Hisob va biznes

2.3. Moddiy boyliklar tekshiruvi
Tovar-moddiy zahiralarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazish ketma-ketligi. Tovar-moddiy zahiralar bilan bog’liq xo’jalik muomalalarini auditorlik tekshiruvidan quyidagi tartibda o’tkazish maqsadga muvofiq. Tovar-moddiy zaxiralari auditining ketma ketligi:
Umumiy muolajalar. Testlar nazorat quroli.
Ichki nazorat tizimi bo’yicha test o’tkazish (INT);
Buxgalteriya hisobi tizimi bo’yicha test o’tkazish (BHT);
Buxgalteriya hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatini tahlili;
Soliq hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatini tahlili;
Ishchi schetlar rejasini tahlil qilish;
Buxgalteriya balansi va buxgalteriya hisob registrlaridagi ko’rsatkichlarni bir xilligini tekshirish;
Xujjatli tekshirishda tanlab olish miqdori va tuzilishi aniqlash.
B. Mohiyati bo’yicha tekshirish muolajalar.
Inventarizatsiya;
Shartnomalarni ko’rib chiqish (tekshirish);
Material – ishlab chiqarish zahiralari kirimi va chiqimi hisobini hujjatlashtirilishini to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshirish;
Hisobotda material – ishlab chiqarish zahiralarini xom-ashyo va materiallarga, tayyor maxsulotlarga sotish uchun mo’ljallangan tovarlarga to’g’ri turkumlanishini tekshirish;
Material – ishlab chiqarish zahiralarini hisobotdagi qiymatini hisob bahosi bilan to’g’riligini tekshirish;
Material – ishlab chiqarish zahiralari qiymat miqdorini hisobdan chiqarishni (ishlab chiqarishga berilgan yoki sotilgan) qabul qilingan hisob siyosatiga mosligini tekshirish;
Yaroqsiz holga kelib, sotish qobiliyatini yo’qotgan zahiralarni korxona balansidan hisobdan chiqarishni tekshirish;
Sodir bo’lgan xo’jalik muomilalarini tekshirayotgan davrga taalluqli ekanligini tekshirish;
Sotib olingan va chiqib ketgan material – ishlab chiqarish zahiralari bahosini dastlabki hisob hujjatlari bilan solishitirib tekshirish;
Hisobotlardagi muhim axborotlarni oshkor qilinishini tekshirish;
Xato va kamchiliklarni taxminiy ro’yxati;
Tizimli (sistemali) kamchiliklar to’g’risida ma’lumot;
Tanlab tekshirish natijalarini tahlili;
Me’yoriy hujjatlar bo’yicha aniqlangan kamchiliklar ro’yxati;
Audit bo’limi bo’yicha xulosa.
Tovar-moddiy zahiralarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazish buxgalteriya hisobotida katta xatolarga yo’l qo’yish xavfini kamaytiradi. Shuning uchun, tovar-moddiy zahiralarni tekshirishni boshlashdan oldin auditor eng ko’p uchraydigan qoidabuzarliklarni aniqlashi va shuni hisobga olgan holda zarur tekshiruv amallarini tanlashi kerak.
Tovar-moddiy zahiralarni auditorlik tekshiruvdan o’tkazish jarayonini ikki qismga bo’lish mumkin:
1. Inventarizatsiya o’tkazish orqali ularning haqiqatda mavjudligini aniqlash;
2. Moddiy qiymatliklarni hisob va hisobotda to’g’ri baholashni hamda aks ettirishni tekshirish.
4-ilovada keltirilgan ma'lumotlar bo'yicha inventarizatsiya ro'yxati va solishtirish vedomostini rasmiylashtirish mobaynida moddiy boyliklarning inventarizatsiyasini amalga oshirish. Solishtirish vedomosti asosida inventarizatsiya natijalarini aniqlash, deraza oynasi uchun aniq 2%, sement 1,2% chiqim me’yori o'rnatilganligini hisobga olish lozim.
Moddiy boyliklar tekshiruvi natijalari bo'yicha auditorlik hisobotga kiritilishi uchun ish yozuvini tuzish. Ish yozuvini tuzish mobaynida quyidagilarni hisobga olish lozim (hamma uchun bir xil variant):
- materiallarning kirim va chiqimlari oy oxirida ombor hisobining kartochkalariga belgilanadi;
- inventarizatsiya 1 oktyabr holati bo'yicha ramiylashtirilmagan: inventarizatsiya vedomosti moddiy javobgar shaxs tomonidan imzolanmagan, solishtirish vedomosti rasmiylashtirilmagan.
Inventarizatsiya natijalari hisobotga kiritiladi. Natijani aniqlashda kamomad uchun 3 barobar undirilishi hisobga olinishi lozim. Moddiy boyliklar tekshiruvidan so’ng auditorlik xulosasiga kiritish maqsadida ishchi yozuvlarni amalga oshirish zarur. Auditorlik xulosasi tuzilayotganda quyidagi shartlar hisobga olinadi:
- materiallarning kirim va chiqimi bo’yicha omborxona kartochkalari oy oxirida to’ldirilgan;
1-oktyabr holati uchun inventarizatsiya natijalari rasmiylashtirilma-gan: inventarizatsiya qaydnomasi moddiy javobgar shaxs tomonidan imzolanmagan va rasmiylashtirilmagan.
Inventarizatsiya natijalarini aniqlash
3- jadval

№	Ko‘rsatkich nomi	Hisob narxi,so’m	Hisob	Haqiqat	Kamomad			Ortiqcha			Tabiiy yo‘qotish			Yakuniy natija
					Miqdor	Summa	Miqdor		Summa	Miqdor		Summa	Kamomad			Ortiqcha
													Miqdor		Summa	Miqdor	Summa
1	2	3			4	5	6		7	8		9	10		11	12	13
1.	O‘rta navli po‘lat, t.onn	38800	493	500			7		271600							7	271600
2.	Shifer, varaq	400	421	419	2	800							2		800		800
3.	Deraza oynasi, kv.m	655	85	79						6		3930	6		3930		3930
4.	Oq emal, kg.	1659	427	419	8	13272							8		13272		13272
5.	Pilomaterial, kub.m	41318	744	742	2												82636
6.	Sement, kg	112	6760	6520						40		51520					51520
7.	Ustki kiyim, dona	4500	53	55			2										9000

Tovar-moddiy zahiralarni auditorlik tekshiruvdan o’tkazish jarayonini ikki qismga bo’lish mumkin:
1. Inventarizatsiya o’tkazish orqali ularning haqiqatda mavjudligini aniqlash;
2. Moddiy qiymatliklarni hisob va hisobotda to’g’ri baholashni hamda aks ettirishni tekshirish.
3-jadvalda keltirilgan ma'lumotlar bo‘yicha inventarizatsiya ro‘yxati va solishtirish vedomostini rasmiylashtirish mobaynida moddiy boyliklarning inventarizatsiyasini amalga oshirildi. Solishtirish vedomosti asosida inventarizatsiya natijalarini aniqlandi, deraza oynasi uchun aniq 2%, sement 1,2% chiqim me’yori o‘rnatilganligini hisobga olindi.
3-jadvalda materiallarni inventarizatsiya o`tkazish natija ko`rsatkichlari berilgan. Inventarizatsiya o`tkazish natijasida shu ma`lum bo`ldiki, shifer 2 varaq kam, deraza oynasi 1kv.m tabiiy yo`qotish bo`lgan. Lekin, tabiiy yo`qotish me`yori bo`yicha 2% bo`lgan va yakuniy natijada esa 0.14% ni tashkil etgan. oq emalda 8kg ortiqcha borligi, pilometrialdan 1 kub.m kamomad bo`lgan, sementda 40 kg kamomad topgan .0.59% tabiiy yo`qtish hisobiga esa 2kg bo`lganligi natijasida 41.4 kg ortiqcha sement borligi aniqlandi. Ustki kiyimda esa 2 dona kamomad aniqlangan