Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

 ___________XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –6-1/2023  
136
oʻtkazildi va optimal meʼyorlari aniqlandi va ularning parrandalarning oʻsishi, rivojlanishi va goʻsht 
sifatiga taʼsiri oʻrganildi [13]. 
Tovuqlarda mahsuldorlikning oshishi, metabolizmning normallashishi va oʻziga xos boʻlmagan 
qarshilik omillarini ragʻbatlantirish koʻrsatilgan [14]. 
Xitozan preparati broyler tovuqlarining mahsuldorligini oshirishga yordam beradi, 
metabolizmni va tabiiy qarshilikni normallashtiradi [15]. 
Oʻrganilayotgan xitozan preparati oʻrdak goʻshtidagi oqsil miqdorini oshirish va yogʻ 
miqdorini kamaytirishga yordam berishi aniqlandi [16]. 
Koʻplab ilmiy tadqiqotlar va ishlab chiqarish tajribasi shuni koʻrsatadiki, parrandaning genetik 
salohiyatini toʻliq roʻyobga chiqarishga biologik faol moddalar va tabiiy kelib chiqqan ozuqa 
qoʻshimchalaridan keng foydalanish orqali erishish mumkin [17, 18]. 
Hisex White tovuq zotiga kislotada eriydigan yoki suvda eriydigan xitozan suksinat berilganda, 
nazorat guruhiga nisbatan parranda goʻshtining yuqori mahsuldorligi va xavfsizligi mavjud boʻldi. 
Shu bilan birga, kislotada eruvchan shaklning kiritilishi tuxum qoʻyuvchi tovuqlar tanasidan tirik 
vaznning koʻpayishi va ogʻir metallarni olib tashlashga yanada keskin ta’sir koʻrsatdi [20]. 
Taufik S.A., Hamadi S.M. quruq sut zardobni broyler tovuqlari uchun aralash ozuqaning bir 
qismi sifatida ishlatish imkoniyatini oʻrgandilar. Tajriba guruhlari tovuqlari uchun yemga yem 
xamirturushlari va makkajoʻxori va bugʻdoy donlari oʻrniga 3,5 va 10% miqdorida quruq su zardob 
kiritildi. Nazorat guruhidagi qushlar mavjud tavsiyalar asosida mikroelementlar va vitaminlar bilan 
boyitilgan standart omuxta yem olindi. Omuxta yem tarkibiga 3 va 5 foizli quruq sut zardobning 
kiritilishi jo‘jalarning tirik vaznini oshirishga, ozuqa xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi [21, 
22, 23]. 
Hozirgi vaqtda turli xil ingredientlar ozuqa qoʻshimchalari sifatida dietaga kiritilgan. 
Parrandalar ratsionida zardob oʻrganildi [19] va uning asosida mikrob oqsillari va vitaminlar bilan 
boyitilgan, yog'siz sut kukuni olingan [26, 27, 28]. 
Sut zardobi, tarkibida qiyin hazm boʻladigan disaxarid laktoza (quruq moddaning 85%) tufayli 
ozuqa uchun etarli miqdorda ishlatilmaydi, buning natijasida asosiy qismi toʻkib yuboriladi va atrof-
muhitni ifloslantiradi. Ma’lumki, bir kubometr zardob suvga tushganda 1000 m
3
suvni buzadi. Shu 
munosabat bilan zardobni qayta ishlashning sodda va ilg‘or usullarini ishlab chiqish qimmatli ozuqa 
ishlab chiqarishni kengaytirish imkonini beradi [24, 25, 29, 30, 31]. 
Zardobni toʻliq sut oʻrnini bosuvchi moddalarning ba’zi formulalarida qoʻllash imkoniyatiga 
alohida oʻrin berilishi kerak, bu oziq-ovqat maqsadlarida ekvivalent miqdordagi yogʻsiz va toʻliq 
sutni tejash va shu bilan birga yuqori ozuqaviy qiymatga ega boʻlgan mahsulotni olish imkonini 
beradi [32, 33]. 
Xulosa. Tahlil qilingan adabiyotlar ma’lumotlariga koʻra, xitozan va quruq sut zardobni 
parrandalarning ozuqasiga kiritish yaxshi natijalarga erishilishi mumkin. Asosiysi bu moddalar 
boshqa yuqori proteinli komponentlar bilan aralashma shaklida amalga oshirilgan, hamda bu 
moddalarning sanoat miqyosida sintez qilinishi, atrof-muhitninig ifloslanishini oldini oladi.