I bap. Jer dúziwdi жойбарлаудын stilistik máseleleri Joba Jer dúziwdi жойбарлаудын payda bolıwı hám rawajlanıwı

I bap. Jer dúziwdi жойбарлаудын stilistik máseleleri
Joba
1. Jer dúziwdi жойбарлаудын payda bolıwı hám rawajlanıwı
2. Jer dúziwdi жойбарлау túsinigi hám onıń jer dúziw sistemasındaǵı ornı
3. Jer dúziwdi жойбарлау pániniń predmeti
4. Er dúziwdi жойбарлаудын usılları
5. Jer dúziwdi жойбарлаудын principlerı (principleri)

1. Jer dúziwdi жойбарлаудын payda bolıwı hám rawajlanıwı
Jer jámiyet rawajlanıwınıń áyyemgi dáwirlerinen baslap, jer munasábetleriniń materiallıq tiykari hám múlkshiliktiń tiykarǵı dáregi wazıypasın atqarıp kelmekte.
Jerlerdi nátiyjeli paydalanıwǵa iykemlesiw jumısları júdá áyyemgi zamanlardan baslanǵan bolıp, ol dáwirlerde bul jumıslar har qiyli xarakterge iye bolǵan hám tiykarinan jerlerdi paydalanıw maqsetlerine qaray shegaralaw jumısları alıp barılǵan. Mısalı : qáwimler (kauim) ózleri paydalanatuǵın jerlerdi dıyxanshılıq, sharbashılıq hám ań qılıw maqsetleri ushın bolingen. Keyinirek jerge múlkshilik munasábetleri payda bolǵandan keyin, bul jumıslar jerlerdi anıq maqsetler boyınsha bólistiriwge, olardı múlk iyeleri hám jerden paydalanıwshılar mápleri boyınsha shólkemlestiriwge aylandı hám jer dúziw atamasin aldı.
Baslanıw dáwirinde jer dúziw onsha qıyın bolmaǵan jerlerdi shegaralaw, jer iyeleri hám jerden paydalanıwshılar jerleriniń shegaraların ápiwayı geodeziya ásbapları (uzınlıq ólshew shınjırları hám boshq.) járdeminde orınlardi belgilew, hám de olardıń jerge bolǵan huqıqların tastıyıqlaytuǵın hújjetler beriw menen shuǵıllanǵan.
Keyinirek, jer dúziw jer múlk iyelerii jerleriniń shegaraların huqıqıy hám texnikalıq rásmiylestiriw maqsetlerinen tısqarı ekonomikalıq maqsetlerdi de óz ishine ala basladı. Ondan paydalanıwdıń eń nátiyjeli túrlerin tańlaw hám jer iyeleri jerlerdi aymaq shólkemlestiriw máseleleri menen de shuǵıllana basladı.
Er dúziw jumıslarınıń, ásirese olardıń texnikalıq hám ekonomikalıq tárepleriniń quramalılasıwı arnawlı jer dúziw joybarların islewdi talap ete basladi. Bul joybarlarda jerlerdi bólistiriw, qayta bólistiriw hám shólkemlestiriw máseleleri tereń analiz etilip, tıykarlanıp hám zárúr esaplawlar, sızılmalar, planlar hám kartalar menen tastıyıqlana basladı. Jer dúziwde жойбарлаудын jumıslarınıń rawajlanıwı bul jóneliste arnawlı ilimiy bilimlerdiń payda bolıwına alıp keldi. Keyinirek bul ilimiy bilimler tiykarında jańa pán - jer dúziwdi жойбарлаудын páni dúzildi. Jer dúziwdi жойбарлаудын páni jer dúziw pánleriniń tiykargi buwını esaplanadı.
Jer dúziwdi жойбарлаудын arnawlı pán retinde 1925 jıldan baslap ajralıp shıqtı. 1921-1929 y. úlken anıqlıqta, tiykarlanıp analitik jol menen, dıyxan jámáátleri hám jeke xojalıqlarına jer ajıratıw jumısları alıp barıldı. Jer dúziwdi жойбарлаудын jumısları tiykarlanıp jer maydanların matematika hám geodeziya usılları járdeminde bólistiriwge hám jerden paydalanıw huqıqın beretuǵın hújjetlerdi tayarlawǵa qaratildi. Jerden paydalanıwdıń ekonomikalıq táreplerine bolsa onsha itibar berilmedi.
1929 -1935 y. dáwirinde jer dúziw jumısları jamao xojaliklari (kolxoz hám sovxoz) ni shólkemlestiriw menen baylanıslı bolıp, tiykarǵı itibar olardıń jer maydanların qurıwǵa qaratildi.
Erlerdi awıl xojalıq kárxanalarına máńgi paydalanıwǵa beriw, jámáát xojaliklarini (kolxoz hám sovxoz) shólkemlestirilgen tárepten bekkemlew dáwirinde (1935-1949 y.), 1935 y. fevral ayında awıl xojalıq artelining (kolxozning) " Úlgili qaǵıydai" (ustavi) qabıllandı. Bul hújjetke tiykarlanıp awıl xojalıǵı artellariga jer máńgi hám mut paydalanıwǵa Mámleket akti (aktı ) berildi.
Kolxozlarni hám sovxozlarni irilestiriw dáwirinde (1950-1954 y.) kishi kolxozlar hám sovxozlar irilashtirilishi menen baylanıslı bolǵan jer dúziw jumısları alıp barıldı.
Sho'llerdi ózlestiriw hám jańa sovxozlardi shólkemlestiriw dáwirinde (1954-1984 y.) Xatkercho'l, Qarsı, Jizzaq, Sherobod shóli hám basqa kóplegen shól hám boz jerler ózlestirildi.
Awıl xojalıǵın intensivlew, islep shıǵarıwdı qánigeliklestiriw hám tarmaqlardı irilestiriw, xojalıqlararaliq birlespeler, agrosanoat birlespelerin shólkemlestiriw dáwirin (1985-1991 y.) uz ishine aladı.
Ózbekstan Respublikası ǵárezsizlikke eriskennen keyingi bazar ekonomikasına ótiw menen baylanıslı agrar hám jer reformalarin ótkeriw dáwirinde jer dúziw jumısları ǵárezsiz Ózbekstan Respublikasınıń jańa " Jer haqqında" gi nızam hám Respublika Prezidentiniń awıl xojalıǵına tiyisli qaraqlarin ámelge asırıwǵa qaratildi.
1991 y. awıl xalqınıń tóbeorqa jerleri maydanların keńeytiw hám tazadan tóbeorqa jerleri ajıratıw, qala xalqına atız háwlileri ushın jer ajıratıw jumısları, 1992 jıldan baslap bolsa, dıyxan hám fermer xojalıqların shólkemlestiriw, norentabel mámleket xojalıqların tugatib, olardıń ornında kishi jámáát xojalıqların shólkemlestiriw menen baylanıslı jer dúziw jumısları alıp barılmaqta. Usınıń menen bir qatarda jańa túrdegi jer iyeleri hám jerden paydalanıwshılarǵa olardıń jerge bolǵan huqıqların tastıyıqlaytuǵın mámleket aktlarini beriw jumısları dawam etpekte.
1998 jılda qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń " Jer kodeksi" alıp barılıp atırǵan agrar reformanıń negizin quraytuǵın jer reformasınıń huqıqıy tiykarın jarattı. Sol jılı Mámleket jer resursları komiteti dúzildi.