I – маъруза

II.Asosiy qism

1. Kislota va asoslar

Kislota – asosli titrlash metodi vodorod yoki gidroksoniy ionlari bilan gidroksid ionlarining uzaro ta’sirlashuvidan kuchsiz ionlanuvchi suv molekularining xosil bulish reaksiyalari yotadi.

Kislota – asosli titrlash ikkita asosiy metodga ega: atsidometriya – asoslarni titri anik kislota eritmasi yordamida aniklash; alkalimetriya titri anik shikor eritmalari bilan eritmadagi kislota mikdorini aniklash.

Ishchi eritma sifatida kup xollarda xlorid va sulьfat kislota eritmalari, natriy eki kaliy gidroksid eritmalari ishlatiladi. Bu kislotalar va ishkorlardan titrlangan yaritmalar tayyorlash uchun birlamchi standart modda sifatida ishlatilib bulmagani uchun dastavval ularning taxminiy konsentratsiyalardagi eritmalari tayyorlanib, ularning anik titri va normalligi birlamchi standart eritmalar yordamida aniklanadi. Kislotalar eritmalarini titrini aniklashda birlamchi standart eritmalar sifatida natriy tetraborat yoki suvsiz natriy karbonat eritmalari, ishkorlar eritmalari titrini topish uchun oksalat yoki kaxrabo kisoltalarining eritmalari ishlatiladi. Bu moddalar eritmalari ishlash uchun nixoyatda kulay va titrlashda yaxshi natijalar beradi. Neytrallanish reaksiyasi borganda kandaydir tashki belgilar kuzatilmaydi . SHu sababli, ekvivalent nuktani aniklash , uchun tegishli indikatorlardan foydalanish lozim. Bu indikatorlar eritmaning rN kiymatiga karab uz rangini uzgartiradi, binobarin ularni rN indikatorlar deb nomlanadi.

Indikatorlar rangini uzgarishini keltirib chikaruvchi kimeviy-fizik jarayonlarning mexanizmi XIX asrning oxirigacha tushunarsiz buldi va fakat 1894 yilda Ostvalьd tomonidan indikatorlarning ion nazariyasi taxlif kilindi. Bu nazariyaga muvofik, kislota-asosli titrlash indikatorlari organik kislota yoki asoslar xisoblanib, ularning dissotsilanmagan molekulalari va ionlari xar xil rangli buladi. CHunonchi, agar lakmus olinadigan bulsa, suvli eritmalarda uning dissotsilanmagan molekulari kizil rangli, anionlari esa kuk rangli buladi. Lakmusning dissotsianish reaksiyasini kuyidagi sxema bilan ifodalash mumkin:

HJnd  H⁺+Jnd^-

kizil kuk

Agar lakmus eritmasiga 1-2 tomchi natriy gidroksid eritmasi kushilsa, ON^- ionlari N⁺ ionlari bilan birkib, suv molekulalarini xosil kiladi. SHu sababli, muvozonat ung tomonga siljiydi va Jnd^- anionlari xosil bulishi xisobiga eritma kuk rangga buyaladi.

Lakmus eritmasiga 1-2 tomchi xlorid kisolta eritmasi kushilsa muvozanat NJnd molekulalari xosil bulishi tomonga siljiydi va eritma kizil rangga kiradi. Neytral muxitda NJnd molekulalari va Jnd- anionlari ekvivalent mikdorlarda bulganligidan eritma rangi binafsha tusda buladi.

Xozirgi zamon tassavvurlariga kura, indikatorlarning ion-xromofor nazariyasi tugrirok xisoblanadi. Bu nazariyaga binoan, indikatorlarning rangini uzgarishi ular molekulasiga N⁺ ionlarining birkishi yoki molekuladan N⁺ ionining ajralishi xisobiga kuzatiladi, bu esa uz navbatida indikator molekulasining tuzilishda uzgarish bulishiga olib keladi.