak. Buning uchun bo'yalgan Patellar mat yoki yarim matli yuzaga ega bo'lishi kerak. Ro'yxatga olingan ergonomik talablarni hisobga olgan holda, ma'lumotlarni ko'rsatish ob'ektlarini idrok etish jarayoni sezilarli darajada yaxshilanadi. Ergonomikada muhim o'rinni mashinalar va mexanizmlarni boshqarish vositalarini oqilona loyihalash sohasidagi tadqiqotlar egallaydi. Ular ish joyida bo'lishi va parvarish qilish oson bo'lishi kerak, ortiqcha yuk yoki odamning noto'g'ri harakatlarida baxtsiz hodisalar va jarohatlarning oldini olish kerak. Texnik xizmat ko'rsatishning qulayligi boshqaruv elementlarini manipulyatsiya qilish, ulardan oqilona foydalanish uchun sarflangan minimal vaqt va jismoniy kuch tufayli ta'minlanadi, bu esa odamni ortiqcha xotira va e'tiborni zo'riqishdan qutqaradi.
Boshqaruvni to'rt guruhga bo'lish mumkin. Birinchi guruhga boshqaruv ob'ektini ishga tushiruvchi va to'xtatuvchi boshqaruv elementlari kiradi, ikkinchi guruhga bir turdagi ishdan ikkinchisiga o'tish boshqaruvi, uchinchi guruhga tartibga soluvchi boshqaruv elementlari va to'rtinchi guruhga favqulodda boshqaruv elementlari kiradi. Boshqaruv tashkilotlarining dizayni monoton bo'lmasligi , ularga oson kirish, yaxshi ko'rish imkoniyatini ta'minlanishi kerak.
Va, masalan, rangi yoki shakli bilan farqlanadi. Optimal vizual nazorat va optimal erishish zonasida eng muhim boshqaruv elementlari joylashgan. Tez-tez ishlatiladigan boshqaruv elementlari, odatda, oson erishish mumkin bo'lgan joyda joylashtiriladi. Favqulodda boshqaruv va nazorat vositalari ko'r-ko'rona foydalaniladi. Odatdagidan farq qilishi va fazoviy jihatdan ikkinchi darajali boshqaruv elementlaridan ajratilishi uchun ularning uzoq chegaralarida joylashtirilishi mumkin. Yetib boradi va boshqaruvchilar uchun vaqti-vaqti bilan foydalaniladigan organlar.
Kerakli boshqaruvni qidirish vaqti minimal bo'lishi kerak. Har xil shakl va o'lchamdagi tutqichlar, tugmalar, tutqichlar nafaqat xatolar xavfini kamaytiradi, balki u yoki bu boshqaruvni "ko'r-ko'rona" aniq topishga imkon beradi. O'chirish kabi oddiy boshqaruv operatsiyalari odatda qo'llarning progressiv harakatlari yoki tugmalar, pedallar va tutqichlar yordamida amalga oshiriladi. Ko'pincha tartibga solish bilan amalga oshiriladi.
Volanlar, qo'l g'ildiraklari, tutqichlar. Boshqaruvning harakat yo'nalishini tanlayotganda, "o'zidan" va "o'ziga" harakatlarni yon tomonga harakat qilishdan ko'ra osonroq qilishini yodda tutish kerak. Boshqarishning harakat yo'nalishi, qoida tariqasida, mashinaning ishchi organlarining harakat yo'nalishiga yoki texnologik jarayonning borishiga mos kelishi kerak.
Eng yaxshi boshqaruv harakat qilish uchun eng kam kuch talab qiladigan narsa degan fikr bor. Biroq, bu fikr noto'g'ri, chunki operator boshqaruvni "sezmasdan" noto'g'ri harakat qiladi. Harakatni boshqarishga ba'zi qarshilik aniqlikni sezilarli darajada yaxshilaydi. Bunga qo'shimcha ravishda, boshqaruv elementi tebranishlar tufayli o'z-o'zidan faollashishi yoki siljishidan himoyalangan bo'lishi kerak. Buning uchun ishonchli fiksatsiya, masalan, ishqalanish kuchi tufayli ta'minlanadi, bu esa engish uchun ma'lum bir kuch talab qiladi.
Xulosa. So'nggi yillarda ergonomika sog'lom va xavfsiz mehnat sharoitlarini ta'minlashda tobora ortib borayotgan rol o'ynadi. Ergonomikaning talablarini hisobga olgan holda qulay, ishonchli va xavfsiz uskunalarni yaratish kerak.
Ma'lumki, xavfli faoliyat natijasida sodir bo'lgan baxtsiz hodisalar soni xavfli sharoitlar tufayli yuzaga kelgan baxtsiz hodisalardan sezilarli darajada oshib bormoqda. Shu munosabat bilan ergonomika xavfli harakatlarning yashirin sabablarini aniqlash uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Sog'liqni saqlash va mehnatni muhofaza qilish talablariga rioya qilish yangi texnologiyalarni yaratish jarayonining ajralmas qismiga aylanishi kerak.

Xulosa

Bitiruv malakaviy ishida “Karao‘zak” stansiyasining shoxobcha yo‘lini ishini samarali tashkil qilish bo’yicha ish bajarildi.
Bunda quyidagi bosqichlarda bo’yicha bitiruv malakaviy ishi ko’rib chiqildi va bajarildi.
1.“ Karao‘zak’” stansiyasining texnik tavsifnomasi.

2. 
   Poyezdlar harakatini va manyovr ishlari bajarilishini tashlil etish tartibi.
   
3. 
   Idishli-donali yuklarni avtomobillardan vagonlarga to‘g‘ridan to‘g‘ri qayta ortish.
   
4. 
   Karao‘zak stansiyasida servisni tashkil etish borasida olib borilayotgan ishlar.
   
5. 
   Mehnat muhofazasi
   

Yuk stansiyasi ishlarni texnologik jarayonlarni ishlab chiqish , yetib kelgan va jo’nab ketadigan poyezdlarga ishlov berish operatsiyalari, yuk stansiyasining sutkalik vagon aylanmasining balansi va poyezdlar sonini aniqlash , yetib kelgan va jo’nab ketadigan poyezdlar sostaviga vagonlarni yuk obyetlari bo’yicha tarqatish va yi’gib olish ko’rib chiqildi .
Idishli-donali yuklar omborini loyihalash ko’rib chiqildi.
O’zbekiston temir yo’llari” AJ tuzilmalarida hayot faoliyati xavfsizligi va mehnat muhofazasi huquqiy va me’yoriy hujjatlar muofiqligini tahlili va muamolari va undan tashqari “ O’zbekiston temir yo’llari” AJ “Mehnat ,muhofazasi texnik sanoat havfsizligi” boshqarmasi tuzilmasi va uning mehnat muhofazasi va xavfli obyetlarni sanoat xavfsizligini taminlash bo’yicha vazifalari ko’rib chiqildi. Shu o’rinda texnik iqdisodiy xisoblar bajarildi.