Хисобдор шахслар, мол етказиб берувчилар ва ходимлар билан хисоб-китоблар хисоби

O‘zaro zachetga asoslangan xisob-kitob shaklida korxonalarning o‘zaro talabnomasi bir xil summaga kaytiriladi, schetlar to‘lik to‘lanmaydi. Xakikiy to‘lov o‘rtadagi fark summasidagina olib boriladi. Korxonalar o‘rtasidagi o‘zaro zachetga asoslangan xisob-kitob bank tomonidan belgilangan tartibda va fakat o‘zaro talabnomalar mavjud bo‘lgan takdirda tashkil kilinadi, Agar zachet koldii ushbu korxona foydasiga bo‘lsa, koldik summasi uning xisob-kitob schetiga o‘tkaziladi, agar korxonaning foydasiga bo‘lmasa, uning schetidan tegishli korxona xisob-kitob schetiga o‘tkaziladi.
Xisob-kitob operatsiyalarining schetlarda aks ettirilishini kuyida ko‘rish mumkin (64, 65, 69, 71, 73, 75):


Xodimlar bilan boshыa operatsiyalar bo‘yicha
xisob-kitoblar xisobi

Korxona xizmatchilari bilan ish xaki, deponentlar va moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha xisob-kitoblardan tashkari boshka xisob-kitob turlarini xam amalga oshirish mumkin. Kredit xisobiga sotib olingan tovarlar bo‘yicha xisob-kitoblar, yakka tartibda, ksyuperativ uy-joylari sotib olish uchun olingan ssudalar, material yo‘kotishlarni koplash uchun berilgan summalar bo‘yicha xisob-kitoblar odatda ko‘prok, yuzaga keladigan xisob-kitoblar xisoblanadi. Ushbu xisob-kitoblarni xisobga olish uchun 73-«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» schetidan foydalaniladi.

Kreditga tovarlar sotib olishni xoxlagan xizmatchilar, o‘zlari ishlaydigan korxona buxgalteriyasidan kreditga tovar sotib olish uchun xizmat mansabi, ish xaki, nimani va kaerdan sotib olishini ko‘rsatuvchi maolumotnomani olishlari kerak. Maxdumotnoma tovar sotib olish vaktida do‘konga topshiriladi. Do‘kon toshiriknoma-majburiyatnomani rasmiylashtirib xaridorning korxonasiga jo‘natadi. Korxona o‘z xizmatchisi kreditga sotib olgan tovar summasini to‘lik koplaydi va do‘konga o‘tkazib beradi. Ushbu maksad uchun korxona bankning shu maksad uchun ajratilgan maxsus ssudasidan foydalanishi mumkinki, uni korxona ishchilarning ish xakidan ushlab kolish orkali koplaydi. Agar korxona bank ssudalaridan foydalanmasa, u xolda tovar uchun olingan kredit ish xakidan ushlab kolish orkali koplanadi. Buxgalteriya xisobida bularning barchasi kuyidagi buxgalteriya provodkalari bilan aks ettiriladi.
Bank kreditlari xisobidan savdo tashkilotlarining to‘lov xujjatlari asosida to‘lov amalga oshirilganda:
D-t-73-«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti («Kreditga sotilgan tovarlar bo‘yicha xisob-kitoblar» subscheti),
K-t-93-«Xodimlar uchun bank kreditlari»,
Xizmatchilarning ish xakidan ushlab kolinganda:
D-t-70-«Xodimlar bilan mexnat xaki bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti.
K-t-73-«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti («Kreditga sotilgan tovarlar bo‘yicha xisob-kitoblar» subscheti).
Bank ssudalari kaytirilganda:
D-t-93-«Xodimlar uchun bank kreditlari» scheti.
K-t-51- «Xisob-kitob scheti».
Korxona bank ssudalaridan foydalanmasa kreditga sotilgan tovarlar uchun savdo tashkilotlari oldidagi karzlarni koplash uchun xizmatchilarning ish xakidan ushlab kolinganda kuyidagacha yozuvlar aks ettiriladi:
D-t-70-«Xodimlar bilan mexnat xaki bo‘yicha xisob-kitoblar» schetie.
K-t-76-«Xar xil debitor va kreditorlar bilan xisob-kitoblar» scheti.
Ushlab kolingan summalar savdo tashkilotiga o‘tkazib berilganda:
D-t-76-«Xar xil debitor va kreditorlar bilan xisob-kitoblar» scheti.
K-t-51-«Xisob-kitob scheti».
Tovarlarni kreditga sotib olgan xizmatchi ishdan bo‘shagan vaktda koldik summalar amaldagi konunchilikda belgilangan tartibda ushlab kolinadi. Agar xizmatchining karzi to‘lik tugatilmagan bo‘lsa, bu xakda tovarni kreditga sotgan tashkilot xabardor kilinadi. Do‘kon bilan xisob-kitob to‘lik bank ssudalari orkali amalga oshirilgan bo‘lsa, u xolda xizmatchi maolum bir summani korxonaga kaytaradi. Korxona esa ushbu summani bankka o‘tkazib beradi.
Yakka tartibdaga va kooperativ turar joyni, bog uylarni sotib olish uchun zaemlarni xizmatchining korxona orkali berilgan majburiyati asosida beriladi. Xizmatchilarning zaem olish xoxishini bildirib yezgan arizasi asosida korxona shu maksad uchun mo‘ljallangan bankning kreditlarini olishi mumkin. Ushbu kredit summalari xisob-kitob schetiga kelib tushganda kuyidagicha buxgalteriya provodkasi beridadi:
D-t-51- «Xisob-kitob scheti».
K-t-93- «Xodimlar uchun bank kreditlari» scheti.
Xisob-kitob schetiga olingan kredit summasi kassaga olinganda kuyidagicha yozuv kilinadi:
D-t-50- «Kassa» scheti.
K-t-51- «Xisob-kitob scheti».
Xizmatchilarga berilgan kredit summalari kuyidagicha aks ettiridadi:
D-t-73- «Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti. («Berilgan karzlar bo‘yicha xisob-kitoblar» subscheti).
K-t-50- «Kassa» scheti.
Ishchi va xizmatchilardan kreditni koplash, kaytirish bo‘yicha amalga oshirilgan to‘lovlar kuyidagicha aks etgiriladi:
D-t-50-«Kassa» scheti (51-«Xisob-kitob scheti», 70-«Xodimlar bilan mexnat xaki bo‘yicha xisob-kitoblar») kabul kilingan to‘lov tartibidan kelib chikkan xolda.
K-t-73-«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti («Berilgan karzlar bo‘yicha xisob-kitoblar» subscheti).
Bank kreditlari tugatilganda (koplanganda) kuyidagicha buxgalteriya yozuvi kilinadi:
D-t-93- «Xodimlar uchun bank kreditlari».
K-t-51- «Xisob-kitob scheti».
Amaldagi konunchilikka muvofik pullarning kam chikishi, kimmatli koozlar, tovar material boyliklarining buzilishi va o‘girlanishi natijasida korxonaga yetkazilgan zarar aybdor shaxslardan undirib olinishi kerak. Ushbu xisob-kitoblarni amalga oshirish uchun 73«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» schetining 3«Moddiy zararni koplashga doir xisob-kitoblar» subscheti ko‘llaniladi.Aybdorlar tomonidan keltirilgan zararni koplash uchun berilgan summalar kuyidagicha aks ettiriladi
D-t-50-«Kassa» yeki 51-«Xisob-kitob scheti».
K-t-73-«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti («Moddiy zararni koplashga doir xisob-kitoblar» subscheti).
Ish xakidan ushlab kolingan summalar bo‘yicha kuyidagicha yozuvlar kilinadi:
D-t-70- «Xodimlar bilan ish xaki bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti.
K-t-73- «Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti («Moddiy zararni koplashga doir xisob-kitoblar» subscheti).
73-«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti («Moddiy zararni koplashga doir xisob-kitoblar» subscheti) xisobga olingan karzdorlik summasini xisobdan chikaraetganda aybdor shaxsdan undirib olinaetgan summa va uning xisob baxosi o‘rtasidagi fark summasiga kuyidagicha provodka beriladi:
D-t-83-«Kelgusi davr daromadlari» scheti (kamomadlarning balansdagi kiymati va aybdor shaxslardan undirib olinadigan summa o‘rtasidagi fark).Kt-80«Foida va zararlar» scheti,
Aybdor shaxs tomonidan keltirilgan zarar o‘z xoxishi bilan koplash rad kilinganda sudga daovo bilan murojaat kilinadi. Undirib olinadigan summa sud tomonidan rad etilganda, ushbu summa 84-«Kamomad va moddiy boyliklarning buzilishidan ko‘rilgan yo‘kotishlar» schetiga kaytidan tiklanadi va kuyidagicha buxgalteriya yozuvlari bilan rasmiylashtiriladi:
D-t-84-«Kamomad va boyliklarning buzilishidan ko‘rilgan yo‘kotishlar» scheti.
K-t-73-«Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblar» scheti («Moddiy zararni koplashga doir xisob-kitoblar» subscheti).
Xosil bo‘lgan kamomadni xisobdan chikarish tartibi bo‘yicha korxona raxbariyati tomonidan karor kabul kilinganda kuyidagicha buxgalteriya yozuvlari rasmiylashtiriladi:
D-t-25-«Umumishlab chikarish xarajatlari» yeki
D-t-2b-«Davr xarajatlari».
K-t-84-«Kamomad va moddiy boyliklarning buzilishidan ko‘rilgan yukotishlar».
Xodimlar bilan boshka operatsiyalar bo‘yicha xisob-kitoblarning analitik xisoblarini xar bir debitor bo‘yicha 7-vedomostda, sintetik xisobi esa 8-jurnal-orderda yuritiladi.