hosil bo’ladi. Sterjen ko’ndalang kesimidagi kuchlanishlarni aniqlaymiz. Sterjenni ko’ndalang kesim bilan mos tekislik bilan kesib, uning bir qismining muvozanatini ko’raylik. Masalaning statik tomoni ma’lum (1)

Cho’zilish yoki siqilishda ko’ndalang kuch va normal kuchlanishni epyurasini qurishga oid mustaqil ish topshiriqlari

Markaziy bo’lgan cho’zilish va siqilishdagi statik aniq masalalar.
Berilganlar: Po’latdan yasalgan pog’onnali sterjenga bo’ylama F_i kuchlar ta’sir etmoqda 1-shakl.
Topish kerak:
Bo’ylama kuch, normal kuchlanish hamda deformatsiya qiymatlari topilsin va epyuralari qurilsin; (e, A, F) qiymatlari 1-jadvalqan olinsin
1-jadval

№	Uchastka uzunligi, sm			Ko’ndalang kesim yuza, sm^2			Tashq[ kuchlar, kN						Taralgan kuch, kN/sm
	е1	е2	е3	А3	А2	А1	F1	F2	F3	F4	F5	F6	10
1	30	40	50	12	10	8	40	80	70	50	60	70	20
2	40	50	60	10	8	6	60	70	80	70	50	80	20
3	50	60	70	8	6	5	50	80	60	80	70	60	10
4	60	70	40	8	5	4	70	60	50	60	80	70	20
5	70	40	50	10	7	5	80	50	70	50	60	80	10
6	30	50	60	12	9	7	40	70	80	70	50	60	20
7	40	60	70	10	8	5	60	80	40	80	70	50	20
8	50	70	40	12	10	8	50	40	60	40	80	70	10
9	60	40	50	12	9	7	70	60	50	60	40	80	20
10	70	50	60	10	8	6	80	50	70	50	60	40	10

Рис.1
Hisoblash: Kesish usulidan foydalanib har bir uchastka uchun muvozanat tenglamasini tuzamiz.
Ν_АВ= F₁=2 т.
Ν_СВ= F₁ = 2 т ;
Νсд= F₁+F₂=6 т ;
-normal kuchlanishlarning qiymatlarini topib har bir uchastka uchun epyuralarini quramiz

;
;

Deformatsiya qiymatlari aniqlanlb ko’chish epyurasini quramiz. Bo’lama kuch va ko’ndalang kesim AB, BC, CD uchastkalar uchun o’zgarmas. Shuning uchun har bir uchastkada ko’chish – absolyut uzayish Guk qonuniga asosan aniqlanadi. Ko’ndalang kesimi qistirib mahkamlangan brus uchidan x masofada bo’lgan qismi uchun ko’chish qo’dagicha topiladi.




Statik noaniq masalalar

Qurilish mexanikasi ko’rsning Birinchi qismida sitatik aniq sistemalarni xisoblash nazariyasi bilan tanishgan èdik. Qurilish praktikasida statik aniq sistemalar bilan bir qatorda statik aniqmas konstruktsiya va inshoatlar ko’p uchraydi.Masalan uch prolyotli AV balkani oddiy AV balka bilan solishtirsak,bu balka statik

aniq balkaga nisbatan ikkita ortiqcha tayanch bog’lovchiga èga èkanligi ko’rinadi. Bu tayanch bog’lovchilardan reaktsiya kuchlarini statikaning muvozanat tenglamalari orqali aniqlash mumkun èmas (6,1 rasm ).Bu balka statik aniqmas balkadir. 6,2 6,3 6,4 rasmlardagi sistemalarning tayanch reaktsyalarining va ularning èlementlaridagi zo’riqishlarni aniqlash uchun statikaning muvozanat

tenglamalari ètarli èmas, bunday sistemalar statik aniqmas konstruktsiyalar qatoriga kiradi.

Demak, èlementlarida tashqi kuchlardan xosil bo’ladigan zo’riqish va reaktsiya kuchlarini fakatgina statikaning muvozanat tenglamalari yordamida aniqlab bo’lmaydigan sistemalar statik aniqmas sterjenli sistemalar deyiladi. Xar bir statik aniqmas sistema tarkibida doim ortiqcha bog’lovchilar bo’ladi. Bu ortiqcha bog’lovchilardagi zo’riqish kuchlarini bundan keyingi xisoblashlarda nomalum zo’riqishlar deb ataymiz.

Statik aniqmas sistemaning ortiqcha bog’lovchilari soni shu sistemaning statik aniqmaslik darajasi deyiladi. Masalan ,6,1 rasm, b da ko’rsatilgan sistema ikkita ortiqcha bog’lovchi tayanch reaktsiyasiga èga bo’lganligi uchun u ikki marta statik aniqmasdir. Statik aniqmas sistemalarni xisoblash uchun statikaning muvozanat tenglamalaridan tashqari, qo’shimcha ravishda soni statik aniqmaslik darajasiga teng tenglamalar tuzish talab qilinadi. Bu qo’shimcha tenglamalarni tuzish qoidalari keyingi boblarda to’la bayon qilinadi.
Ko’p uchraydigan xarakterli statik aniqmas sistema turlariga misollar keltiramiz:

Statik aniqmas sistemalarni xisoblash metodlari:

1. 
   Kuchlar metodi. Bu metodda sistemaning ortiqcha bog’lovchilarida xosil bo’ladigan zo’riqish nomalum zo’riqishlar deb qabul qilinadi.
   
2. 
   Ko’chishlar metodi. Bu metodda statik aniqmas sistema tugunlarining chiziqli va burchakli ko’chishlari nomalum deb qabul qilinadi.
   
3. 
   Aralash metod. Aralash metodda sistemaning bir qismida ortiqcha bog’lovchilarning zo’riqish kuchlari, qolgan qismida èsa sistema turlarining ko’chishlari nomalum deb qabul qilinadi. Demak, ramaning bir qismi uchun kuchlar metodi , ikkinchi qismi uchun èsa ko’chishlar metodi tatbiq qilinadi.
   
4. 
   Ketma ket muvozanatlash usuli. Bu usul ko’chishlar metodining takomillashtirilgan ko’rinishidir . Statik aniqmas sistemalarni xisoblashda èlektron xisoblash mashinalarida foydalanish uchun yo’qoridagi metodlarni matritsa formasida ifodalash kerak.
   

STATIK ANIQMAS SISTEMALARNING XUSUSIYATLARI .

Statik aniqmas sistemalar quyidagi xususiyatlarga èga:

1. 
   Statik aniqmas sistema èlementlaridagi zo’riqish kuchlarining miqdori, ularning ortiqcha bog’lovchilari soniga va èlementlarning kundalang kesim o’lchamlariga, shakliga xamda materialiga bog’lik. Xar bir ortiqcha bog’lovchi sistemaning bikrligini oshiradi.
   
2. 
   Tashqi temperaturaning o’zgarishi natijasida statik aniqmas sistema èlementlarida qo’shimcha zo’riqish kuchlari xosil bo’ladi.
   
3. 
   Statik aniqmas sistemaning biror tayanch cho’kishidan uning èlementlarida qo’shimcha zo’riqish kuchlari xosil bo’ladi. Statik aniq sistema èlementlari èsa temperatura o’zgarishi natijasida va tayanchlarning cho’kishidan zo’riqish kuchlari xosil bo’lmaydi.
   
4. 
   Statik aniqmas sistema èlementlarida boshlang’ich zo’riqish kuchlari bo’lishi mumkun.
   

Statik aniq sistemalarda èsa bu zo’riqishlar nolga teng bo’ladi.

5. 
   Statik aniqmas sistemalarni xisoblashdan oldin , ularning èlementlarining uzunliklari va kundalang kesmining shakli belgilangan bo’lishi kerak. Agar bu o’lchamlar èlementning mustaxkamlik shartlarini qanoatlantirmasa, u xolda èlementlar kundalang kesimning yangi o’lchamlarini belgilab,konsturktsyani qaytadan xisoblashga to’g’ri keladi.