Hujayra - Hujayra (lotincha: cellula — „katakcha“) barcha hayot organizmlarning tuzilish, tarkibiy va funksional birligidir (viruslar bundan mustasno). Hujayra organizmning yashayotgan eng kichik boʻlagi, deb belgilanadi. Baʼzi organizmlar (masalan, bakteriyalar) bir hujayralidir, yaʼni faqat bitta hujayraga ega. Boshqa organizmlar esa koʻp hujayralidirlar (masalan, oʻrtacha odam 100 trillion yoki 1014 hujayradan iboratdir; oʻrtacha hujayra oʻlchami 10 mikrometr, massasi esa 1 nanogramdir). Eng katta hujayra tuyaqush tuxumi boʻlib, uzunligi 15 sm, massasi 1.4 kg gacha boʻladi. Hujayrani ilk marta Robert Xuk 1665-yilda kashf qilgan.
- Hujayra sikli, hujayra ning hayotiy sikli — hujayraning boʻlinishidan soʻng yana boʻlingunchayoki oʻlguncha oʻtgan hayot davri. Bir hujayralilar Hujayra sikli ularning hayot davriga toʻgʻri keladi. Toʻxtovsiz boʻlinadigan hujayralar Hujayra sikli mitoz sikliga toʻgʻri kelib, ketma-ket almashinib turadigan 4 davr: postmitoz yoki sin-tezdan oldingi (O, inglizcha §GO\U — oʻsish, yiriklashish), sintez (8, in-glizcha 8uMpe518 — sintez), mitozdan oldingi yoki sintezdan keyingi (S2) va mitoz (M) dan iborat.:davrda transkripsiya sodir boʻladi; sintezlangan oqsillar toʻplanadi; DNK sinteziga tayyorgarlik koʻriladi. 5 davrda DNK replikatsiyalanadi, xromosomalar materiali 2 hissa ortadi. S2davrda hujayralar boʻlinishga tayyorlanadi; boʻlinish dukini hosil qiladigan oqsillar sintezlanadi. Mitoz — Hujayra siklining yakuniy davri boʻlib, unda reduplikatsiyalangan xromosomalar hujayraning har xil qutblariga tarqaladi.
Hujayra tsikli Hujayra sikli va uning davrlarining davomiyligi koʻpayadigan hujayralarning xili, yoshi, organizmdagi gormonlar balansiga bogʻliq. Vaqtga nisbatan S: va S2davrlari oʻzgaruvchan boʻladi; tinim davrlari boʻlgan Hujayra sikli ayniqsa uzoq davom etadi. Bunday hollarda O0 yoki tinim davri (inglizcha §ar — ora-liq, interval) alohida ajratiladi. Agar tinim davri hisobga olinadigan boʻlsa, u holda Hujayra sikli haftalab, hatto oylab davom etishi mumkin (mas, jigar hujayralari). Neyronlarda Hujayra sikli organizm umriga teng boʻladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
