Hsm 1 –topshiriq

---

MUHAMMAD 
AL-XORAZMIY 
NOMIDAGITOSHKENT 
AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARIUNIVERSITETI
FALSAFA 
HSM
 
 
 
 
1
–topshiriq.Nazariyolinganbilimlarasosidamulohazaningtarkibiytuzilishini 
jadvaldaizohlang. 
Sodda 
mulohaza(mushoha
da,hukm) 
Murakkab 
mulohaza(mushoha
da,hukm) 
Oddiy hukm, deb tarkibidan yana bir hukmni ajratib 
bo‘lmaydigan mulohazaga aytiladi.Oddiy hukmlar 
sifati va miqdoriga ko‘ra, turlarga bo‘linadi. Sifatiga 
ko‘ra, tasdiq va inkor hukmlar farqlanadi. Hukmning 
sifatini mantiqiy bog‘lama belgilaydi. Tasdiq 
hukmlarda belgining predmetga xosligi, inkor 
hukmlarda, aksincha, xos emasligi ko‘rsatiladi. 
Masalan, «A.Oripov O‘zbekiston Respublikasi 
Madhiyasining muallifidir» - tasdiq hukm, 
«Matematika ijtimoiy fan emas» - inkor hukm. 
Miqdoriga ko‘ra oddiy hukmlar yakka, umumiy va 
juz’iy hukmlarga bo‘linadi. Bunda sub’ektda 
ifodalangan predmetlarning sonidan, ya’ni uning 
hajmidan kelib chiqiladi. 
Tarkibidan ikki yoki undan ortiq hukmni ajratish mumkin 
bo‘lgan mulohazalarga murakkab hukm deyiladi. Masalan, 
«Mantiq ilmini o‘rganish to‘g‘ri fikrlash madaniyatini 
shakllantiradi», degan mulohaza oddiy hukmni ifodalaydi. 
«Mantiq ilmi tafakkur shakllari va qonunlarini o‘rganadi», 
degan mulohaza murakkab hukmdir. Bu mulohazaning 
tarkibi ikki qismdan: «Mantiq ilmi tafakkur shakllarini 
o‘rganadi» va «Mantiq ilmi tafakkur qonunlarini 
o‘rganadi», degan ikki oddiy hukmdan iborat. 
Mulohaza (hukm) tarkibida mantiqiy ega va mantiqiy 
kesimni ajratib ko‘rsatish mumkin. Mantiqiy ega – sub’ekt 
(S) fikr qilinayotgan predmet va hodisani bildiradi. 
Mantiqiy kesim – predikat (P) predmetga xos xususiyatni, 
munosabatni bildiradi. 
2
–
topshiriq.Quyidakeltirilganmisollarniqaysimulohazaturigamansubekanligini 
aniqlang. 
A) 
O‘zbekistоn–kelajagibuyukdavlat. 
B) Kuch-
adоlatda. 
S)Mantiq-fan. 
D)Alisherto‘garakkaqatnashmaydi. 
Bularning bari oddiy hukmlar chunki ularni tarkibidagi hukmlarni boshqa 
hukmlarga ajratib boʻlmaydi. 
3
–
topshiriq.Nazariyolinganbilimlarasosidaxulosachiqarishningtarkibiytuzilishinijadv
aldaizohlang. 
InduktivxulosachiqarishDe
duktivxulosachiqarishAnalogiyabo‘yichaxulosach
iqarish 
Induktiv 
xulosachiqa
rish 
Deduktiv 
xulosachiqa
rish 
Analogiya 
bo‘yichaxulosach
iqarish 
Induktiv xulosa chiqarish jarayonida 
inson fikri yakkalikdan umumiylikka 
qarab boradi. 
Induktiv lotincha “induktiv” so’zidan 
Bir asosdan mantiqiy tahlil orqali 
yangi fikrni hosil qilish bevosita 
deduktiv xulosa chiqarish deb 
yuritiladi. 
Analogiya (yun. analogia – 
muvofiqlik, aynanlik, oʻxshashlik) – 
1) (falsafada) predmet va 
hodisalarda bi-ror xususiyatning 
11-MAVZU
 
MULOHAZA.XULOSA
CHIQARISH
 
AMALIYK
O‘NIKMA
 

---

1
olingan bo’lib, “chiqarish”, “hosil 
qilish” ma’nolarini anglatadi. 
Induktiv xulosa chiqarish insoniyat 
amaliy va aqliy faoliyatining o’ziga 
xos natijasi hisoblanadi. 
Yangi fikrga asos bo’lgan mushohada 
xulosaning asosi, xosil bo’lgan yangi 
fikr xulosa bo’lib hisoblanadi. 
oʻxshashligi. Mantikda A. 
yordamida ikki predmetning 
kanday-dir bir xususiyati oʻxshasa, 
boshqa xususiyatlari ham 
oʻxshashligi haqida xulosa 
chiqariladi. Chiqarilgan xulosaning 
toʻgʻri yoki notoʻgʻriligini bilish 
uchun uni amaliyotda tekshirib va 
sinab koʻrish lozim; 2) (huquqda) 
biror tayin harakat qonunda bevosita 
koʻrsatilmagan holda shunga 
oʻxshash hodisani koʻzda tutadigan 
huquqiy normani mazkur harakatga 
tatbiq etish.
Birdan ortiq asosda yangi fikrni xosil 
qilish mantiqiy uslubi bilvosita xulosa 
chiqarish deb yuritiladi. 
Bilvosita xulosalashda inson fikri 
yakkalikdan umumiylikka, 
umumiylikdan yakkalikka, juz’ilikdan 
juz’ilikka qarab borishi mumkin.