Hoshimov, S. S

MUSTAQIL QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI DVIGATEL YAKORI ZANJIRIGA ULANADIGAN QARSHILIKLARNI

HISOBLASH

Yuritmani loyihalashda ishga tushirish, dinamik tormozlash yoki teskari ulash rejimlarida turli mexanik tavsiflarni olishda dvigatel yakoriga ulanadigan qo‘shimcha (tashqi) qarshiliklarni hisoblash kerak bo‘ladi. Bunda o‘zgarmas magnit oqimida ishlayotgan mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigateli uchun absolut yoki nisbiy birliklarda keltirilgan elektromexanik tavsiflardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Yakor qarshiligi r_ya ning nisbiy qiymatini hisoblashda va uning qiymatini ordinata o‘qiga 2.13- rasmda ko‘rsatilganidek i = 1 holat uchun qo‘yib, nisbiy tabiiy elektromexanik tavsif 1 ni olamiz. Agar M = M_nom bo‘lgandagi yuritmaning w₁ tezlikka ega bo‘lgan sun’iy tavsifini qurish kerak bo‘lsa, u holda bu tezlikning nisbiy qiymati
n₁(n₁ = w₁w₀^-1)ni aniqlash va grafikka ushbu qiymatni nisbiy tok i = 1 bo‘lganda qo‘yish kerak.


2.13- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelni ishga tushirish diagrammasi (a) va rezistor seksiyalarinihg ulanish sxemasi (b).

Hisoblayotgan mexanik tavsifga 2 to‘g‘ri chiziq mos keladi. Tenglik (2.24) asosida quyidagini aniqlaymiz:

r_ya + r_qo‘sh= 1-n₁ (2.36)

bu yerda:

r_qo‘sh= 1-n₁-r_ya (2.37)

qo‘shimcha qarshilikning absolut qiymati R_qush= = r_qo‘sh•R_nom.

Ishga tushirish rezistorlari seksiyalarini hisoblash uchun pog‘ona qarshiliklarini qayta ulashdagi toklarning eng katta I₁ va eng kichik I₂
qiymatlarini belgilaymiz (2.13- rasm, a). I₁ ning qiymatini kommutatsiya shartidan kelib chiqqan holda maksimal tok qiymatiga yaqin qilib tanlaymiz. Masalan, PBST rusumli dvigatellar uchun


I₁ = (3,5ѐ4,0)I_nom (2.38)

Tok I₂ ning qiymati yuklamaning statik toki qiymatidan 10—50% ortiq qilib qabul qilinadi. Toklarning ushbu chegaralarda o‘zgarishiga qarab 2.13- rasm, a da ko‘rsatilgan dvigatelning ishga tushirish diagrammasi quriladi va bunda I₁, I₂ toklarni rezistorlarning har bir ulanishida bir xil qiymatga teng bo‘lishini ta’minlash kerak.

Shundan so‘ng yuqorida keltirilgan uslub asosida har bir pog‘ona qarshiliklarining nisbiy qiymati aniqlanadi.
Bundan tashqari ishga tushirish qarshiliklari seksiyalarini hisoblahsning analitik usulini ko‘rib chiqamiz. Buning uchun sxemaga 2.13- rasm b da ko‘rsatilgan belgilashlarni kiritamiz. Avval dvigatel yakor zanjirida R_ya qarshilik bilan tarmoqqa ulanadi (2.13- rasm a dagi nuqta). Seksiya R_m-m + 1 v nuqtada o‘chiriladi va dvigatel yakor zanjirida R_m-1 qarshilik bilan keyingi mexanik tavsifga o‘tadi (c nuq- taga). Shundan so‘ng ishga tushirish seksiyalarining ayrimlarini chiqarish davom etadi va oxirida dvigatel tabiiy mexanik tavsifga chiqariladi (lmw₀, nuri).
Diagrammadan ko‘rinib turibdiki, m pog‘onadan o‘tishda quyidagini olamiz:


I₁= (U-E_m)/R_m-1; I₂= (U-E_m)/R_m, (2.39)
bu yerda: E_m — dvigatelning B va c nuqtalaridagi EYK.
Shunday qilib, I₁/I₂ = R_m/R_m-1= l I₁, tokining eng yuqori qiymati va I₂ tokining eng pastki qiymatlarining tengligidan hamma pog‘onalar uchun qurilgan diagrammalardan quyidagilarni olamiz:


I₁/I₂ = R_m/R_m-1 = R_m-1/R_m-2 = ... = R₂/R₁ = R₁/R_ya (2.40)

(2.39) va (2.40) ifodalar asosida quyidagini aniqlaymiz:

R₁= l R_ya; ^

R₂= l R₁ = l ²R_ya; 


................................ ^
R = l R = l ^m1R ;^
m 1 m 2 ya _


_, R_m= l R_{m 1}= l ^m R_ya. ^
(2.41)

bu yerdan

(2.42)

yoki

m= lg ^Rm (lgl )^1
Rya

(2.43)

Ishga tushirish qarshiliklarining seksiyalari quyidagicha hisoblanadi: dastlab (2.37) va (2.38) tenglamalarga asosan l₀ ning taxminiy qiymati beriladi. So‘ngra R_m =UI₁^-1 qiymati aniqlanadi. (2.43) tenglama

bo‘yicha pog‘onalar soni m₀ kasrli son chiqadi, uni butun songacha yaxlitlanadi. So‘ngra (2.42) tenglama bo‘yicha l ning keyingi hisoblashlarda qo‘llaniladigan yaxlit qiymati aniqlanadi. Shuni e’tirof etish kerakki, l qiymatini aniqlashda faqat I₂ qiymatini o‘zgartirish mumkin va u I_q dan katta bo‘lishi darkor.
Har bir seksiyalar qarshiligi (2.13- rasm, b) quyidagi tenglamalar orqali topiladi:

R_12= R₁-
R_ya= l R_ya-
R_ya= R_ya( l -
1); ^


R_23= R₂- R₁= l ² R_ya- l R_ya- l R_ya= R₂ l ( l - 1);



.
............................................... ^
R = R  R = ...= R l ^m2( l - 1); ^
( m 1) m m 1 m 2 ya _
R = R  R = ...= R l ^m1( l - 1). ^

m ( m 1) m m 1 ya _
(2.44)

Real elektr yuritmalarni loyihalashda turli tuzilishdagi rezistorlarning issiqlik hisobi bajarilib, shunga asosan katalogdan mos kelgan elementlar tanlanadi.