Hisob va biznes
Moliyaviy natijalarni tekshirish
Download 109.5 Kb.
|
audit
|
2.4. Moliyaviy natijalarni tekshirish
Auditor foyda ko’rsatkichining to’g’ri hisoblanganligini quyidagi operatsiyalar orqali tekshiradi: - daromad turlari bo’yicha operatsiyalar; - xarajat turlari bo’yicha operatsiyalar; - yil davomida ishlatilgan foyda bo’yicha operatsiyalar. Foydaning auditi 9900 - «Yakuniy moliyaviy natija» schyotidagi buxgalteriya yozuvlarini tekshirish orqali amalga oshiriladi. Davr xarajatlari deganda bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar va sarflar tushuniladi: boshqaruv xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va umumxo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lgan boshqa xarajatlar “Davr xarajatlari”ga quyidagi moddalar kiradi: Sotish xarajatlari; Ma’muriy xarajatlar; Boshqa operatsion xarajatlar. Davr xarajatlari deganda bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar va sarflar tushuniladi: boshqaruv xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va umumxo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lgan boshqa xarajatlar. “Davr xarajatlari”ga quyidagi moddalar kiradi: Sotish xarajatlari Tovarlarni temir yo‘l, havo, avtomobil, dengiz, daryo transportida va ot-ulovda tashish xarajatlari. Ushbu moddaga tashish xarajatlari hamda transport vositalari bekor turib qolganligi uchun to‘langan jarimalar kiritiladi. Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari ishlari xarajatlari Savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalarni ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari. Sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, arzonbaho, tez eskiradigan buyumlar, oshxona idish-tovog‘i va anjomlari eskirishi. Gaz, yoqilg‘i, elektr energiyasi xarajatlari. Tovarlarni saqlash, ularga ishlov berish va ularni sortlarga ajratish xarajatlari. Savdo reklamasi xarajatlari. O‘rash-joylash materiallari xarajatlari. Mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi xarajatlari. Maxsus kiyim- bosh va maxsus poyabzalning eskirishi. Ma’muriy xarajatlarga quyidagilar kiradi: boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan mehnatga haq to‘lash xarajatlari. boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar. Xizmat yengil avtotransportiga va xizmat mikroavtobusini saqlash, yollash va ijaraga olish xarajatlari. Xo‘jalik yurituvchi subyekt va uning tarkibiy bo‘linmalarini tashkil etish va ularni boshqarish xarajatlari. Boshqaruvning texnik vositalari, aloqa uzellari, signalizatsiya vositalari, hisoblash markazlarini va ishlab chiqarishga tegishli bo‘lmagan boshqaruvning boshqa texnik vositalarini saqlash va ularga xizmat ko‘rsatish xarajatlari. Ijara, xizmatlar ko‘rsatilganligi uchun aloqa uzellariga haq to‘lash (ATS, uyali, yo‘ldosh, peyjing aloqa). Shaharlararo va xalqaro telefon so‘zlashuvlari uchun belgilangan normativlar doirasida va ulardan ortiqcha haq to‘lash. Ma’muriy-boshqaruv ehtiyojlari uchun binolar va xonalar ijarasi uchun haq to‘lash. Ma’muriy ahamiyatga ega bo‘lgan asosiy vositalarni saqlash va ularni tuzatish, shuningdek eskirish (amortizatsiya) xarajatlari. Yuqori tashkilotlar va yuridik shaxslar birlashmalari: vazirliklar, idoralar, uyushmalar, konsernlar va boshqalar xarajatlariga ajratmalar. Boshqa operatsiya xarajatlariga quyidagilar kiradi: Kadrlar tayyorlash va ularni qayta tayyorlash xarajatlari, yangi tashkil etilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektda ishlash uchun normalar doirasida va ulardan ortiqcha kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash bundan mustasno. Loyiha va qurilish-montaj ishlarida chala ishlarni bartaraf etish xarajatlarini qoplash, shuningdek obyekt qoshidagi omborgacha transportda tashish chog‘idagi shikastlanishlar va buzilishlar, korroziyaga qarshi himoya nuqsonlari tufayli kelib chiqqan taftish xarajatlari (asbob-uskunalarni qismlarga ajratish) va shunga o‘xshash boshqa xarajatlar yetkazib berish va ishlarni bajarish shartlarini buzgan yuridik shaxslar hisobiga mazkur xarajatlar chala ishlar, shikastlanish yoki zarar ko‘rish uchun javobgar bo‘lgan yetkazib beruvchi yoki boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar hisobiga undirilishi mumkin bo‘lmagan darajada amalga oshiriladi. Maslahat va axborot xizmatlariga haq to‘lash. Auditorlik xizmatlariga haq to‘lash, shu jumladan xo‘jalik yurituvchi subyektning qatnashchilaridan (mulkdorlardan) birining tashabbusi bo‘yicha o‘tkaziladigan auditorlik xizmatlariga haq to‘lash. O‘zining xizmat ko‘rsatuvchi ishlab chiqarishlari va xo‘jaliklarni saqlashdan ko‘rilgan zararlar. Salomatlikni muhofaza qilish va xodimlarning ishlab chiqarish jarayonida bevosita qatnashuvi bilan bog‘liq bo‘lmagan dam olishlarni tashkil etish tadbirlari. Xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan ishlar (xizmatlar)ni (shahar va shaharchalarni obodonlashtirish ishlari, qishloq xo‘jaligiga yordam berish va boshqa xil ishlarni) bajarish xarajatlari. Kompensatsiya va rag‘batlantirish tusidagi to‘lovlar. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlariga ko‘ra kompensatsiya to‘lovlari. Asosiy ish joyi bo‘yicha ishchilarga, xo‘jalik yurituvchi subyekt ishchi va mutaxassislariga ular ishdan ajragan holda malaka oshirish va kadrlarni qayta tayyorlash tizimida o‘qigan vaqtda ish haqi to‘lash. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan hisob stavkalari doirasida va ulardan yuqori doirada qisqa muddatli hamda uzoq muddatli kreditlar bo‘yicha, shu jumladan to‘lov muddati o‘tgan va uzaytirilgan ssudalar bo‘yicha to‘lovlar. Mol-mulkni uzoq muddatli ijaraga olish (lizing) bo‘yicha foizlarni to‘lash xarajatlari. Chet el valyutasi bilan operatsiyalar bo‘yicha salbiy kurs tafovutlari va zararlar. Sarflangan (qimmatli qog‘ozlarga, sho‘ba korxonalarga va hokazolarga) mablag‘larni qayta baholashdan ko‘rilgan zararlar. Favqulodda zararlar — bu xo‘jalik yurituvchi subyektlarning odatdagi faoliyatidan chetga chiquvchi hodisalar yoki operatsiyalar natijasida vujudga keladigan va ro‘y berishi kutilmagan odatdan tashqari xarajatlar moddalaridir. Bunga favqulodda moddalar va davr xarajatlari tarkibida aks ettirilishi kerak bo‘lgan o‘tgan davr moddalari kirmaydi. 4-jadval Davr xarajatlarini tekshirish
Foyda har bir korxonaning muhim sifat ko’rsatgichi hisoblanadi. Foydadan soliq to’lanadi, ustav kapitaliga ajratmalar qilinadi. Foyda iqtisodiy kategoriya sifatida xo’jalik yurituvchi sub’ektga qarashli mablag’ning oshishini ifodalaydi. Foyda korxonaning sifat ko’rsatkichi hisoblanadi. Foyda barcha daromadlar bilan barcha xarajatlar o’rtasidagi farqdan iborat. Foyda mikdori narxga nisbatan to’g’ri mutanosiblikda, xarajatlarga nisbatan esa teskari mutanosiblikda bo’ladi. Qabul qilingan «Хarajatlar tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish to’g’risidagi Nizom»ga asosan korxonalarning foydasi quyidagi ko’rsatkichlar bilan iniqlanadi: mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda; asosiy faoliyatning foydasi; xo’jalik faoliyatidan olingan foyda; soliq to’langungacha olingan foyda; yilning sof foydasi. 4-jadvalda davr xarajatlarinining hisob ko`rsatkichlari berilgan. Hisob natijalari bo`yicha ma`muriy xarajatlar yig`indisi 55218 ming so`mni tashkil etgan. Lekin tekshiruv natijasida 52846 ming so`mni tashkil etgan. Bundan shuni ko`rish mumkinki, tekshirish natijasida 2372 ming so`m kam chiqqan. Keyingi ko`rsatkich boshqa operatsion xarajatlari hisob natijalari bo`yicha 345668 ming so`mni tashkil etgan, lekin tekshirish natijalari bo`yicha 349534 ming so`mni tashkil etgan .Bunda tekshirish natijasida 3866 ming so`m kam chiqqan. Shunday qilib davr xarajatlarining yig`indisi hisob natijalari bo`yicha 400866 ming so`mni tashkil etgan. Lekin tekshiruv natijalari bo`yicha jami davr xarajatlari 402380 ming so`mni tashkil etgan. Bundan ko`rinib turibdiki, 6238 ming so`m ortiqcha chiqqan. Foydaning asosiy manbasi – bu korxonaning asosiy faoliyati natijasidir. Foydani ko’paytirish barcha korxonalarning muhim vazifasi hisoblanadi. Foyda tufayli korxona faoliyati kengayadi, o’zaro hisob-kitoblar vaqtida amalga oshiriladi, ishchi-xizmatchilar ko’shimcha moddiy rag’batlantiriladi. Foyda ko’rsatkichi ta’sischilar, mulk egalari, davlat byudjeti va bank tomonidan doimiy ravishda nazorat qilib boriladi. Foyda auditning muhim ob’ekti hisoblanadi. Auditor tuzilgan shartnomaga asosan foydaning to’g’ri hisoblanganligini, yil davomida qonun talablari asosida ishlatilganligini tekshiradi. Bunday tekshiruv 8710 «Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (koplanmagan zarari)», 9900 - «Yakuniy moliyaviy natija» va boshqa schyotlar orqali amalga oshiriladi. Ushbu ko’rsatkichdan soliq to’lanishi kerak. Soliq summasi yil davomida 9810, 6410, 5110 schyotlarda aks ettirilib borilgan. «Soliq to‘lagunga qadar foyda» moliyaviy natijani aniqlash 5- jadval
Soliq to‘lagunga qadar foydada moliyaviy natijani aniqlashda 5-jadvalda berilgan ma`lumotlar asosida tahlil qilish natijasida sotishdan olingan sof tushumdan ishlab chiqarish tannarxini ayirish orqali yalpi moliyaviy natija hisoblandi. Bunda hisob natijalari va tekshirish natijalari o`zgarmagan. Davr xarajatlari ya`ni ma`muriy va boshqa operatsion xarajatlar hisob natijalari bo`yicha 55218 ming so`m va 345668 ming so`mni tashkil etgan. Tekshiruv natijalari bo`yicha esa ma`muriy xarajatlar 52846 ming so`mni, boshqa operatsion xarajatlar 349534 ming so`mni tashkil etdi. Bundan shuni ko`rish mumkinki, ma`muriy xarajatlar 2372 ming so`mga kamaygan. Boshqa operatsion xarajatlar esa 3866 ming so`mga oshgan.Asosiy faoliyatning moliyaviy natijasi hisob ma`lumotlari bo`yicha 175135 ming so`mga teng, lekin tekshirish natijasida . Yalpi moliyaviy natija – Davr xarajatlari + Boshqa operatsion daromad= Asosiy faoliyatning moliyaviy natijasi Formuladan foydalangan holda hisoblaganda 173641 ming so`mni tashkil qildi.Tekshiruv natijasida hisob ma`lumotiga qaraganda 1494 ming so`m kam chiqqan. Umumxo`jalik faoliyatidan olingan foyda hisob ma`lumotlari bo`yicha 175124 ming so`mni tashlik etgan. Lekin tekshiruv natijasida Asosiy faoliyatning moliyaviy natijasidan valyuta kursidan zararni ayirish orqali hisoblaganda 173630 ming so`m hosil bo`ldi. Bunda ikkita ko`rsatkich o`rtasidagi farq 173730 ming so`mga oshgan. Keyingi ko`rsatkich soliq to`langunga qadar foyda tekshiruv natijalariga ko`ra jami daromadlardan jami xarajatlarni ayirish orqali hisoblaganda 348854 ming so`mni tashkil etdi. Foydadan to`lanadigan soliq summasi hisob ma`lumotlari bo`yicha 32109 ming so`mni tashlik etdi. Ammo tekshiruv natijalarida foyda solig`I 200681,15 ming so`mga teng bo`ldi. Bundan ko`rinib turibdiki, 168572,15 ming so`m ortiqcha chiqdi tekshiruv natijasida yani hisob ma`lumotlariga qaraganda. Shunday qilib oxirgi ko`rsatkichimiz sof foydadir. Hisob ma`lumotlari bo`yicha sof foyda 131574 ming so`mni tashkil etgan. Tekshiruv natijasida esa sof foydani hisoblaganda ya`ni foydadan foyda solig`ini ayirganda 148172,85 ming so`m hosil bo`ldi. Natijada orasidagi farq 16598,85ming so`mga ortgan. Soliq solinadigan bazaga kiritiladigan xarajatlarni tekshirish 6-jadval
Xulosa Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi bo`lib, undan foydalanuvchilar uchun ushbu hisobot ishonchliligi axborot manbai bo`lib xizmat qiladi. Buxgalteriya hisobotidan foydalanuvchilar auditorlik xulosasida bayon qilingan fikrga tayanib, auditorga yoki auditorlik firmasiga ishonch bildiradilar. Ushbu ishonch, eng avvalo, auditor tomonidan bajarilgan ishning sifati bilan qo`lga kiritiladi va oqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida»gi qonunning 19-moddasiga muvofiq, «Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotning to‘g‘riligi va buxgalteriya hisobi yuritish tartibining qonun hujjatlarida belgilangan talablarga muvofiqligi to‘g‘risida auditorlik tashkilotining fikri yozma shaklda ifodalangan, xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq bo‘lgan hujjat». Auditorlik xulosasi auditorlik hisoboti asosida tuziladi. Auditorlik xulosasi auditor, auditorlik tashkilotining rahbari tomonidan imzolangan va auditorlik tashkiloti muhri bilan tasdiqlangan bo`lishi kerak. «Auditorlik xulosasi - moliyaviy hisobotning to‘g‘riligi va buxgalteriya hisobini yuritish tartibining qonun hujjatlarida belgilangan talablariga muvofiqligi to‘g‘risida auditorlik tashkilotining yozma shaklda ifodalangan, xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq bo'lgan hujjat; Ijobiy fikr - bu auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasida ifodalangan xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisoboti uning moliyaviy holatini, moliyaviy natijalarini haqqoniy aks ettirgan va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun talablariga muvofiq kelgan holatdagi fikri; Modifikatsiyalangan fikr - bu auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasida quyidagi shakllardan birida ifodalangan fikri: salbiy fikr, izohlar bilan fikr, fikr bildirishni rad etish; hujjatiarida belgilangan hisoti». Biz berilgan xo`jalik subyektining ilova qilingan moliyaviy hisobotini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazdik. Auditorlik tekshiruvi moliyaviy hisobot va boshqa moliyaviy axborotlar barcha muhimlilik jihatlari bo‘yicha buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiqligi va haqqoniyligini baholashdan iborat. Bizga berilgan xo`jalik subyekti bu -“Vagon deposi”dir. Bu korxonaning asosiy faoliyati vagonlarni ta`mirlashdan iboratdir. Biz auditorlik tekshiruvini Auditorlik faoliyatining milliy standartlariga muvofiq o‘tkazdik. Auditorlik tekshiruvi davomida olingan auditorlik dalillari moliyaviy hisobot ishonchliligi to‘g‘risida fikr bildirish uchun yetarlicha asoslar beradi deb hisoblaymiz. Xo`jalik faoliyatini tekshirish davomida kassada bo`lgan qonunbuzarliklarni aniqladik. Bunda kassa kirim kitobiga kiritib qo`yish kerak bo`lgan kirim orderlari, raqamlanmagan chiqim orderlari, raqamsiz va sex boshlig’I A.Q. Qodirov tomonidan imzolanmagan chiqim orderlari. Keyingi tekshiruvimiz moddiy boyliklarni tekshirish ya`ni inventarizatsiya o`tkazish bo`ldi. Bu tekshiruv natijasida ba`zi moddiy boyliklarda kamomad, ortiqcha va tabiiy yo`qotishlar bo`lgan. Davr xarajatlarini tekshirish natijasida ma`muriy xarajatlar va boshqa operatsion xarajatlar hisob natijalari va tekshiruv natijalari orasida ancha farq chiqqan ya`ni ortiqcha. Shunday qilib, korxonaning moliyaviy natijalarini tekshirganda yalpi moliyaviy natija, umumxo`jalik faoliyatidan olinga foyda, soliq to`lagunga qadar olinga foyda,foyda solig`i va sof foydani hisob natijalari va tekshiruv natijalari orasida anchagina farq chiqdi. Ya`ni tekshiruv natijalarida ortiqcha summalar chiqdi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, berilga xo`jalik subyektiga salbiy fikr bildirdik. Chunki auditorlik xulosasida ifodalangan xo‘jalik yurituvchi subyektning kassa operatsiyalari,moliyaviy hisoboti, uning moliyaviy holatini, moliyaviy natijalarini haqqoniy aks ettirilmagan va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun talablariga muvofiq kelmaydi. Download 109.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||