Hisoblagich raqamli qurilmalar

14-Mavzu. Sanoq qurilmalarining turlari va ishlash ‘rintsi’i. To’g’ri va teskari yo’nalishda sanovchi, xamda reversiv sanoq qurilmalari.

Reja:

1. 
   Hisoblagich raqamli qurilmalar
   
2. 
   Ikkilik hisoblagichlar
   
3. 
   To’g’ri va teskari yo’nalishda sanovchi, xamda reversiv sanoq qurilmalari.
   

Hisoblagich raqamli qurilmalar tarkibiga kiradi va impulg’slar sonini sanaydi. Impulg’slar hisoblagichning kirishiga uzatiladi. Hisoblagichning chiqit ida esa sanalgan impulg’slar soni o’rnatilgan kodda tasvirlanadi.

Hisoblash moduli (sig’imi) M hisoblagichlarning asosiy ko’rsatkichlaridan biridir. Hisoblash moduli hisoblagichni maksimal nechtagacha (M) sanashi mumkinligini kursatadi. Hisoblagich M ta impulg’sni sanagandan so’ng yana boshidan sanaydi.
Hisoblat modulining qiymati bo’yicha hisoblagichlar ikkilik va ikkilikda tasvirlangan (kodlangan) bo’lit i mumkin. Ikkilikda tasvirlangan hisoblagichlarning hisoblat moduli ixtiyoriy bo’ladi, lekin sanashi ikkilik kodlarda bo’ladi.
Sanash yo’nalishi bo’yicha hisoblagichlar qo’shuvchi (to’g’ri sanaydigan), ayiruvchi (teskari sanaydigan) va reversiv (sanat yo’nalit i o’zgaruvchan) bo’ladi.
Razryadlararo bog’lanish usuli bo’yicha hisoblagichlar ketma-ket, parallel va kombinatsion bo’lishi mumkin.
Hisoblagichlarning ishlash tezligi quyidagi ko’rsatkichlar bilan belgilanadi:

1. 
   Kodni o’rnatittt vaqti - Tk.
   
2. 
   O’tish razryadini uzatish vaqti -Tu.
   
3. 
   Kirish ipulg’slarining maksimalg’ chastotasi -G’m.
   

Kirish signaliniui boshidan hisolagichni yangi holati o’rnatilgangacha bo’lgan vaqt kodni o’rnatish vaqti xisoblanadi. Kirish signalining boshlanish vaqtidan chiqish signalining boshlanish vaqtigacha bo’lgan davr o’tish razryadini uzatish vaqti hisoblanadi.

IKKILIK HISOBLAGICHLAR

Ikkilik hisoblagichning hisoblash moduli 2 ning n-chi darajasiga (M=2^P) teng, bu yerda n - hisoblagichning razryadlar soni. Hisoblagichning holati triggerlarning chiqishidan olinadigan quyidagi On-1 .... Q1 Q0 ikkilik kodi bilan ifodalanadi.

Qo’shuvchi (yig’uvchi) va ayiruvchi ikkilik hisoblagichlarning ishlash jarayoni 4- jadvalda keltirilgan. Kichik(Q0) razryad triggeri xar bir kirish signalidan so’ng o’z qiymatini o’zgartiradi(jadvalning o’ng ustunida Q₀ 0 va 1 qiymatlarni galma gal qabul qiladi). Keyingi Q1 razryad ikkita 0 va ikkita 1 qiymatlarni galma-gal qabul qiladi, keyingi Q2 razryad to’rtta 0 va to’rtta 1 qiymatlarni galma gal qabul qiladi va h.z. Har bir keyingi trigger holatini o’zgarish chastotasi oldingi trigger holatini o’zgarish chastotasidan ikki martta kichikdir. Hisoblagichlarni triggerlarni ketma-ket ulash yo’li bilan qurish mumkin. Qo’shuvchi va ayiruvchi xisoblagichlarning sxemalari 10 - rasmda keltirilgan.
Qurilgan hisoblagichlar ketma-ket xisoblagichlar qatoriga kiradi, chunki har bir triggerning holati keyingi triggerning chiqish signali kelgandan so’ng o’rnatiladi. Ketma-ket hisoblagichlarning sxemasi oddiy, lekin ishlash tezligi past.

10-rasm. Qo’shuvchi (a) va ayiruvchi (b) ketma-ket hisoblagichlar.

Ketma-ket xisoblagichni o’rnatish vaqti hisoblagichning razryadlar soniga (n) va triggerni holatini o’rnatish vaqtiga (Ttp) to’g’ri proportsional
Tk = nTtp.
Parallel hisoblagichlarda triggerlar bir-biriga konhyuktorlar bilan ulanadi (11-rasm). Hisoblagichga kirish signali kelganda xamma triggerlar birdaniga o’z xolatlarini o’rnatadilar. Xar bir trigger o’z holatini faqat oldingi triggerlar “1” xolatida bo’lgan taqdirdagina o’zgartiradi.
Parallel hisoblagichning o’rnatish vaqti razryadlar soniga bog’lik emas va quyidagicha topiladi
Tk = Tzk + Ttg ,
bu yerda Tzk - signalning konhyuktordan o’tish vaqti.