Hududiy mehnat taqsimoti xaqida tushuncha Geografik mehnat taqsimotining omillari

Yalpi milliy mahsulot	Sanoat mahsuloti	Xalq iste‘mol mollari	Qishloq iste‘mol mollari	Shu jumladan,		Investitsiya (kap. mablag’)	Savdo oboroti
Puli xizmat
	Dehqonchilik	Chorvachilik
1	Toshkent mintaqasi	3,5	18,4	21,2	26,6	32,5	26,1	12,2	11,0	13,4	30,3	34,3	42,1
1,1	Toshkent viloyati	3,5	9,6	10,0	10,2	15,6	9,2	12,2	11,0	13,4	6,1	8,7	8,6
1,2	Toshkent shahri	. . .	8,8	11,2	16,4	16,9	16,9	-	-	-	24,2	25,6	33,5
2	Mirzacho’l mintaqasi	5,7	6,6	6,0	5,7	4,5	3,1	8,7	7,5	10,2	4,6	3,5	3,5
2,1	Jizzax viloyati	4,7	4,0	3,3	3,0	0,9	1,0	5,0	3,9	6,3	2,3	1,6	2,3
2,2	Sirdaryo viloyati	1,0	2,6	2,7	2,7	3,6	2,1	3,7	3,6	3,9	2,3	1,9	1,2
3	Farg’ona mintaqasi	4,0	27,7	27,5	24,8	25,4	30,2	27,3	30,6	23,2	17,6	29,5	20,1
3,1	Andijon viloyati	0,9	8,9	9,3	8,3	9,8	14,5	10,4	12,4	7,9	5,6	10,2	8,4
3,2	Namangan viloyati	1,6	7,9	6,8	5,2	3,3	4,8	6,6	6,5	6,7	4,5	5,3	4,2
3,3	Farg’ona viloyati	1,5	10,9	11,4	11,3	12,3	10,9	10,3	11,7	8,6	7,5	14,0	7,5
4	Zarafshon mintaqasi	37,4	19,9	20,3	20,7	26,2	23,9	23,1	22,2	24,4	16,6	16,2	17,4
4,1	Buxoro viloyati	9,0	5,8	6,6	7,5	6,4	7,3	8,0	9,0	6,8	4,9	4,4	6,3
4,2	Navoiy viloyati	24,7	3,2	3,5	4,2	10,8	2,0	3,5	2,6	4,7	5,5	2,6	2,8
4,3	Samarqand viloyati	3,7	10,9	10,2	9,0	9,0	14,6	11,6	10,6	12,9	6,2	9,2	8,3
5	Janubiy mintaqa	10,9	15,9	14,5	12,4	10,4	8,4	15,9	14,5	17,8	20,2	9,6	8,6
5,1	Surxondaryo viloyati	4,5	7,1	6,4	5,2	2,6	3,4	7,8	6,6	9,3	3,3	3,8	4,0
5,2	Qashqadaryo viloyati	6,4	8,8	8,1	7,2	7,8	5,0	8,1	7,9	8,5	16,9	5,8	4,6
6	Quyi Amudaryo mintaqasi	41,5	11,5	10,5	9,8	6,0	8,3	12,8	14,2	11,0	10,6	6,9	8,3
6,1	Qoraqalpog’iston Respublikasi	37,1	6,1	5,4	4,1	2,7	3,3	4,1	5,0	3,0	6,5	3,1	3,1
6,2	Xorazm viloyati	1,4	5,4	5,1	5,7	3,3	5,0	8,7	9,2	8,0	4,1	3,8	5,2

Iqtisodiy rivojlanishning asosini tabiatning yaratilishi - odamlar va funktsiyalarning jinsi va yoshi, jismoniy, fiziologik va boshqa xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ajratish tashkil etadi. Iqtisodiy hamkorlik mexanizmi ba'zi bir guruh yoki alohida shaxs qat'iy belgilangan ish turini bajarishga qaratilgan, boshqalari esa boshqa faoliyat turlari bilan shug'ullanishni nazarda tutadi.

Mehnat taqsimotining bir nechta ta'riflari mavjud. Mana, ulardan ba'zilari.
Mehnat taqsimoti - bu mehnat faoliyatining har xil turlarini tabaqalashtirish va amalga oshirishning ijtimoiy shakllarida ro'y beradigan individual faoliyat turlarini ajratish, birlashtirish, o'zgartirishning tarixiy jarayoni. Jamiyatda mehnat taqsimoti doimiy ravishda o'zgarib boradi va mehnat faoliyati turlari har xil tizimlar tobora murakkablashib bormoqda, chunki mehnat jarayoni yanada murakkablashmoqda va chuqurlashmoqda.
Mehnat taqsimoti (yoki ixtisoslashuv) iqtisodiyotda ishlab chiqarishni tashkil etish printsipi deb nomlandi, unga ko'ra shaxs alohida tovar ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi. Ushbu printsipning amal qilishi tufayli, cheklangan miqdordagi resurslarga ega bo'lgan odamlar, hamma o'zini zarur narsalar bilan ta'minlaganidan ko'ra ko'proq foyda olishlari mumkin.
Shuningdek, mehnat taqsimotini keng va tor ma'noda ajrating (K. Marksga ko'ra).
Keng ma'noda mehnat taqsimoti - bu bir vaqtning o'zida bir-biri bilan o'zaro ta'sir qiladigan turli xil mehnat turlari, mehnat turlari, ishlab chiqarish funktsiyalari, umuman kasblar yoki ularning agregatlari, shuningdek ular orasidagi ijtimoiy munosabatlar tizimi. Kasblarning empirik turlarini iqtisodiy statistika, mehnat iqtisodiyoti, sohaviy iqtisodiy fanlar, demografiya va boshqalar ko'rib chiqadi. Hududiy, shu jumladan xalqaro, mehnat taqsimoti iqtisodiy geografiya bilan tavsiflanadi. Turli ishlab chiqarish funktsiyalarining moddiy natijalari nuqtai nazaridan ularning nisbatlarini aniqlash uchun K. Marks “mehnat taqsimoti” atamasidan foydalanishni afzal ko'rdi.
Tor ma'noda mehnat taqsimoti - bu ijtimoiy mehnat taqsimoti, uning ijtimoiy mohiyatidagi inson faoliyati sifatida, ixtisoslashuvdan farqli o'laroq, tarixan o'tmishdagi ijtimoiy munosabatdir. Mehnatning ixtisoslashishi - bu ishlab chiqaruvchi kuchlarning taraqqiyotini bevosita ifodalaydigan va unga hissa qo'shadigan predmetdagi mehnat turlarining bo'linishi. Bunday turlarning xilma-xilligi inson tomonidan tabiatning rivojlanish darajasiga mos keladi va uning rivojlanishi bilan birga o'sadi. Biroq, sinf shakllanishida ixtisoslashuv integral faoliyatning ixtisoslashuvi sifatida amalga oshirilmaydi, chunki unga ijtimoiy mehnat taqsimoti ta'sir qiladi. Ikkinchisi inson faoliyatini shunday qisman funktsiyalar va operatsiyalarga ajratadi, ularning har biri o'zi faoliyat xususiyatiga ega emas va shaxsning ijtimoiy munosabatlarini, madaniyatini, ma'naviy boyligini va o'zini shaxs sifatida aks ettirish usuli sifatida harakat qilmaydi. Ushbu qisman funktsiyalar o'zlarining ma'nolari va mantiqlariga ega emas; ularning zarurati faqat ularga mehnat tizimining taqsimlanishi tomonidan tashqaridan qo'yiladigan talablar sifatida paydo bo'ladi. Bu moddiy va ma'naviy (aqliy va jismoniy), ijro etuvchi va boshqaruvchi mehnatni, amaliy va mafkuraviy funktsiyalarni va hokazolarni ajratishdir. Ijtimoiy mehnat taqsimotining ifodasi bu moddiy ishlab chiqarish, fan, san'at va hokazolarning alohida sohalari sifatida taqsimlanishdir. o'zlari. Mehnat taqsimoti tarixan muqarrar ravishda sinfiy bo'linishga aylandi.
Kompaniya a'zolari ma'lum tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashganligi sababli, ular jamiyatda paydo bo'ldi kasblar - har qanday tovar ishlab chiqarish bilan bog'liq individual faoliyat.
Ammo mehnat taqsimoti bizning xayoliy jamiyatimizda bitta kishi ishlab chiqarishning bir turi bilan shug'ullanishini anglatmaydi. Ma'lum bo'lishicha, bir necha kishi ishlab chiqarishning alohida turi bilan shug'ullanishi yoki bir kishi bir nechta tovar ishlab chiqarishi bilan shug'ullanishi kerak bo'ladi.
Nima uchun? Gap shundaki, aholining ma'lum bir yaxshi narsaga bo'lgan ehtiyojlari va ma'lum bir kasbning unumdorligi o'rtasidagi nisbat haqida. Agar bitta baliqchi kun davomida shunchalik ko'p baliq tutishi mumkinki, uni jamiyatning barcha a'zolari tutishi mumkin bo'lsa, unda ushbu fermada bitta baliqchi bo'ladi. Ammo agar aytilgan qabiladan bitta ovchi hamma uchun bedana otolmasa va uning ishi fermaning barcha a'zolarining bedana uchun ehtiyojlarini qondirish uchun etarli bo'lmasa, unda bir necha kishi ovga boradi. Yoki, masalan, bitta kulol jamiyat iste'mol qila olmaydigan darajada ko'p qozon ishlab chiqarishi mumkin bo'lsa, unda u boshqa biron-bir yaxshilikni, masalan, qoshiq yoki plitalar ishlab chiqarishda foydalanishi mumkin bo'lgan ortiqcha vaqtga ega bo'ladi.
Shunday qilib, mehnatning "bo'linishi" darajasi jamiyatning hajmiga bog'liq. Muayyan populyatsiya uchun (ya'ni ma'lum bir tarkib va \u200b\u200behtiyoj uchun) maqbul kasbiy tuzilma mavjud bo'lib, unda turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot barcha a'zolar uchun etarli bo'ladi va barcha mahsulotlar eng kam xarajat bilan ishlab chiqariladi. Aholi sonining ko'payishi bilan mashg'ulotlarning ushbu maqbul tarkibi jismoniy shaxs tomonidan ishlab chiqarilgan tovarlarni ishlab chiqaruvchilar sonini ko'paytiradi, ko'payadi va ilgari bir kishiga ishonib topshirilgan ishlab chiqarish turlari turli odamlarga ishonib topshiriladi.
Iqtisodiyot tarixida mehnat taqsimoti jarayoni bir necha bosqichlarni bosib o'tdi, ular jamiyatning alohida a'zolarining u yoki bu yaxshi mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashishi darajasida farqlanadi.
Mehnat taqsimoti odatda amalga oshiriladigan xususiyatlarga qarab bir necha turlarga bo'linadi.
Tabiiy mehnat taqsimoti: mehnat faoliyati turlarini jinsi va yoshi bo'yicha ajratish jarayoni.
Texnik mehnat taqsimoti: ishlatiladigan ishlab chiqarish vositalarining tabiati, birinchi navbatda asbob-uskunalar va texnologiyalar bilan belgilanadi.
Ijtimoiy mehnat taqsimoti: ularning ta'sirida mehnatning har xil turlarini ajratish, tabaqalashtirish mavjud bo'lgan iqtisodiy omillar bilan o'zaro ta'sirida va birlikda qabul qilingan tabiiy va texnik mehnat taqsimoti.
Bundan tashqari, ijtimoiy mehnat taqsimoti yana ikkita kichik turlarni o'z ichiga oladi: tarmoq va hududiy. Tarmoqda mehnat taqsimoti Bu ishlab chiqarish sharoitlari, ishlatiladigan xom ashyoning tabiati, texnologiya, texnologiya va ishlab chiqarilgan mahsulot bilan belgilanadi. Hududiy mehnat taqsimoti - Bu har xil ish turlarining fazoviy taqsimlanishi. Uning rivojlanishi iqlim sharoitidagi farqlar va iqtisodiy tartib omillari bilan oldindan belgilanadi.
Ostida geografik mehnat taqsimoti ijtimoiy mehnat taqsimotining fazoviy shaklini tushunamiz. Jug'rofiy mehnat taqsimotining zaruriy sharti shundaki, turli mamlakatlar (yoki mintaqalar) bir-birlari uchun mehnat qilishadi, shunda mehnat natijasi bir joydan ikkinchi joyga ko'chiriladi, shunda ishlab chiqarish joyi va iste'mol joyi o'rtasida tafovut bo'ladi.
Tovar jamiyatida jug'rofiy mehnat taqsimoti mahsulotlarni iqtisodiyotdan iqtisodiyotga o'tkazishni o'z ichiga oladi, ya'ni. ayirboshlash, savdo-sotiq, ammo bunday sharoitda almashish faqat mehnatning jug'rofiy taqsimotini "tan olish" belgisi, ammo uning "mohiyati" emas.
Xodimlar va bo'linmalar tomonidan muayyan turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish sezilarli mehnat taqsimotiga olib keladi. Bu, masalan, qismlar, mahsulotlar, birliklar bo'lishi mumkin.
Chiziqli mehnat taqsimotining mohiyati (bu funktsiyaning bir qismi) ma'lum bir ob'ektda (ustaxona, uchastkada) menejerlarni tashkil qilishdir. Ularning huquqlari, roli va majburiyatlari aniq belgilangan.
Muayyan muammolarni hal qilish uchun ishchilar guruhlarini shakllantirish dasturiy maqsadli mehnat taqsimotini hosil qiladi. Amalda, u bir muncha vaqt uchun to'liq jamoalar to'plamiga (ijodiy, mehnat) o'xshaydi.
Tanlash uchun mehnat taqsimotining qaysi shaklini ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, uning murakkabligi va boshqa omillar ta'sir qiladi. Bunday xususiyatlar, o'z navbatida, ma'lum mehnat chegaralarini keltirib chiqaradi.
Ijtimoiy mehnat taqsimotining turlarini ko'rib chiqing: