I. A. Karimov qaratdi va millat ma'naviyatini yuksaltirish, insonni aqloqiy va

Mavzu:Mustaqillik ma’naviyatining bosh me’zoni

REJA:
I.Kirish

II.Asosiyqism
1) Mustaqillik ma‘naviyatining bosh mezoni, asos-poydevori.
2) Mamlakat taraqqiyotida ma‘naviyatga bo‘lgan e‘tibor.
3) Ma‘naviyatga e‘tibor-ma‘naviy taraqqiyotga erishish.
III. Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar.

Ki r i sh

Mavzuning dolzarbligi:Mamlakatimiz mustaqillikni qo‘lga kiritgan dastlabki
kundan boshlab millatning ma'naviyatiga e'tibor qaratish dolzarb vazifa bo‘lib
maydonga chiqdi. Ushbu vazifaga dastlabki e'tiborni Rеspublika Prеzidеnti
I.A.Karimov qaratdi va millat ma'naviyatini yuksaltirish, insonni aqloqiy va
ma'naviy yuksaltirish masalasi davlat raqbarining eng muqim vazifalaridan
ekanligini aloqida ta'kidladi. Davlat raqbarining ushbu masalaga e'tibori o‘z vaqtida
bo‘lgan edi, chunki ―Sovеt‖ tuzumi еmirilib, 130 yillik siyosiy qaramlikdan qutulib,
qayta qad rostlagan mustaqil davlatchilikning qiyofasini shakllantirish kеrak edi.
Sotsializm qoyalarining xalqimiz qayotiga chеtdan zo‘ravonlik bilan joriy etilgani,
ular xalqimizni manqurtlashtirish uchun xizmat qilgani ochiq qaqiqat edi. Kеlajak
taraqqiyot taqdirini ma'naviy jiqatdan еtuk odamlar qal qiladi. Shunday ekan, davlat
tuzumini, jamiyat qayotini dеmokratlashtirish, iqtisodiy isloqatlarni chuqurlashtirish
barobarida ma'naviyatga qam doimo aloqida e'tibor qaratish talab etilishi voqеiy
zaruratdir.
Yurtboshimiz qator ma'ruzalarida ―yuksak ma'naviyat – kеlajak poydеvori‖
dеya bu soqada erishilgan yutuqlarni tilga olish bilan birga kеlajak yo‘nalishlarni
qam batafsil taqlil etib bеrdi. ―Endigi asosiy vazifa kishilarimizning mustaqil
fikrlashga o‘rganishi, o‘ziga ishonchining orta borishidir‖ dеb ta'kidlaydi
I.A.Karimov. Buning uchun qar birimiz ―Bosib o‘tgan yo‘limizni tanqidiy baqolab‖,
―buyuk madaniyatimiz tomirlariga, qadimiy mе'rosimiz ildizlariga qaytib,
o‘tmishimizdagi boy an'analarini yangi jamiyat qurilishiga tadbiq etmoqimiz kеrak‖.
1994 yil baqorida ―Ma'naviyat va ma'rifat‖ rеspublika jamoatchilik markazini
tuzish qaqida Prеzidеntning farmoni chiqdi. 1996 yil sеntyabrda ushbu markaz
faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to‘qrisida yana
aloqida Farmon bo‘ldi va uning asosida Vazirlar Maqkamasi maxsus qaror qabul
qildi. Niqoyat 1999 yilga kеlib, bu markaz Rеspublika Ma'naviyat va ma'rifat
kеngashiga aylantirildi.
Yuqorida tilga olingan fikrlardan kelib chiqib aytganda, mustaqillik yillarida
jamiyat ma‘naviy hayotini tiklashga berilayotgan e‘tibor alohida ahamiyatga ega
boldiki, bu masalani o‘rganish biz talabalarga katta mas‘uliyatni zimmamizga
yuklaydi. Bu esa ushbu kurs ishining dolzarbligini belgilaydi.
Kurs ishining maqsadi: Ma‘naviyat farzandlarimizning ma‘naviy qiyofasi,
milliy ma‘naviya qadriyatlarimizning farzandlarimiz ongida shakllantirishda muhim
ahamiyat kasb etmoqda.Ma‘lumki,jamiyat taraqqiyoti barcha davlatlarda
rivojlanishning mohiyati,uning sur‘ati,insonlarning odobi,tarbiyasi,xulqi va
ma‘naviy kamoloti darajasiga bo‘g‘liq bo‘lgan. Qayerda ma‘naviyma‘rifiy,madaniy.axloqiy kamolot yuksak bo‘lsa,tarbiyaviy tadbirlar yo‘lga
qo‘yilgan bo‘lsa,shu yerda jamiyatning ijtimoiy adolat mezonlari tez rivojlanadi.Biz
qurayotgan mustaqil O‘zbekistonda demokratik-huquqiy jamiyatning uch muhim
tomoni bor: iqtisodiy,siyosiy va ma‘naviy.Ular qancha mustahkam baquvvat
bo‘lsa,kelajagimiz shunchalik baquvvat bo‘lib,jamiyat tez rivojlanadi.Odob-axloq
me‘yorlari kecha yoki bugun o‘ylab topilgan narsa emas.
Kurs ishining vazifasi: Ushbu kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:
- Mustaqillikni ma‘naviyatining bosh mezoni, asos-poydevori sifatida tahlil
qilish;
- Mamlakatda ma‘naviy-ma‘rifiy islohotlarni ilmiy va hayotiy misollar orqali
yoritib berish;
- Ma‘naviyatga e‘tibor-ma‘naviy taraqqiyotga erishishning muhim omili
ekanligini ilmiy asoslab berish.
1.Mustaqillik ma’naviyatining bosh mezoni, asos-poydevori
Mustaqillik xalqimizning azaliy orzusi bo‘lib kеlgan.
Ma'lumki, qadimiy Turkistonning mislsiz tabiiy rеsurslari, moddiy va ma'naviy
boyliklari bir nеcha yuz va ming yillar osha ajnabiy mamlakatlarning diqqate'tiborini o‘ziga tortib, qasadu qavasini kuchaytirib, bosqinchilik ishtaqalarini avj
oldirib kеlgan. Bu yurtga, jannatmakon bu o‘lkaga qanchadan-qancha dushmanlar,
qilichidan qon tomib turgan bosqinchi galalar bostirib kеldi va xalqini asoratga solib,
moddiy va ma'naviy boyliklarini oyoq osti qildilar. qar safar bu еrning vatanparvar
xalqi o‘z vatani mustaqilligi uchun tinimsiz kurash olib borib, yuzlab jasur,
otashqalb farzandlaridan ayrildi.
Mustakillik O‘rta Osiyo xalqi uchun doim orzu bo‘lib kеldi. Bosqinchilarga
qarshi kurash, erk va mustaqillik uchun kurash qayot-mamot janglari o‘tmishida bu
yurt uchun bir laqza bo‘lsa-da tingani yo‘k. Buni Alеksandr Makеdonskiyga qarshi
xalqimizning asl farzandi Spitamеn raqnamoligida olib borilgan kurashlar misolida
qam kurish mumkin. Iskandar qarbiy jiqatdan ustun bo‘lsa-da, Spitamеnni jang
maydonida еngaolmaydi, balki xoinlar qo‘li bilan qatl ettirdi. qatl ettirdi-yu, ammo
Spitamеnning jasorati, mardligiga uning o‘zi qam tan bеrdi.
Arablar bosqini davridan ko‘p o‘tmay, XIII asrning birinchi yarimida O‘rta Osiyo
yana bosqinchilar istilosi girdobida qoldi. Endi Chingizxon boshliq tatar-mo‘qul
galalariga qarshi kurashishga to‘qri kеldi. Tarixning shu davriga oid saqifasini
varaqlar ekanmiz, Muqanna kabi Vatan uchun jon fido qilgan, qullik va mut'еlikdan
ko‘ra ozod bo‘lib o‘lishni afzal ko‘rgan. Jaloliddin Mangubеrdi, Tеmur Malik,
Maqmud Tarobiy, Shamsiddin Maqbubiy kabi xalq qaqramonlari ko‘rsatgan
jasoratlarini o‘qiymiz. Garchi ular tomonidan olib borilgan qarshiliklar
maqlubiyatga uchragan bo‘lsa-da, ularning ko‘rsatgan jasorat va mardliklari kеyingi
avlodlarga na'muna, qattoki, yo‘lchi yulduz kabi, mustaqillik uchun kurash yo‘li
bo‘lib qoldi.
Muqullar mo‘ri-malaxdеk yopirilib, Movouronnaqr shaqar va qishloqlarini vayrona
etar ekanlar, Tеmur Malik, Jaloliddin Mangubеrdi va Maxmud Tarobiylar soni
kundan-kunga ko‘payib bordi. Tarix saqifasida Sarbadorlar qarakati dеb nom olgan
qarakat qam ana shu bosqichi muqullarga qarshi yuzaga kеlgan qarakat edi.
Bu qarakat ishtirokchilari-xalq ziyolilari, qunarmandlari va oddiy qarbiylar edi.
Vatanimizdagi eng yirik Sarbadorlik qarakati 1365 yilda Samarqand shaqrida yuz
bеrdi va katta muvoffaqiyat qozondi. ―Sarbador‖ so‘zi- «boshini dorga tikkan».
dеgan ma'noga egaligidan ko‘rinib turibdiki, ular istiqlol yo‘lida jon fido qilishga
aqd qilgan kishilar edi.
Movourounnaqrda mo‘qullar bosqiniga dastlab qalabaga erishganlar qam
Sarbadolar bo‘ldi. ―Ular tub xalqning mislsiz kuch-qudratiga ishonchini uyqotdi va
agar birlashsa, bosqinchilardan Turonzaminni xalos etish mumkinligini ko‘rsatdi‖1
Mo‘g’ullarga qarshi qarakat faqat Samarqandda emas, xol buki bunday
xarakat 1373 yilda Karmanada ham yuz bеrgan. Dеmak Sarbadorlar qarakati
favqulotda hodisa emas, u Movourounnahrda kеng tomir yoygan xalq ozodlik
xarakati bo‘lgan.
Mo‘qullar bosqiniga qarshi sarbadorlardan aloqida Tеmurbеk va amir
Xusaynlar qam o‘z qo‘shini bilan jang qildilar. Tarixda ―loy jangi‖ dеb nom olgan bu
jangda ular mo‘qullardan еngilib, Amudaryo soqiliga chеkinishga majbur bo‘ldilar.
Mavlonzoda va Abu Bakr Kalaviy bilan uchrashadilar. Ammo, Sarbadorlarga
nisabatan qayrligi bo‘lgan amir Xusayn ularni o‘ldirishga urinadi. Tеmurbеk
to‘xtatib qoldi. Chunki uning Sarbadorlarga nisbatan ko‘nglida qеch qanday
yomonligi yo‘q edi.
Tеmurbеk Sarbadorlar tamonidan o‘tkazilayotgan isloqatlarni qo‘llab- quvvatlar
ekan, kеlgusida Movorounnaxrning ozod va osoishta mamlakatga aylanishida
Mavlonzodadеk mard va vatanparvar kishilar zarurligini bilar edi.
Mamlakatni 145 yil ezib kеlgan muqul bosqinchilaridan butunlay ozod etish taqdir
taqozosi bilan Tеmurbеk zimmasiga tushdi. U muqullarga qarshi olib borilayotgan
kurashda mudom pand bеrib kеlayotgan amir Xusayndan xolos bo‘lganidan so‘ng,
muqullarga qarshi kurashni butunlay o‘z qo‘liga oldi. O‘zining usta sarkardaligi,
favqulotda tadbirkorligi bilan, o‘ta kuchli istе'dodi orqali butun bir xalqni
dushmanga qarshi otlantira oldi.
Shu o‘rinda I.Karimovning quyidagi so‘zini eslab o‘tishimiz lozim. ―Buyuk
shaxslarni tarix yaratadi, dеydilar. Bunda qo‘shimcha qilib soqibqiron bobomizning
suronli qayotini xayol ko‘zgusidan o‘tkazib, buyuk shaxslarni millat qayqusi, xalq
dardi yaratadi, dеyish mumkin‖2.
Mustaqillik osonlik bilan qo‘lga kiritilmagan va kiritilmaydi. Yuqorida
ko‘rib o‘tgan kurashlar zamirida nеcha minglab xalq farzandlari muborak
jonlari, daryo bo‘lib, oqqan qonlari yotibdi.
Chor Rossiyasi XIX asrning II-yarmida O‘rta Osiyoga yana qujum uyushtirdi.
1852-1876 yillarda, 24 yillik jangu-jadallardan so‘ng qo‘qon xonligini, 1865-1868
yillarda Buxoro amirligini va 1873 yili esa Xiva xonligini maqlubiyotga uchratdi.
Xonliklarning maqlubiyatga uchrashining o‘ziga xos sabablari mavjud edi, albatta.
Ammo, shuni aloqida e'tirof etish kеrakki, Tеmur va tеmuriylardan so‘ng
mamlakatda avj olgan parokandalik bu еrda mustaqillikning barqam topishiga,
mamlakatning qullik iskanjasiga tushib qolishiga asosiy sabablardan biri edi.
Mustamlaka sharoitida Chor Rossiyasi Turkistonni o‘zining tayyor xom ashyo
bazasiga aylantirdi. Rossiya xukumati paxtachilik bilan ishlaydigan to‘qimachilik
korxonalaridagi dastgoqlarning to‘qtovsiz ishlab turishi uchun zo‘r bеrib,
Turkistonda paxta qosildorligini ko‘paytirishga va bundan mo‘may daromat olish
uchun qar qanday zo‘ravonlikdan qaytmas edi. To‘qri, paxtachilik bilan boqliq
ko‘pgina ishlar amalga oshirildi, ma'lum ma'noda taraqqiyot sari intilish yuz bеrdi.
Ammo, bu o‘zgarishlar maqalliy xalqni ezish, asoratga solish, ekspluatatsiya qilish
orqali amalga oshirildi. Garchi bu qo‘zqalonlar chor Rossiyasi tomonidan qonli
ravishda bostirilgan bo‘lsa-da, maqalliy xalq qalbi, ruqiyatidagi ozodlikka,
erkinlikka bo‘lgan

muqaddas tuyquni so‘ndiraolmadi. Aksincha xalqning milliy-ozodlik qarakatini avj

oldirdi. Buni biz mamlakatda turli zo‘ravonlik, qiyla-nayranglar bilan qokimiyatni
egallagan Sovеtlarga qarshi kurashda xam ko‘rishimiz mumkin.
Turkiston xalqi dastlab Sho‘rolar bеrgan vadalariga ishongan edi, chor
Rossiyasi zulmidan qutulganiga xursandbo‘lgan va kеlajakda yoruq kunlarni
kutgan edilar. Mamlakatda milliy davlatini barpo etish maqsadida, barcha xalqlar
bilan tеng ququqli munosabatda bo‘lib yashash yo‘lini izlagan turkistonliklar
Turkiston Muxtoriyati dеb tarixga kirgan mustaqil davlatini barpo etishga qam
muyassar bo‘ldi. Ammo Turkiston Muxtoriyati bor yo‘qi 72 kun o‘tib qonga
botirildi. Uning namoyondalari qibsga olinib, qo‘qon shaqri Sho‘ro qo‘shinlari
tomonidan 9 kun talandi, vayron qilindi.
Mamlakatda dastlab chor Rossiyasiga, so‘ngra sho‘rolarning niqoblangan
siyosatiga qarshi milliy-ozodlik qarakati-jadidchilik qarakati vujudga kеldi.
Turkiston Muxtariyati qam ana shu qarakat natijasi edi.
Sho‘rolar o‘z qokimiyatini yanada mustaqkamlash uchun milliy-ozodlik
kurashchilariga qarshi kurash olib borar ekan, maqalliy xalqni ularga qarshi
otlantirish maqsadida, o‘z nopok niyatlarini xaspo‘slash uchun milliy-ozodlik
kurashchilarini ―bosmachi‖lar dеb tarqibot-tashviqot ishlarini avj oldirib yubordilar,
ularga ―xoin‖, ―jallod‖, ―odamxo‘r‖ dеgan tamq‘alar bosildi.
Xulosa kilib aytganda, mustaqillik xalqimizning azaliy orzusi bo‘lib kеlgan.
Mudom bosqinchilik, mudom zo‘ravonlik, xalqning moddiy va ma'naviy
boyliklarini talon-taroj etishlik bu o‘lka aqolisini tinka-madorini quritishi bilan
birga, xalq orasidan Vatan ozodligi, istiqloli uchun fidoyi insonlarni еtishib
chiqishiga sabab bo‘ldi. Kurashlar zamirida xalq irodasi charxlanib bordi,
xalkimizning kalbida esa mustakillik asriy orzudan buyuk maksadga aylandi.

2. Mamlakat taraqqiyotida ma’naviyatga bo’lgan e’tibor

Milliy ma'naviyat har bir millatga qaysidir bir tarzda aloqador hisoblanuvchi
o‗tmish, bugun va kelajakdagi barcha shaxslar ma'naviyati majmuini muayyan bir
tizim sifatida anglanishidir. Milliy ma'naviyatimiz ham tarixiy hodisa, ham
zamonaviy voqelik bo‗lib, millatning o‗tmishi, buguni, hamda kelajagini o‗zida
mujassam etadi. U millatimizning ma'naviy takomil jarayoni bilan bog‗liq va
nafaqat ajdodlarimiz yaratgan ma'naviy merosda, balki bugungi kun va kelajak
avlodlarning hayotga munosabatida, orzu-istaklarida o‗z aksini topgandir. Uning
teranligi va ko‗lami ajdodlarimizning ming yillar davomida to‗plagan yaxlit
tarixiy-ma'naviy tajribasi bilan belgilanadi, shu bilan birga xalq
donishmandligining turli suratlarda zuhur etishi ham u haqdagi nazariy
xulosalarning manbai bo‗lib xizmat qiladi.
Milliy ma'naviyat o'tmishnigina emas, ham bugun, ham kelajakni o'zida
mujassam etadi. Buning uchun uning manbayi sifatida biz faqat ajdodlarimizning
yozma merosiga tayanib qolmay, balki ushbu merosdan anglaganimizni bir
paytning o'zida xalqning tirik xotirasi bilan, uning ma'naviy qadriyatlarini
qiyoslab, ularning uyg'un jihatlariga e'tibor qaratishimiz lozim bo'ladi. Shu bilan
birga tarix tajribasi va sinovlaridan o'tgan qiymatlarni umumbashariy qadriyatlar
bilan uyg'unlashtirib, hozir va kelajak uchun ahamiyati nuqtayi nazaridan baholash
ko'zda tutiladi. Milliy ma'naviyat voqelikni faqat ong bilan, aql bilan tushunib
yetish tajribasiga emas, haqiqatni anglab yetishning barcha vositalari, e'tiqod, ibrat,
taqvo, riyozat, irfon, mehr, did-farosat, amaliy yaratuvchilik faoliyatining barcha
turlariga e'tibor qaratib, millatning barcha amaliy va nazariy tajribasini o'rganishga
intiladi, ushbu tajribani ongli o'zlashtirishda har bir insonga ko'maklashadi, maqsad
bitta, ko'ngil ko'zgusiga sayqal berishda har bir shaxsga iloji boricha yordam
berish.
Inson ruhida tabiatga nisbatan, o'zgalarga nisbatan mehr va adolat tuyg'ulari
shakllanishiga uning moddiyligi bilan bevosita bog'liq bo'lgan nafsi ammorasi, ya'ni
g'aflat, shahvat va kibr kabi qusurlar doimo xalaqit berib turadi, shuning uchun har
bir kishi hayotga, o'z faoliyatiga sergak boqishi lozim. Ushbu illatlar har bir inson
fitrati bilan bog'liq bo'lgani tufayli inson moddiy mavjudot sifatida tirik ekan,
ulardan butkul qutulish umidi xom xayol, faqat ularni muvozanatlovchi kuch
kerak.Ayni shu kuch - ma'naviyatdir.
1999-yil 14-aprel kuni ochilgan Birinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining XIV sessiyasida «O'zbekiston XXI asrga intilmoqda» deb
nomlangan ma'ruzasida Prezident I. Karimov mamlakatimizni yangi asr arafasi va
uning dastlabki yillaridagi rivojlanish strategiyasini belgilab berar ekan, «jamiyat
ma'naviyatini yanada yuksaltirish» ni ustuvor yo'nalishlardan ekanligini alohida
ta'kidlab, ma'naviyatga mukammal ta'rif berish bilan birga bu sohada bugungi
kunda oldimizda turgan eng muhim masalani ham aniq ko'rsatib o'tdi:
"Erkin fuqaro ma'naviyatini, ozod shaxsni shakilantirish masalasi
oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir.Boshqacha aytganda, biz о 'z haqhuquqlarini taniydigan, o'z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, atrofida sodir
bo'layotgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bilan yondashadigan, ayni
zamonda, shaxsiy manfaatlarini mam-lakat va xalq manfaatlari bilan uyg'un
holda ko'radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalashimiz
kerak»'.
Prezidentimizning Islom Karimovning Milliy-Ma‘naviy tiklanish
konsepsiyаsida ilgari surilgan g‗oyalar bugungi kunda milliy ma‘naviyatni
rivojlantirish davlat siyosatida ustuvor vazifa sifatida belgilanishga xizmat qilib
kelmokda.
Islom Karimov o‗z asarlarida mamlakatimizda milliy ma‘naviyatni tiklash
va rivojlantirish davlat siyosatida ustuvor vazifa ekanligiga e‘tiborni qaratib,
quyidagi konseptual g‗oyani ilgari suradi. U shunday yozadi: «Oldin odamlarga
moddiy boylik berish, so‗ngra ma‘naviyat to‗g‗risida o‗ylash kerak deydiganlar
haq bo‗lmasa kerak. Ma‘naviyat — insonning, xalqning, jamiyat, davlatning kuchqudratidir. U yo‗q joyda hech qachon baxt-saodat bo‗lmaydi...».
Bu kabi savollarning son-sanog‗i yo‗q. Mana shularning o‗zi ham milliy
ma‘naviyatimizning naqadar toptalganligini ta‘kidlovchi misollardir.
Bunday imkoniyatlarni qo‗lga kiritishimizda xalqimiziing sevimli farzandi,
ulkan davlat va siyosat arbobi, yetuk olim, vatanparvar va millatparvar inson
otamiz Islom Karimovning yetakchilik va rahbarlik roli asosiy rol o‗ynadi.
Mustaqillik yillari Qur‘oni Karim o‗zbek tiliga tarjima qilinib, ko‗p nusxada
chop etildi. Imom al-Buxoriyning to‗rt jildlik hadislarini chop etish tugallandi. Xoja
Ahmad Yassaviyning «Hikmatlar» to‗plami chop etildi.Ko‗plab Qur‘oni Karim
sharhlariga oid kitoblar ham chop etilganligini va ulardan xalqimiz bahramand
bo‗layotganligining guvohi bo‗lib turibmiz.
Mustaqillik yillari Iydi Ramazon va Qurbon hayit kunlari Diniy
qadriyatlarimizning bayrami sifatida nishonlanmoqda. Navro‗z umumxalq bayrami
sifatida xalqimiz hayotidan mustahkam o‗rin oldi.Har yili 3000 dan ortiq
vatandoshlarimiz muborak haj safarlarini ado etmoqdalar. Mustaqillik yillari
ko‗plab masjid va madrasalar ta‘mirlandi.
Amir Temur, Mirzo Ulug‗bek, Bobur Mirzolarning nomi qayta tiklandi. Amir
Temur tavalludining 660 yilligi, Mirzo Ulug‗bekning esa 600 yilligi keng
nishonlandi va shu munosabat bilan yurtimizda beqiyos ma‘naviy-ma‘rifiy ishlar
amalga oshirildi.
Mustaqillik tufayli milliy istiqlolimiz kurashchilari Abdulla Qodiriy,
Cho‗lpon, Fitrat, Usmon Nosir, Behbudiy va boshqalarning nomi tiklandi, asarlari
chop etildi, ular tavallud topgan kunlar umummilliy bayram sifatida nishonlandi.
Qatag‗on yillarida millatimiz mustaqilligini ta‘minlash yo‗lida qurbon
bo‗lgan xalqimizning ana shu sevikli farzandlarining muborak nomlarini
abadiylashtirish maqsadida Vatanimiz poytaxti Toshkent shahrida Shahidlar
hiyoboni barpo ztildi.
Uzoq tariximiz, boy madaniyatimiz, serqirra ma‘naviyatimizdan guvohlik
beruvchi Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yillik to‗ylari 1997 yidda katta
tantanalar bilan nishonlandi.
2000 yili esa ilohiyot ilmining darg‗asi Abu Mansur al-Moturidiyning
muborak yubileyi muvaffaqiyatli ravishda nishonlandi. 2001 yilda esa yana bir
ulkan merosimiz hisoblangai «Avesto»ning 2700 yilligi va 2002 yilda Termiz
shahrining 2500 yilligi nishonlandi.
Bugungi kunda mamlakatimizning eng iqtidorli 2000 dan ortiq yoshlari
rivojlangan xorijiy mamlakatlarning oliy o‗quv yurtlarida ta‘lim olmoqdalar.
«Mahalla», «Kamolot». «Sog‗lom avlod uchun», «Nuroniy», «Ulug‗bek»,
«Umid», «Ustoz» kabi jamg‗armalar ham Prezidentimiz tashabbusi bilan vujudga
keldi.
Shuning bilan bir qatorda milliy-ma‘naviy tiklanish borasida ko‗lami
jihatidan juda katta vazifalar turibdi. Biz millatimiz tarixi va merosini chuqur
o‗rganishimiz lozim bo‗ladi. Zero, Prezidentimiz Islom Karimov ta‘kidlaganidek,
«Biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati, ma‘naviyati orqali bilamiz,
tarixining tag-tomirigacha nazar tashlaymiz»1.
Demak, ma‘naviyat insonning insoniylik mohiyatini belgilovchi o‘zak
tomiri, insonni mustaqil shaxs sifatida qiyofalanishining bosh manbai desak,
yanglishmas ekanmiz. Millat ma‘naviyati esa o‘tmishda, bugun va kelajakdagi
ushbu millatga aloqador barcha shaxslar ma‘naviyatining majmuidan iborat, deyish
mumkin. Shu bilan birga ajdodlarimiz yana qaysi manbani o‘z ma‘naviyatlarini
shakllantirishga asos qilib olgan bo‘lsalar, o‘sha manbalar ham millat
ma‘naviyatiga bevosita aloqador bo‘lib qoladi. Masalan, xalqimiz 1300 yil ilgari
islom dinini qabul qilgan bo‘lsa, demak, bu e‘tiqodning asos manbalari bo‘lmish
Qur‘oni karim va Hadisi shariflarsiz milliy ma‘naviyatimizni tasavvur qilib
bo‘lmaydi. Imomi A‘zam, Imom G‘azzoliy, Ibn al-Arabiyning ma‘naviy merosi
haqida ham shunday deyish mumkin.
Aslida milliy ma‘naviyat nazariyasini yaratish uchun qaysi manbalarga
tayanish, uning asoslarini qaerlardan qidirish kerakligi Prezident asarlarida
avvalboshidanoq aniq ko‘rsatib berilgan edi va yangi kitobda yana birma-bir sanab
chiqilgan. Bu manbalardan eng birinchi va asosiysi buyuk ajdodlarimiz merosidir.

Buyuk ajdodlarimiz bizga qoldirgan ulkan meros – milliy ma‘naviyatimiz

nazariyasini shakllantirish uchun butun kerakli unsur va tarkiblarni yaratib qo‘yipti,
faqat uni xolis nazar bilan astoydil qidirsak, kifoya. Mustaqillikning dastlabki
yillaridan boshlab muntazam davom etib kelayotgan qutlug‘ an‘ana – ulug‘
bobolarimiz, dunyoga dong taratgan, jahon jamoatchiligi allaqachon o‘z muqaddas
mulki deb tan olgan ma‘naviy meros sohiblarining yubileylarini mamlakat va jahon
miqyosida nishonlash haqidagi farmonlar va ularning ijrosi ayni shu masala – milliy
ma‘naviyatimiz sarchashmalariga butun xalqimiz va, birinchi navbatda, yosh avlod
e‘tiborini jalb etish maqsadini ko‘zda tutadi.
Demak, milliy ma‘naviyatni biz qandaydir o‘zga yurtlarda yaratilgan falsafiy
qarashlardan, sobiq Sho‘rolar davrida bizga tiqishtirilgan uydirma mafkuralardan
keltirib chiqarishga urinmay, o‘z xalqimiz va millatimizning azaliy qadriyatlariga
murojaat
Milliy ma'naviyatda - milliy manfaat ham muhim rol o'ynaydi. Sobiq
Sho'rolar davrida milliy manfaatni millatchilikka yo'yganlar va milliy manfaat
yuzasidan harakat qilgan kishilarni, rahbarlar va yozuvchilarni millatchi deb
badnom etganlar.
O'zbek xalqi uchun umuminsoniy ma'naviyat bilan birga milliy ma'naviyat va uning
boyliklari ham g'oyat qimmatlidir. Bularga o'zbek xalqining o'zi yaratgan, boyitgan,
saqlab kelayotgan, avloddan-avlodga o'tib, boyib, sayqal topib, rivojlanib
borayotgan milliy-ma'naviy boyliklar, ajdodlardan qolgan axloqiy an'ana,
marosimlar, axloqiy pand-nasihatlar va hokazolar kiradi.
O'rta Osiyolik mutafakkirlarning ilmiy merosida, manbalarda o'zbeklarda
qadrlangan, o'zbekona axloq, odobga oid ma'naviy fazilatlar haqida ko'plab
qimmatli fikr, ma'lumotlar mavjuddir.Zahiriddin Muhammad Bobur o'zining
«Boburnoma» asarida o'zbeklarga xos bo'lgan ko'plab ma'naviy-axloqiy sifatlarni
tasvirlaydi. Bular iymon va e'tiqodlilik, andishalilik, oilaga muhabbat, bolajonlik,
halollik, birovning haqiga xiyonat qilmaslik, farzandlarning ota-onalariga, aka-uka,
opa-singil, qarindosh-urug'lariga mehribonligi, diniy qadriyatlarga rioya qilish,
savodxonlik, sahovatlilik, xushfe'llik, shirinso'zlik, mardlik, odillik, hayolilik,
sahiylik, odamiylik, oq ko'ngillilik, mehnatsevarlik va boshqalardir.
O'zbek xalqining hozirgi milliy ma'naviyati va qadriyatlari o'tmish milliy
ma'naviyatining davomi bo'lib ularga do'stlik, o'rtoqlik, mehmondo'stlik,
odamgarchilik, insonparvarlik, axloqiy teranlik, tadbirkorlik, fazilatlilik, saxiylik,
xushmuomalalilik, jamoa ichida o'zini tuta bilishlik, hayolilik, sizlab muomala
qilish, ozodalik, xushchaqchaqlik, xushfe'llik, mardlik, samimiylik, lutfi karamlilik,
ro'zg'orparvarlik, shirinso'zlik, tashabbuskorlik, ona-yurt va xalqiga muhabbatlilik,
insoflilik, diyonatlilik, rostgo'ylik, halollik, oru-nomuslilik, to'g'rilik, rejalilik,
poklik, sabr-andishalik, vazminlik, hojatbarorlik, ota-ona va kattalarni hurmat qilish,
mehnatsevarlik, o'tmishga hurmat, insoflilik, iymonlilik, milliy g'urur, mustaqillikni
qadrlash, vatanparvarlik, millatparvarlik va boshqa milliy, ma'naviy - axloqiy
fazilatlar kiradi.
Millat, xalq bor ekan uning ma'naviy dunyosida milliy jihatlar doim saqlanib
qoladi. O'zbeklarning milliy ma'naviyati, erkak va ayollarning o'ziga xos sharqona
axloqiy fazilatlari, ota-ona, farzandlar, qo'ni-qo'shnilar, mahalla-ko'y aloqalari,
halollik, iymon, vijdon bilan bog'liq ma'naviyati faqat o'tmish sadosi emas, balki
hozirgi kun uchun ham xosdir.
O'zga millatlarning ma'naviy qadriyatlari qanchalik ta'sir ko'rsatmasin
kattalarga, ota-onaga hurmat, kamtarlik, halollik, iymon, mehnatsevarlik,
mehmondo'stlik singari milliy ma'naviy fazilatlarimiz barqarordir.Chunki bu
ma'naviy xislatlar avloddan-avlodga o'tib qon-qonimizga singib ketgan. Ayollarimiz
qanchalik zamonaviylashmasinlar, ular hayo, ibo, nomus bobida, oila, qarindoshurug'larga nisbatan munosabat bobida sharqona, o'zbekona fazilatlarni tark
etmaydilar. Millat bor ekan, uning ma'naviyati saqlanib qoladi va rivojlanaveradi
Yuqorida ta'kidlaganimizdek, ota-onani, yoshi ulug'larni va kichiklarning
izzatini o'z o'rniga qo'yish, hurmat qilish ham milliy ma'naviyatimizga kiradi. Bu
yo'l istiqlol va istiqbol muammolarini o'tmishning boy tajribasi bilan bog'lashga
yaqindan yordam beradi.
Odatda kishilar ko'pincha ikki ishda katta xatoga yo'l qo'yadilar.Birinchisi -
yoshlarni hali yosh deb, ularga ishonmaganida, ikkinchisi - keksalarni qariya deb
chetga surib qo'yganida. Yoshlarda kelajakka intilish bilan bog'liq bo'lgan katta
tashabbus, kuch va g'ayrat bo'ladi. Keksalar esa hayot yo'lida ko'p issiq va sovuq
kunlarni boshdan kechirib, boy tajriba orttirgani uchun ularda uzoqni o'ylab,
bosiqlik bilan ish qilish, yetti o'lchab bir kesish singari ma'naviy boylik va yetuk
tafakkur salohiyati bor. O'zbeklarning «qari bilganni pari bilmas», degan hikmatida
ko'p ma'no bor. Yoshlarning tashabbusi, kuchi, g'ayrati keksalarning boy hayotiy
tajribasi bilan bog'langandagina yaxshi ijobiy samara beradi. Keksa avlodning
bilimi, hayot tajribasi yoshlar uchun ma'naviy kamolot va ibrat maktabidir. Keksa
avlodning hayot tajribasini mensimaslik hamma davrlarda ham jamiyat uchun
falokatli oqibatlarga olib kelgan. Chunonchi, 1920-30 yillarda hali hayotda biror
og'ir saboqni ko'rmagan, baland-pastni bilmagan 15-17 yoshlik komsomollar ko'plab
ishbilarmon, mehnatsevar dehqonlarni quloq qilish, molu-mulkini musodara etib,
uzoq yerlarga badarg'a qilish vazifasini o'z zimmasiga olgani xam katta iqtisodiy,
ijtimoiy, ma'naviy bo'xronlarga sabab bo'ldi. Hozir ham keksalarning qadriga
yetmaydigan, ularni mensimaydigan yoshlar oz emas.Bu o'zbek milliy
ma'naviyatidagi salbiy bir hol, ko'rinish.Uning oldini olish zarur.Sovet totalitar
tuzumi sharoitida ma'naviy-axloqiy fazilatlarning milliy jihatlari, an'analarini inkor
etish yoki kamsitish kuchaydi.Ularni ma'naviy qoloqlik ifodasi sifatida talqin etildi.
Sharq xalqlarining, jumladan o'zbek xalqining ming yillik ma'naviy boyliklarini
o'zida mujassamlashtirgan hadislar, shariat hukmlari diniy xurofat sifatida qoralandi.
Ma’naviyat insonning ruhiyati bilan bog‘liq.Inson ruhiyati, albatta, tashqi
ta‘sirlar natijasida o‘zgarib turadi. Insonning iqtisodiy ahvoli, jamiyatda tutgan
o‘rni va mavqei uning ma‘naviyatiga ta‘sir qilmay qolmaydi. Ammo, baribir,
ma‘naviyat o‘z mustaqil yo‘nalishiga ega.Masalan, inson qanchalik boy, o‘ziga
to‘q bo‘lsa, shunchalik uning ma‘naviy kamoloti yuqori yoki, aksincha, past
bo‘ladi, desak, har ikki hukmda ham yanglishib qolamiz. Alisher Navoiy, Xoja
Ahrori Valiy, Maxdumi A‘zam, Xoja Sa‘d Jo‘yboriy kabi allomalar ham ma‘naviy
barkamol, ham nihoyatda badavlat bo‘lishgan. Shu bilan birga, dunyo molidan yuz
o‘girgan, umrini zohidlikda o‘tkazgan buyuk allomalarimiz ham kam emas.
Aksincha, nihoyatda ziyod mol-davlat sohibi bo‘lgan holda ma‘naviy kamolotdan
uzoq kimsalar, yoki na dunyo molini, na ma‘naviy kamolotni qo‘lga kirita olmagan
bechoralar ham hayotda uchrab turishini hamma biladi.
Siyosat va iqtisodning manbasi ham, maqsadi ham ushbu foniy dunyodan
tashqarida emas. Inson zoti bu sinov dunyosiga kirib kelar ekan, undagi moddiy
vujud iqtisodiy ehtiyojni tug‘diradi, har bir tirik zot tug‘ilgandan keyin kun
kechirish tashvishiga tushadi. Siyosat jamiyatga oid tushuncha, insonlar jamiyati
shakllangan ekan, unda turli shaxslar, toifalar manfaatlarini qaysidir bir usulda
muvofiqlashtirib turish ehtiyoji mavjud.Ushbu ehtiyoj siyosatni paydo qiladi.
Ma‘naviyat o‘z manbasiga ko‘ra ham, maqsadiga ko‘ra ham bu foniy
dunyodan tashqariga - baqoga yo‘nalgan. Ma‘naviyat asli baqoning fanoda zuhur
etishidir.Ma‘naviyat inson uchun moddiy ehtiyoj ham, siyosiy zarurat ham
emas.Ma‘naviyat insonning o‘z mohiyati oldidagi mas‘ulligidir.Uning mohiyati
esa Borliq abadiyatiga daxldor.
O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov o‘zining yuqorida tilga olingan yangi
kitobida ma‘naviyatga shunday ta‘rif beradi: “Ma’naviyat – insonni ruhan
poklanish, qalban ulg’ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini
baquvvat, iymon-e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg’otadigan beqiyos
kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir.”Bunday beqiyos botiniy qudrat
egasi uchun hayotda hal qilib bo‘lmaydigan muammo yo‘q. Shu sababli yurtimiz
rahbari yosh avlodni yuksak ma‘naviyatli qilib tarbiyalashga doimiy ravishda va
g‘oyat jiddiy ahamiyat qaratmoqda.
Hozirgi kunda milliy ma'naviyatimiz rivojini tasviriy san'at namunalarisiz tasavvur
etib bo‗lmaydi. O‗zbek rassomlarining keyingi yillarda samarali ijod qilib, yangiyangi yutuqlarni qo‗lga kiritayotgani, bu sohaga ko‗plab yosh iste'dod egalari kirib
kelayotgani uning ravnaqi va istiqbolidan dalolat beradi.
Ma’naviyatga e’tibor-ma’naviy taraqqiyotga erishish
Har bir mustaqil millat o'z hayot tarzini, kelajagini ajdodlarning tarixiy
tajribasi va jahondagi ilg'or tamoyillar uyg'unligi asosiga qursa, yanglishmaydi.
Bunday mustaqil rivojlanish yo'li istiqlolning dastlabki yillaridan e'tiboran
O'zbekiston Prezidenti I. Karimov tomonidan ishlab chiqildi va o'tgan yillar
mobaynida izchil amalga oshirib kelinmoqda.
Ma'naviyat insondagi yaratuvchilik qudratidir, insonda shu qudratni uyg'otish
va harakatga keltirishga muvaffaq bo'linsa, barcha ulug'vor rejalarni amalga
oshirish uchun voqe imkon vujudga keladi. Masalaga bugungi jahon
taraqqiyotining ilg'or tamoyillari darajasida yondoshilsa, milliy ta' limning eng
muhim vazifasi ham ana shu imkonni shakilantirish, ya'ni yosh avlod ruhida
yaratuvchilik qudratini uyg'otib, uni bashariyat taraqqiyotiga xizmat qiluvchi
muayyan o'zanlar sari yo'naltira bilish bilan belgilanadi. Ma'naviyat poydevori
baquvvat bo'lmasa, unday insonning butun g'ayrati, jo'shqin faoliyati, oxir natijada,
xalq va vatan uchun, bashariyat kelajagi uchun, qolaversa, uning o'z shaxsi uchun
qanday xulosaga olib keladi, aytish qiyin.
Barchamizga ma'lumki, millat va xalqning ruhi, dunyoqarashi va turmush
tarzini ifoda etadigan milliy ma'naviyatga munosabat, uni zamon talablari asosida
rivojlantirish, odamlarning dunyoqarashi va tafakkurini o‗zgartirish masalasi har
tomonlama chuqur va puxta o‗ylab ish yuritishni talab qiladi. O‗sha paytda ba'zi
odamlar, mana, biz mustaqillikka erishdik, endi faqat ota-bobolarimizdan qolgan
qadriyatlar asosida yashashimiz kerak, boshqachaqarashlarning bizga hojati yo‗q,
degan asossiz fikrlarni ham bildirgan edi.Tabiiyki, bunday fikrlarga aslo qo‗shilib
bo‗lmas edi. Bu borada to‗g‗ri yo‗l tutish uchun avvalambor milliy qadriyatning
o‗zi nima ekanini aniq tushunib olish zarur. Albatta, biz tarix sinovlaridan o‗tgan,
milliy manfaatlarimiz, bugungi va ertangi orzu-intilishlarimizga, taraqqiyot
talablariga to‗la javob beradigan, yillar o‗tgani sari qadri ortib boradigan g‗oya va
tushunchalarni qadriyat deb bilamiz. Har qanday ijtimoiy hodisa singari milliy
qadriyatlarning ham o‗ziga xos rivojlanish qonuniyati bor. Bu haqiqatni unutish,
milliy qadriyatlarni biryoqlama, sun'iy ravishda ulug‗lash va ideallashtirishga
urinish, ulardan siyosiy maqsadlarda foydalanish salbiy oqibatlarga olib kelishi
hayotda ko‗p bora o‗z isbotini topgan. Ayniqsa, O‗zbekiston kabi ko‗pmillatli,
ko‗pkonfessiyali mamlakatda bunday harakatlar oxir-oqibatda millatlararo
ziddiyat, millatchilik, milliy va diniy betoqatlik kabi noxush holatlarga olib kelishi
mumkin.2
Xalqimizning axloq, andisha, sharmu-hayo, halollik va pokizalik, inson qadrqimmati to'g'risidagi ma'naviy qadriyatlariga zid bo'lgan yevropacha an'analar
yoshlar ma'naviyatiga salbiy ta'sir o'tkazdi. Shu tufayli ma'naviy tubanlik yuzaga
keldi.Yoshlarda asriy milliy ma'naviyatimizga zid bo'lgan bag'ritoshlik (farzandni,
ota-onani tashlab ketish singari), qotillik (o'z farzandini o'ldirib yashirish),
xudbinlik, maishiy buzuqlik, giyohvandlik kabi ma'naviy qiyofa yuzaga kelib, ildiz
ota boshladi.
Abdulla Avloniy va boshqa ma'rifatparvar fidoiylar XIX asrning oxiri va XX
asrning boshlarida Turkistonda hukmron bo'lgan ma'naviy inqiroz haqida gapirib, bu
og'ir vaziyatdan ta'lim-tarbiya ishlarini yaxshilash, axloqni yuksaltirish orqaligina
chiqish mumkinligini qayd qilgan edilar. «Tarbiya, - degan edi Abdulla Avloniy, -
bizlar uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat
masalasidir».
Bu fikrlarning ahamiyati hozirda ham kamaygani yo'q.O'zbek millati faqat
milliy ma'naviy kamolat orqaligina yuzaga kela boshlagan milliy-ma'naviy
aynishning oldini olishi mumkin.
Sovet totalitar tuzumi barbod bo'lishi, O'zbekistonning o'z mustaqilligini qo'lga
kiritishi jamiyatimiz ma'naviyatida chuqurlashib borayotgan inqirozning oldini olish
uchun tangrining inoyati, xalqimizning baxti bo'ldi.Milliy mustaqillik tufayli
jamiyatimizda milliy ma'naviy poklanish, o'nglanish, tiklanish jarayoni yuz berdi.
Yosh avlodni, biz kabi talaba yoshlarni vatanparvarlik, insonparvarlik,
millatparvarlik ruhida tarbiyalash, milliy g'urur tuyg'usini kuchaytirish, iymon,
vijdon, halollik, poklik, mehnatsevarlik, ishbilarmonlik singari xislatlarni
1Karimov I.AYuksak ma‘naviyat yengilmas kuch.. 9-bet.
shakllantirish, mustaqillikning ongli fidoyisiga aylantirish hozirgi kundagi milliyma'naviy tarbiya ishining asosiy maqsadidir. Shu o'rinda milliy-ma'naviy tarbiya va
uning asosiy yo'nalishlari va mohiyatini aniqlab olish zarur
Milliy tarbiya - u yoki bu millatni, elatni tashkil qiluvchi kishilarning milliy
madaniyatni, merosni, qadriyatlarni, urf-odatlarni, an'analarni o'zlashtirishdagi
faoliyatini rivojlantirish bo'lib, u milliy ong va milliy o'zlikni anglashning
sub'ektidir
Milliy ma'naviyatimiz azaldan qanday omil va mezonlar negizidashakllanib
kelayotgani xalqimiz uchun eng aziz va eng milliy bayram – sharqonayangi yil
bo‗lmish Navro‗z ayyomi misolida ayniqsa yorqin namoyon bo‗ladi.Barchamiz
doimo orziqib kutadigan va katta xursandchilik, shodiyonabilan o‗tkazadigan
Navro‗z bayrami biz uchun hayot abadiyligi, tabiatningustuvor qudrati va cheksiz
saxovatining, ko‗p ming yillik milliy qiyofamiz,olijanob urf-odatlarimizning
betakror ifodasi bo‗lib kelmoqda.
Muxtasar qilib aytganda, yangilanish va ezgulik timsoli bo‗lgan Navro‗zfalsafasi
xalqimizga mansub odamiylik, mehr-oqibat, muruvvat va himmatkabi yuksak
xususiyatlardan oziqlanib kelgani, ajdodlarimiz asrlar davomidaqanday buyuk
umuminsoniy g‗oyalardan bahramand bo‗lib, ma'naviy kamoltopganining yana bir
tasdig‗idir, desak, hech qanday xato bo‗lmaydi.
Ko‗hna tariximizni shu ma'noda ko‗z o‗ngimizdan o‗tkazib, tahlil qiladigan
bo‗lsak, muhim va ibratli bir fikrni takroran aytishga to‗g‗ri keladi. Ya'ni, otabobolarimiz ruhiy olamining tomir-ildizlari aynan yuqorida zikr etilgan ma'naviy
zaminda, tarixda ham, bugun ham barchaning havasini tortib kelayotgan olijanob
fazilatlar asosida shakllangan.
Milliy tarbiyaning asosiy yo'nalishlarini millatparvarlikni, xalqparvarlikni,
vatanparvarlikni, mehnatsevar-likni, yuksak insoniylikni rivojlantirish, merosni, urfodatni, qadriyatlarni, fan, texnika, texnologiyalarni o'zlashtirishga intilishni
rivojlantirish, mehr-oqibat, iymon-e'tiqod, or-nomus, insof-diyonat, milliy va
umuminsoniy qadriyatlarning mohiyatini tushunib yetish va unga amal qilish
ruhiyatini shakllantirish kabilar tashkil etadi.
Milliy tarbiyaning yana bir yo'nalishi – ota-ona, qarindosh-urug'larning
hurmatini joyiga qo'yish, oilaning muqaddasligi tuyg'ularining barkamol bo'lishiga
erishish, o'zaro munosabatlarda yonma-yon yashayotgan o'zga millatlar va elatlar
vakillarining manfaatlarini hisobga olish kabilar tashkil etadi.
Prezidentimiz Islom Karimov ta'kidlaganidek, milliy tabiatimizga xos bo'lgan
mehr-oqibat, muruvvat, andisha, or-nomus, sharmu-hayo, ibo-iffat kabi betakror
fazilatlar va xalqimizning ko'p jihatdan ajratib turadigan bag'rikenglik,
mehmondo'stlik, oqko'ngillilik xususiyatlari haqida uzoq gapirish mumkin . Hech
birimizni xalqimizga xos ana shunday fazilatlar tark etishga yo'l qo'yib bo'lmaydi.
Milliy-ma‘naviy tiklanishimizda yoshlarning ma‘naviyatini yuksak darajaga
ko‗tarish, ularning hozirgi zamon fan, texnika va texnologiya yutuqlarini chuqur
o‗zlashtirishlari katta omil ekanligi Prezidentimiz tomonidan ilmiy asoslangan.
Haqiqatan ham jahonning rivojlangan mamlakatlari tajribalari ko‗rsatib
turibdiki, qaysi mamlakat yoshlari zamonaviy fan, texnika va texnologiya
yutuqlarini qanchalik mukammal egallasa, mamlakat taraqqiyotiga qo‗shadigan
hissalari shunchalik samarali bo‗ladi, ma‘naviyat yuksaladi va mamlakatning hozirgi
zamon jahon sivilizatsiya tizimiga kirib borishi tezlashadi.
Prezidentimiz ishlab chiqqan milliy-ma‘naviy tiklanish konsepsiyasida
nnsoniyatning asrlar davomida yaratgan va umumjahon mulkiga aylangan barcha
boyliklarini milliy ma‘naviyatimizning ajralmas qismiga aylantirish ham asosiy
o‗rinni egallaydi. Jumladan, u «Fidokor» gazetasi muxbiri savollariga bergan
javoblarida dunyo xalqlari ma‘naviy mulkiga aylangan faylasuflarning asarlari
haligacha o‗zbek tilida yoshlarimizga yetib bormaganligini qattiq tanqid qilib
shunday ta‘kidlaydi: «Dunyo tan olgan ko‗p ulug‗ faylasuflarning asarlari
hanuzgacha o‗zbek tilida nashr etilmagani tufayli aksariyat ziyolilar, xususan,
yoshlarimiz ularning g‗oyaviy qarashlari bilan yaxshi tanish emas. Sokrat va Platon,
Nisshe va Freyd kabi olimlarning hozirgi zamon chet el faylasuflarining kitoblarham
tushunarli qilib, izoh va sharhlar bilan o‗zbek tilida chop etish nahotki mumkin
bo‗lmasaq»3.
Ko‗rinib turibdiki, Prezidentimiz milliy-ma‘naviy rivojlanishimizni jahon
xalklarining ilg‗or ma‘naviyat tafakkuri taraqqiyoti bilan uyg‗un ravishda
rivojlantirish vazifasini kun tartibiga qo‗ymoqsa.
Bu bejiz emas albatta. Chunki, o‗z qobig‗idan chiqaolmagan, jahon xalqlari
erishgan yutuqlaridan foydalanishga intilmagan millat taraqqiy qila olmaydi.
Bundan tashqari, milliy taraqqiyot uchun yana bir qonuniyat ham borki, jahonda
erishilgan yutuqlardan va tajribalardan foydalanishga harakat qilmagan millatning
o‗zi ham umumjahon sivilizatsiyasiga o‗zining hissasini ham qo‗sha olmaydi. Shu
ma‘noda ham Prezidentimiz milliy-ma‘naviy taraqqiyotimizning muhim omili
sifatida jahon xalqlarining manaviy taraqqiyotda erishgan yutuqlaridan keng
foydalanishimiz, ularni keng o‗zlashtirishimiz zarurligini ilmiy asoslab bergan. U
O‗zbekistonda ishlab chiqilgan «Millny istiqlol g‗oyasi: asosiy tushuncha va
tamoyillar» konsepsiyasiga yozgan so‗z boshisida «...men milliy istiqlol g‗oyasi
bugungi tez sur‘atlar bilan o‗zgarayotgan tahlikali dunyoda o‗zligimizni anglash,
bizning kimligimizni, qanday ajdodlarning merosiga, necha ming yillik tarix,
betakror madaniyat va qadriyatlarga ega ekanimizni his etib yashashga, bu boylikni
asrab-avaylab, demokratik qadriyatlar, butun jahon taraqqiyoti yutuqlari bilan
oziqlantirib, yangi o‗sib kelayotgan avlodga yetkazishga xizmat qilmog‗i zarur, deb
bilaman»,degan go’yani ta‘kidladi.
1

Xulosa

Ushbu qisqa bayonda ma‘naviyat xususida bildirilayotgan barcha fikr mulohazalarni ba’tafsil tahlil etish imkoni yo‘q.Bir jumla bilan ularning

ko‘pchiligida uchraydigan umumiy kamchilikni ifodalaydigan bo‘lsak, uni yangi
voqelikka oid tushunchalarni eski andazalar qolipida talqin etishga urinish deyish
mumkin. Masalan, shunday kitoblardan birida muallif yozadi: «Ma‘naviyat
moddiy hayotni aks ettiradi va jamiyatda mavjud bo‘lgan ma‘naviy hodisalar
yig‘indisi sifatida ko‘zga tashlanadi.»[1] Bu qarashning eskichaligi shundaki,
muallif «Ma‘naviyat moddiy hayotni aks ettiradi» deb, yana moddiyatni birlamchi,
ma‘naviyatni esa passiv (ko‘zgu singari), ikkilamchi hodisa sifatida talqin etadi.
Shu bilan ma‘naviyat hodisasining mustaqil mohiyati inkor etilib, u moddiyatga
to‘liq tobe qilib qo‘yiladi.Buning oqibatida ma‘naviyatga yaratuvchilik quvvatiga
ega bo‘lgan alohida kuch deb qarash imkoni kesiladi.Qolaversa, «ma‘naviy
hodisalar yig‘indisi» jumlasi kiritilishi bilan ta‘rif berilayotgan hodisa umuman
yaxlit mohiyat emas, degan haqiqatga xilof xulosaga yo‘l ochiladi.
1.A Karimov ―Yuksak ma‘naviyat yengilmas kuch‖. T.: ―Ma‘naviyat‖, 2008.
Barchamizga ma'lumki, millat va xalqning ruhi, dunyoqarashi va
turmushtarzini ifoda etadigan milliy ma'naviyatga munosabat, uni zamon
talablariasosida rivojlantirish, odamlarning dunyoqarashi va tafakkurini
o‗zgartirishmasalasi har tomonlama chuqur va puxta o‗ylab ish yuritishni talab
qiladi. O‗shapaytda ba'zi odamlar, mana, biz mustaqillikka erishdik, endi faqat otabobolarimizdan qolgan qadriyatlar asosida yashashimiz kerak,
boshqachaqarashlarning bizga hojati yo‗q, degan asossiz fikrlarni ham bildirgan
edi.Tabiiyki, bunday fikrlarga aslo qo‗shilib bo‗lmas edi.Bugun biz insonni
birinchi o‘ringa qo‘yib, uning yaratuvchilik fazilati, ijtimoiy faolligi, ma‘naviy
qudratiga urg‘u bermoqdamiz.Chunki O‘zbekistonning buyuk kelajagini
shakllantiruvchi bosh omillar – shular.Ammo yuqoridagi kabi ta‘riflarda inson
moddiy borliqning bir unsuri sifatidagina e‘tirof etilib, boshqa maxluqotlardan
farqli mustaqil mohiyati soyada qolib ketmoqda. Insonning mohiyati aslida
murakkab bo‘lib, ayni moddiyat va ma‘naviyatning tutashuvi bilan izohlanadi.
Ularning qaybiri ikkinchisi orqali ta‘riflana boshlasa, inson mohiyati haqida
biryoqlama tasavvur hosil bo‘la beradi.Bu sohada yo‘l qo‘yilayotgan yana bir
kamchilik ma‘naviyatni madaniyat, ruhiyat, axloq, tarbiya, did, dunyoqarash kabi
muayyan darajada o‘zaro aloqador, ammo mohiyatan mustaqil hodisalar bilan
qorishtirib tushuntirishga moyillik tarzida namoyon bo‘lmoqdaki, bu masalani o‘z
o‘rnida batafsil ko‘rib chiqish lozim bo‘ladi. Hozircha biz ma‘naviyatning inson
hayotidagi o‘rni masalasiga qaytamiz.Xulosao‘rnidamenshumasalagato‘xtalmoqchimankima‘naviyatinsonhayotini
ko‘zgusi,u inson qalbidagi nurdir.Ma‘naviyatsizhechbirshaxskomillikaerisholmaydi.Shuo‘rind
amilliyma‘naviaytimiznibilmaganmilliyqadriyatlarimizurfodatananalarimizdanbehabarbo‘lishlikmenimchakechiribbo‘lmashatodir.Yurtboshi
mizma‘naviyatgabo‘lganetiborlariniularniasarlaridahamko‘rishizmumkin.MenUlar
ningYuksakma‘naviyatyengilmaskuchasarlaridagiquyidagifikrlarinikeltirmoqchima
n;
Ma‘naviyyuksalishgaerishish-bubiryillikyokibesho‘nyillikishemas.Halq ,
millato‘zmilliyma‘naviyatiniyillar,
asrlardavomidayuksaltiribboyitibboradi.chunkima‘naviyatqotibqolganaqidalaryig‘i
ndisiemas, aksincha, doimiyxarakatdagiuzluksizjarayonbo‘lib,
taraqqiyotdavometarekan,
uningshiddatliyurishitufaylima‘naviyhayotoldigaqo‘yiladigantalablarhammuttasilp
aydobo‘laveradi.