Hududning shart-sharoitlari

9-jadval. Kanalning ish vaqtiga bog‘liqlik koeffitsenti jadvali.

Sug‘orish tarmog‘ining ish vaqti, soat	5	10	15	20	24
Β	2,35	1,60	1,30	1,15	1,0

σ – nisbiy suv isrofi, ya’ni kanalning 1 km uzunligida Q_net ga nisbatan isrof bo‘lgan suvning foizi, %. Uning qiymatini quyidagi bog‘lanishdan hisoblash mumkin:

, % / 1km
Q_net–hisobiy qismdagi suv sarfining netto qiymati (o‘lcham birligi faqat m³/s da bo‘lishi kerak);
A – tuproqning suv o‘tkazuvchanligiga (tuproqning mexanik tarkibiga bog‘liq) bog‘liq bo‘lgan koeffitsienti.
10-jadval. Tuproqning suv o’tkazuvchanligiga bog’liq koeffitsenlar jadvali

Tuproqning suv o‘tkazuvchanligi	A.N.Kostyakov tavsiyanomasiga asosan		SANIIRI tavsiyasiga asosan
	A	m	A	m
Kuchli	3,4	0,5	2,85 – 3,5	0,5
O‘rta	1,9	0,4	1,87 – 2,3	0,5
Kam	0,7	0,3	1,0 – 1,3	0,5

Yuqoridagilardan kelib chiqqan holatda brutto suv sarfini aniqlaymiz:

1. 
   Muvaqqat ariqlar uchun
   

_{ },
_{ }l/s

2. 
   Shox ariqning netto suv sarfini quyidagicha aniqlaymiz:
   

_{ },
bu yerda: - bir vaqtda ishlaydigan muvaqqat ariqlar soni.
Shox ariqning brutto suv sarfini quyidagicha aniqlaymiz:

3. 
   Xo‘jalik ichki kanalining netto suv sarfi quyidagicha aniqlanadi:
   

,
bu yerda: - bir vaqtda ishlaydigan shox ariqlar soni.
Xo‘jalik ichki kanalining brutto suv sarfini quyidagicha aniqlaymiz:

Xo‘jalik ichki kanalining brutto suv sarfini aniqlagach, har bir tarmoqning foydali ish koeffitsientlari quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

_{Muvaqqat ariq uchun:
 
Shox ariq uchun:
 
Xujalik ichki kanali uchun:}

Xo‘jalik ichki sug‘orish tizimining foydali ish koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi:

Har bir kanal uchun standart suv sarflarini qabul qilamiz:

Q_ma=60 l/s, Q_sha=200 l/s, Q_xik= 200 l/s

6. 
   Sug‘orish kanallarining gidravlik hisobi.
   

Trapetsiya shaklidagi sug‘orish kanallarining gidravlik xisobi quyidagi usullarda amalga oshiriladi:

1. 
   Tanlash yoki grafoanalitik usul.
   
2. 
   Poyarkov lineykasi yordamida.
   

Gidravlik xisobni bajarishdan maqsad kanaldagi suv chuqurligi va suvlarning xisobiy tezligini aniqlashdan iborat.
Muvaqqat ariq va shox ariqning gidravlik hisobini tanlash usulida bajaramiz. Hisoblarni quyidagi jadvallarda bajaramiz.
11-Jadval. Muvaqqat ariqning gidravlik hisobi.

b, m	h, m	m	n	ω, m	, m	R, m		C			S0, m/s	K0, m^3/s
0,4	0,05	1	0,03	0,0225	0,54	0,04	0,2	19,49	3,898	0,09	9,2	1,34
	0,10			0,05	0,68	0,07	0,26	21,33	5,55	0,28
	0,15			0,0825	0,82	0,1	0,32	22,66	7,25	0,60
	0,20			0,12	0,96	0,125	0,35	23,66	8,28	0,99
	0,25			0,1625	1,11	0,15	0,39	24,33	9,49	1,54
	0,30			0,21	1,25	0,68	0,41	24,66	10,11	2,12

12-Jadval. Shox ariqning gidravlik hisobi.

b, m	h, m	m	n	ω, m	, m	R, m		C			S0, m/s	K0, m^3/s
1	0,3	1	0,0275	0,39	1,85	0,21	0,46	28	12,88	5,02	13,9	6,45
	0,4			0,56	2,13	0,26	0,51	29,09	14,84	8,31
	0,5			0,75	2,41	0,31	0,56	29,81	16,69	12,52
	0,6			0,96	2,69	0,36	0,60	30,54	18,32	17,59
	0,7			1,19	2,97	0,40	0,63	31,27	19,70	24,85
	0,8			1,44	3,26	0,44	0,66	31,63	20,88	30,07

Kanal tubining eni (b) kanal qurish mexanizmiga va suv sarfiga bog‘liq qabul qilinadi:

• 
  muvaqqat ariq uchun: b=0.4 m;
  
• 
  shox ariq uchun: b=0.8m.
  

Kanaldagi suv chuqurligi (h)ga bir necha qiymatlar berib jadvalni to‘ldiramiz.

• 
  muvaqqat ariq uchun: h=0.05; 0.1; 0.15; 0.2; 0.25; 0.3 m;
  
• 
  shox ariq uchun: h=0.3; 0.4; 0.5; 0.6; 0.7; 0.8 m.
  

Kanalning ichki qiyalik koeffitsienti (m) ni quydagicha qabul qilamiz.

• 
  o‘rta va og‘ir qumoq tuproqlar uchun m=1.0;
  
• 
  engil qumoq tuproqlar uchunm=1.25.
  

Kanalning g‘adir-budirlik koeffisenti (n) ni quydagicha qabul qilamiz.

• 
  muvaqqat ariq uchun: n=0.03;
  
• 
  shox ariq uchun:n=0.0275.
  

Kanalning jonli kesim yuzasi quyidagicha topiladi:
, m²
Kanalning xo‘llangan perimetri quyidagicha aniqlanadi:
, m
Gidravlik radius quyidagicha hisoblanadi:
, m
C-Shezi koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi:

;

;
Suv sarfi xarakteristikasi (K) va suv tezligi xarakteristikasi (S) quyidagi formuladan hisoblanadi:

Hisob natijalari bo‘yicha f unktsiyalarning grafiklari quriladi.
Xaqiqiy suv sarfi xarakteristikasi bo‘yicha grafikdan kanaldagi suvning xaqiqiy chuqurligia niqlanadi.
shox ariq uchun:
Bu yerda:i-gidravlik xisobi bajarilayotgan kanalning xaqiqiy nishabligi.
Aniqlangan qiymati bo‘yichav a grafiklardan S₀va R₀ qiymatlar topiladi.
Kanaldagi suvning xaqiqiy tezligi quyidagicha topiladi:
shox ariq uchun:
Kanaldagi yuvilishga yo‘l qo‘yiladigan chegaraviy suv tezligi quyidagicha aniqlanadi:
shox ariq uchun:
- gidravlik radius R=1 bo‘lgan yuvilishga yo‘l qo‘yiladigan o‘rtacha tezlik,
QM va Q P.52.74 bo‘yicha quydagicha qabul qilinadi:

• 
  og’ir qumoq tuproqlar uchun: = 1,0 m/s
  

shox ariq uchun:
Shart bajarildi
Shox ariqda yuvilish bo’lmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Xamidov M.X , Shukurlaev X.I , Mamataliev A.B – “Qishloq xo‘jaligi gidrotexnika melioratsiyasi”. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. “Sharq” nashriyoti. Toshkent – 2008-yil.
   
2. 
   Raximbayev F.M , Shukurlaev X.I , Muxamedov O.Q , Begmatov I.A , Mamataliev A.B – “Qishloq xo‘jaligida sug‘orish melioratsiyasi” amaliy o‘quv darslik. Toshkent “Mexnat” – 1996-yil 328 bet.
   
3. 
   Raximbayev F.M va boshqalar. “Prakticheskiy gidrotexnicheskim melioratsiyam” Toshkent “Mexnat” nashriyoti – 1991-yil 392 bet.