Hoshimova Manzura 7bt-22S (evro)

Birovning nutqini uzatish usullari
Muloqot jarayonida ko'pincha boshqa birovning nutqini etkazish zarurati tug'iladi (bu atama odatda boshqa odamning nutqini ham, ilgari aytilgan o'z nutqini ham anglatadi). Shu bilan birga, ba'zi hollarda birovning nutqining mazmunini emas, balki uning shaklini (uning aniq leksik tarkibi va grammatik tashkil etilishi), boshqalarida esa faqat mazmunini etkazish muhimdir; shuning uchun ba'zi hollarda birovning nutqini aniq takrorlash zarur bo'lsa, boshqalarida esa shart emas.
Ushbu vazifalarga muvofiq tilda birovning nutqini uzatishning maxsus usullari ishlab chiqilgan: 1) to'g'ridan-to'g'ri uzatish shakllari (to'g'ridan-to'g'ri nutq); 2) bilvosita uzatish shakllari (bilvosita nutq). To'g'ridan-to'g'ri nutqqa ega bo'lgan jumlalar boshqa birovning nutqini (uning mazmuni va shakli) aniq takrorlash uchun maxsus mo'ljallangan. bilvosita nutq- faqat birovning nutqining mazmunini etkazish uchun. Bular boshqa birovning nutqini uzatishning eng keng tarqalgan shakllari.
Ulardan tashqari, faqat mavzuni, birovning nutqining predmetini etkazish, muallif nutqiga birovning nutqi elementlarini kiritish va boshqa, ekspressiv-stilistik vazifalarni hal qilish uchun mo'ljallangan boshqa shakllar mavjud. Shunday qilib, biz birovning nutqini uzatish shakllarining butun tizimi haqida gapirishimiz mumkin.
To'g'ridan-to'g'ri nutq.
To'g'ridan-to'g'ri nutqqa ega bo'lgan jumlalar qismlarning birlashmagan (intonatsion va semantik) birikmasidir, ularning birida - muallifning so'zlari - boshqa birovning nutqining haqiqati aniqlanadi va uning manbai deb ataladi, ikkinchisida - to'g'ridan-to'g'ri nutq - boshqa birovning nutqining o'zi takrorlanadi. Masalan: Kirov javob berdi: "Astraxan taslim bo'lmaydi".
Кроме слов, указывающих на самый факт чужой речи и ее источник, в авторские слова могут входить слова, указывающие на адресата прямой речи, на различные обстоятельства, ей сопутствующие, а также слова, характеризующее лицо, ее произносящее, манеру произнесения и др. Например: - Bu nima? — so‘radi Sokolovich qattiq va hatto xavotirlanib, to‘xtab.
To'g'ridan-to'g'ri nutqni kirituvchi so'zlar fikrlash yoki nutq jarayonlarini (aytildi, buyurildi, o'yladi, so'radi va hokazo) aniq ifodalaydi. Bunday so'zlar odatda majburiy tarqatishni talab qiladi; to'g'ridan-to'g'ri nutqni o'z ichiga olgan qism ularning semantik etishmovchiligini to'ldiradi. Bunday gaplardagi muallif so‘zlari bilan bevosita nutq o‘rtasidagi bog‘liqlik yaqinroqdir.
Boshqa hollarda, to'g'ridan-to'g'ri nutqni kirituvchi so'zlar nutq va fikrlash jarayonlarini emas, balki ular bilan birga bo'lgan harakatlar yoki his-tuyg'ularni bildiradi (g'alvirlash, o'rnidan turish, ko'z qisish; xursand bo'lish, xafa bo'lish, dahshatga tushish va hokazo). Bunday so'zlarni odatda bevosita nutqni o'z ichiga olgan qism bilan taqsimlash kerak emas; shuning uchun bu holatlarda muallif so'zlari bilan bevosita nutq o'rtasidagi bog'liqlik unchalik yaqin emas. Birovning nutqini uzatishning bu usuli muallifning hikoyasiga boshqa birovning nutqini bevosita kiritishga yaqin.
1) Muallif so‘zlariga yuklama qo‘yilganda gapni: a) ikki qismga (muallif so‘zlari – to‘g‘ridan-to‘g‘ri nutq) yoki b) uch qismga (muallif so‘zlari – to‘g‘ridan-to‘g‘ri nutq – muallif hikoyasining davomi) ajratish mumkin. Bunday hollarda to'g'ridan-to'g'ri nutq nutq yoki fikr ma'nosi bilan o'z oldidagi so'zning mazmunini tushuntiradi, ochib beradi. Muallif so'zlari bosh qo'shilgan bo'lsa, ulardagi bosh a'zolarning tartibi, qoida tariqasida, to'g'ridan-to'g'ri bo'ladi: mavzu birinchi o'rinda, predikat ikkinchi o'rinda turadi.
2) Muallif so'zlarining postpozitsiyasi bilan gap ikki qismga bo'linadi: PR - AC. Bunday holda, to'g'ridan-to'g'ri nutq muallifning so'zlari bilan izohlanadi, ular bu erda predlogga qaraganda kamroq mustaqildir. AS postpozitsiyasi bilan ulardagi bosh a’zolarning tartibi teskari bo‘ladi: predikat birinchi o‘rinda, predmet ikkinchi o‘rinda.
3) AC interpozitsiyasi bilan gap uch qismga bo'linadi: PR - AC - PRning davomi. ACning interpozitsiyasi bilan ular o'z roli bo'yicha kirish gaplarga yaqin. Bu holda asosiy shartlarning tartibi teskari. Interpozitiv ASda nutq yoki fikr ma'nosiga ega ikkita fe'l bo'lishi mumkin, ulardan birinchisi muallif so'zidan oldin, ikkinchisi - muallif so'zidan keyin to'g'ridan-to'g'ri nutqni anglatadi. Bunday holatlar yuqorida muhokama qilingan pozitsion turlarning aralashmasidir.
To'g'ridan-to'g'ri nutq boshqa birovning nutqini aniq takrorlash uchun mo'ljallangan. U tuzilishi, intonatsiyasi, modalligi, temporal rejasi bilan farq qiladigan bir yoki bir nechta jumlalarni o'z ichiga olishi mumkin. PRda hayotning har qanday qurilishi so'zlashuv nutqi, shu jumladan, undovlar, murojaatlar, kirish so'zlari va boshqa elementlarni o'z ichiga olganlar. PRda olmoshlar boshqa birovning nutqini etkazayotgan muallif nuqtai nazaridan emas, balki u tegishli shaxs nuqtai nazaridan qo'llaniladi.