I bap.Ádebiyatlarǵa sholıw

Quramı

Kırısıw.....................................................................................................................
I Bap.Ádebiyatlarǵa sholıw
I.1 Elektrolitler haqqinda túsınık............................................................................
I.2 Salıstirma elektr ótkerıwsheńlık.......................................................................
I.3 Metallar hám dielektriklarde elektr ótkezgishlik..............................................
II Bap. Tájriybe bólım
II.1 Elektrolitnıń elektr ótkeziwsheńlıgın anıqlaw................................................
II.2 Kation hám anionlardıń eritpedegi hareketı...................................................
III Bap. Natiyjelerdı talıqlaw
Juwmaq.................................................................................................................
Páydalanilǵan ádebiyatlar.....................................................................................


Kırısıw
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 16 oktyabr kúni ximiya sanaatın jedel rawajlandırıw, tarmaqqa shet el investitsiya hám zamanagóy texnologiyalardı tartıw máseleleri boyınsha jıynalıs ótkerdi. Bul haqqında mámleket basshısınıń baspasóz xızmeti habar berip atır.Ximiya tarawı - zamanagóy sanaattıń “katalizatori” bolıp, hár qanday islep shıǵarıw negizinde ximiyalıq processler jatadı, bul tarawız ekonomikada rawajlanıw bolmaydı. Mámleketimiz uglevodorodlarǵa bay bolsada, ximiya sanaatına tiykarlanıp awıl xojalıǵı ushın mineral tógin óndiriske qánigelesken.Quramalı mineral tóginler islep shıǵarıw quwatları 60 -70 procentke gónergeni sebeblı energiya resurslariniń artıqsha sarıplanıwı, ximiya ónimleri ózine túser bahasınıń negizsiz asıwına alıp kelip atır.
Kurs jumısınıń maqseti hám waziypaları. Fizikalıq ximiyanıń ximiyalıq energiyanıń elektr energiyasına hám kerisinshe elektr energiyasın ximiyalıq energiyaǵa aylanıwı menen baylanıslı bolǵan nizamlıqlardı úyrenetuǵın bólimi elektroximiya dep ataladı. Elektroximiya úlken ámeliy áhmiyetke iye bolıp, elektroliz elektr ótkezgishlik hám elektr jutıwshı kúshler haqqındaǵı táliymattı úyrenedi. Barlıq zatlar elektr ótkezgishligi tárepinen ótkizgish yarım ótkizgish hám bólek ótkizgishler(dielektriklar) ge bólinedi. Ótkeriwshilerdiń ózi I tur hám II tur ótkeriwshilerge bólinedi. Eritpe I tur ótkeriwshilerge barlıq metallar hám olardıń eritpeleri sonıń menen birge kómir hám grafit kiredi. II tur ótkeriwshilerge elektrrolitlarnıń (duzlar, kislotalar hám tiykarlardıń ) eritpeleri hám suyıqlanbalari kiredi. Bunda elektr tokı elektrolit ionları arqalı otkeriledı nátiyjede element ximiyalıq tárepten ózgeredi. Zatlardıń sırtqı elektr maydan tásirinde elektr tokın ótkeriw ózgesheligi elektr ótkezgishlik dep ataladı.Eritpelerdiń elektr ótkızgishligi elektrolitik dissotsiyalanish nátiyjesinde eritpede payda bolatuǵın ionlar sebepli bolıp tabıladı. Eritpelerde elektr zaryadtı tasıwshılar ionlar bolǵanı sebepli eritpediń elektr ótkezgishligi ionlardıń konsentraciyasına tuwrı proporcional boladı.Elektr ótkezgishlik waqıt birligi ishinde elektrolit arqalı ótken elektr muǵdarı (kulonlar ) menen olshenedi. Elektr ótkezgishlik qarsılıqqa keri shama bolǵanı ushın tómendegishe jazıladı : birpara elektrolitlar eritpeleriniń salıstırma elektr ótkezgishlik bahaları keltirilgen. Eritpenıń salıstırma elektr ótkezgishligi eritpedegi ionlar konsentraciyasına baylanıslı ionlardıń konsentraciyası qanshellilik joqarı hám olardıń absolyut tezligi qansha úlken bolsa, salıstırma elektr ótkezgishlik sonsha joqarı boladı.
Salıstırma elektr ótkezgishlik konsentraciyası menen málim maksimum mániske shekem kóbeyip, baradı sonnan keyin ionlar arasındaǵı ortasha aralıq azayıwı menen ionları tásir kúshleri artqanliǵınan ionlardıń háreketsheńlıgı azayıwı sebepli salıstırma elektr ótkezgishlik de azaya baslaydı. Bunnan tısqarı konsentraciyası artıwı menen elektrolitnıń dissiyalanıw dárejesi azayadı.Usınıń sebepinen, elektr ótkezgishlikti úyreniw ushın ekvivalent elektr ótkezgishlik túsiniginen paydalanıladı.
Arrenius teoriyasına kóre, elektroitlar eritpelerde ionlarǵa dissotsilanadi. hám dissotsilanıw dárejesi ionlarǵa bóleklengen molekulalar sanınıń dáslepki eritilgen molekulalar sanına qatnası menen anıqlanıladı.Eritpe suyultirilǵan tárepke elektrolitlarnıń dissodiyalanıw dárejesi artıp baradı. Bunda ionlar kobeyedı hám sonday eken, eritpeniń elektr ótkerıwsheńlıgı eritpe suyultrilǵanda daslep artadı sebebi konsentraciyanıń kemeyıwıne qaraǵanda dissotsiyalanıw nátiyjesınde kólem birligindegi ionlar sanı tez kóbeyip baradı. Eritpe jane suyultirilǵanda bolsa kólem birligindegi elementtıń ulıwma muǵdarı hám sonday eken 1 ml dagi ionlar sanı azaya baslaydı, nátiyjede elektr ótkezgishlik de azayadı. Suyultirlǵanda bolsa sanınıń kóbeyiw shegarası elementtıń ionlarǵa tolıq dissosiyalanıwı bolıp tabıladı. Sonnan keyin ekvivalent elektr ótkezgishlik artpaydı.Basqasha aytqanda sheksiz suyultirilgan eritpe degi ekvivalent elektr ótkezgishlik elementtıń ionlarǵa tolıq dissotsialanǵan jaǵdayına muwapıq keledi.