Hozirgi neftni qayta ishlash zavodlarida benzin sifatini yahshilash imkonini beruvchi, shuningdek qimmatbaho

Pentan va geksanlarni katalitik izomerlash jarayoni tavsifi  
2
 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining. ©2010. ElsevierB.V. 95-121p.
 

---

Katalitik izomerlash jarayoni yuqori oktanli benzin 
komponentlari hamda neftkimyo sanoati uchun xom ashyo olishga 
mo’ljallangan. Jarayon xom ashyosi sifatida n-butan, boshlang’ich 
qaynash temperaturasi – 52
0
C bo’lgan yengil tug’ridan-to’g’ri 
haydashdan olingan fraksiyalar, katalitik riforming rifinatlari, n-
pentan va n-geksan yoki ularni gazlarni fraksiyalash vaqtida 
ajratilgan aralashmalari ishlatiladi.
Asosiy katalizatorlar sifatida Fridel-Kraft katalizatori, 
vol’fram sulfidli, bifunkcional, nodir metalli ceolit tarkibli va 
kompleks katalizatorlar qo’llaniladi. Hozirgi vaqtda platina yoki 
palladiyli bifunksional katalizatorlardan foydalanish keng 
tarqalgan. Izomerlash jarayoni rejimi qo’llaniladigan 
katalizatorga bog’liq holda har hil intervallarga o’zgarishi 
mumkin:
Temperatura, 
0
C -----------------------------------------------------
------- 0 - 480
Bosim, MPa ----------------------------------------------------------
------1,4- 10,5

---

Homshyoni hajmiy uzatish tezligi, soat
-1
 -------------------------
----- 1,0 -6,0
Vodorodni xom ashyoga mol nisbati -----------------------------
----- (2- 6) :1
Jarayonda izomerizatning chiqishi 93-97% (mass.), oktan 
soni esa 8892(tadqiqot usulida) teng. Yonaki mahsulot quruq gaz 
bo’lib, yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
Izomerlash qurilmasi rektifikatsiya va izomerlash bloklaridan 
tuzilgan: rektifikciyalash blokida izomerlashga yuboriladigan xom 
ashyo oldindan pentan va geksan fraksiyalariga ajratiladi, 
shundan so’ng olingan mahsulotni barqarorlashtish orqali undan 
tayyor izopentan va izogeksanlar ajratiladi.
Izomerlash blokida izomerizatlar olinadi.
Quyidagi 18-rasmda tarkibi – 27,5% (mass.) izopentan, 44% 
(mass.) npentan va 26,2% (mass.) izogeksanni ftor bilan 
promotorlangan alyumoplatinali katalizotor orqali olishdagi 
izomerlash qurilmasi texnologik sxemasi keltirilgan (xom ashyo 
boshlang’ich qaynashi – 62
0
C dagi fraksiya).

---

Xom ashyo (boshlang’ich fraksiya va resirkulyatsiyalanuvchi 
pentan izomerizati aralashmasi) 17-absorberdan to’yingan 
absorbent bilan birgalikda 8rektifikatsion kolonnaga ajratishga 
kiritiladi. Izopentan fraksiyasi 8-kolonna yuqorisidan ajratiladi va 
keyingi rektifikatsiya uchun 5-butan kolonnasiga o’tkaziladi, 8-
kolonna pastki mahsuloti 9-pentan rektifikatsiya kolonnasiga 
kiritiladi. 9-kolonna yuqorisidan olinuvchi tarkibi 91% (mass.) 
atrofidagi n- pentndan iborat pentan fraksiyasi vodorod saqlovchi
gaz bilan aralashtirilib, 6issiklik alamashtirgichda isitiladi va 
so’ngra 12-quvurli pechda qizdirilib, 11izomerlash reaktoriga 
tushadi. Pentan kolonnasi pastki mahsuloti 10-izogeksan 
kolonnasiga ajratishga yuboriladi.

---

 

---

Reaksiya mahsulotlari 6-issiqlik almashtirgichda 7 va 3-
sovitkichlarda sovitiladi so’ngra 2-separatorga tushadi. 
Separatordan sirkulyatsiyalanuvchi gaz 14-adsorberga yuboriladi, 
izomerizat esa 16- kolonnada barqarorlashtirishdan so’ng xom 
ashyo aralashmasi bilan aralashgan holda 8-rektifikatsion 
kolonnaga jo’natiladi.
Katalizatorni kislotalik funktsiyasini saqlash uchun toza 
vodorod va sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz oldindan 
14-adsorberda NaA tipdagi seolitlarda quritishdan o’tkaziladi.
Sirkulyatsiyalanuvchi gazdagi vodorod kontsentratsiyasi 80-
85% (hajm) ni tashkil etadi. Jarayonda vodorodni sarfi xom 
ashyoga nisbatan 0,1-0,3%
(mass.) ni tashkil etadi. Katalizator yuza qavatida hosil 
bo’lgan koksni har 3-4 oyda kuydirish yo’li bilan qayta tiklanadi.
Izopentan 17-absorberda barqarorlashtirish gazlaridan 
ajratiladi, bunda absorber yuqorisidan geksan fraksiyasi 
«to’yintirish» hosil qilish uchun beriladi. Qurilma asosiy 
mahsuloti 95% (mass.) tozalikdagi izopentan hisoblanadi.

---

Pentan fraksiyasini izomerlashdan so’ng boshlang’ich 
distillyat oktan soni 79 dan 90 gacha (tadqiqot usulida) ko’tariladi. 
Umumiy holda yengil fraksiyalar oktan sonini izomerlash 
yordamida 15-20 birlikka oshirish mumkin.