I bob. Adabiyot nazariyasining boshqa fanlar bilan aloqadorligi

Mavzu: Adabiy jarayon bilan adabiyot nazariyasi munosabatlari.
REJA:
KIRISH
I BOB. ADABIYOT NAZARIYASINING BOSHQA FANLAR BILAN ALOQADORLIGI.
1.1. Adabiyot nazariyasi badiiy adabiyotning yaratilishi
1.2. Adabiy asar badiiy birlik sifatida.
II BOB. ADABIYOT NAZARIYASI O'Z TARAQQIYOTINING
MUAMMOLARI
2.1 Adabiy jarayonning tushunchasi
2.2 Hozirgi adabiy jarayon” – adabiyotshunoslikning o’ziga xos tarkibiy qismi.

1.1 Adabiyot nazariyasi badiiy adabiyotning yaratilishi

Adabiyot nazariyasi badiiy adabiyotning yaratilishi haqidagi qonun-qoidalar haqidagi fandir. Unda badiiy adabiyotning spetsifikasi, hayot bilan aloqasi, ijtimoiy-estetik qimmati, badiiy asarning tuzilishi, ijodiy jarayon hamda badiiy metod masalalari o’rganiladi.
Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari: adabiyot nazariyasi, adabiyot tarixi, adabiy tanqid, adabiyotshunoslik metodologiyasi bilan aloqadordir. Bu fan adabiy asarlarning yaratilish qonun qoidalari bilan shug‘ullanadi.
Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari: adabiyot nazariyasi, adabiyot tarixi, adabiy tanqid, adabiyotshunoslik metodologiyasi bilan aloqadordir. Bu fan adabiy asarlarning yaratilish qonun qoidalari bilan shug‘ullanadi.
Adabiyot nazariyasi fan sifatida shakllanishida, taraqqiy etishida jahon adabiyot nazariyasining o’z o’rni bor. Ijtimoiy badiiy tafakkurning tarkib topishi bevosita hayotiy jarayon bilan bog‘liqdir.
Adabiyot nazariyasi qator fanlar bilan aloqadordir. U jamiyat haqidagi falsafiy fikrlarni umumlashtirgan falsafa fani bilan mustahkam bog‘liq ravishda takomillasha boradi. CHunki har qanday badiiy asar xulosasida albatta umumlashma falsafiy fikrlarning mavjudligi ma’lum. Adabiyotda bevosita estetik munosabatlar birinchi o’rinda turadi. SHuning uchun estetika fani bilan aloqadordir. SHuningdek bu fan tilshunoslik, sanatshunoslik fanlari bilan ham uzviy bog‘liqdir.
Adabiyot nazariyasi qator fanlar bilan aloqadordir. U jamiyat haqidagi falsafiy fikrlarni umumlashtirgan falsafa fani bilan mustahkam bog‘liq ravishda takomillasha boradi. CHunki har qanday badiiy asar xulosasida albatta umumlashma falsafiy fikrlarning mavjudligi ma’lum. Adabiyotda bevosita estetik munosabatlar birinchi o’rinda turadi. SHuning uchun estetika fani bilan aloqadordir. SHuningdek bu fan tilshunoslik, sanatshunoslik fanlari bilan ham uzviy bog‘liqdir.
Ayniqsa, inson ruxiyatining nozik tomonlarini ko’rsatib beruvchi psixologiya fani, uni ilmiy o’rganish adabiyot nazariyasining yetakchi xususiyatidir. Demak, adabiyot nazariyasi psixologiya va boshqa fanlar bilan ham mustahkam bog‘liqdir.
Adabiyot nazariyasi va adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari orasida aloqa juda muhimdir.
Adabiyot nazariyasi va adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari orasida aloqa juda muhimdir.
Hozirgi zamon asarlariga baho berishda, zamona tarixiy protsessini tahlil etish «Adabiy tanqid»ning vazifasidir. O’tmish va hozirgi zamon adabiyotini o’rganishning prinsip va usullarini tayin etish ,,Adabiyotshunoslik metodologiyasi’’ zimmasiga tushadi.
,,Adabiyot tarixi’’, ,,Adabiy tanqid’’ va «Adabiyotshunoslik metodologiyasi» adabiyotshunoslikning tarkibiy qismi bo’lib, ularning yutuqlari asosida ,,Adabiyot nazariyasi’’ fani bunyodga keladi.
Adabiyot nazariyasi badiiy so’z sanati namunalarining ijtimoiy hayotda o’ynagan roli, badiiy adabiyotning o’ziga xos xususiyatlari haqidagi, badiiy ijodning turlari, badiiy asarning strukturasi va ijodiy jarayonning qonuniyatlari to’g‘risidagi ta’limotdir.
Adabiyot nazariyasi badiiy so’z sanati namunalarining ijtimoiy hayotda o’ynagan roli, badiiy adabiyotning o’ziga xos xususiyatlari haqidagi, badiiy ijodning turlari, badiiy asarning strukturasi va ijodiy jarayonning qonuniyatlari to’g‘risidagi ta’limotdir.
Adabiyotshunoslik fanining yordamchi sohalari ham adabiyot nazariyasi fanining rivojiga munosib hissa qo’shadi. Jumladan bibliografiya (biblio-kitob, grafo yozuv - yunoncha) sohasi kitoblarining yozilgan, ko’chirilgan yoki bosib chiqarilgan vaqti haqida ma’lumot beradi. ,,Tekstologiya’’ ham adabiyotshunoslikning muhim sohasi bo’lib, badiiy asarlarning asl matnini tanlash va to’g‘ri ukish usullarini ishlab chiqadi.
Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari orasidagi uzviy aloqa mavjud. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari orasidagi bu uzilmas aloqaga XIX asrdayoq Chernishevskiy N.G. katta e’tibor qilgan edi: «San’at tarixi san’at nazariyasiga asos bo’lib xizmat qiladi, keyin san’at nazariyasi san’at tarixining yana ham mukammalroq, yana ham to’laroq ishlanishiga yordam beradi. Tarixiy ishlash nazariyaning yana ham mukammallashuviga xizmat etadi. Nazariya va tarixning bu bir-biriga foydali ta’siri so’ngsiz davom etadi. Predmetning tarixisiz predmetning nazariyasi bo’lmaydi.»
Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari orasidagi uzviy aloqa mavjud. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari orasidagi bu uzilmas aloqaga XIX asrdayoq Chernishevskiy N.G. katta e’tibor qilgan edi: «San’at tarixi san’at nazariyasiga asos bo’lib xizmat qiladi, keyin san’at nazariyasi san’at tarixining yana ham mukammalroq, yana ham to’laroq ishlanishiga yordam beradi. Tarixiy ishlash nazariyaning yana ham mukammallashuviga xizmat etadi. Nazariya va tarixning bu bir-biriga foydali ta’siri so’ngsiz davom etadi. Predmetning tarixisiz predmetning nazariyasi bo’lmaydi.»
Hozirgi zamon Adabiyot nazariyasi fani oldida qator muammolar mavjud: adabiy-nazariy qarashlarni chuqur ishlab chiqish, butun taraqqiyparvar adabiy merosni tanqidiy o’rganish va o’zlashtirish zaruriyatidan iboratdir. O’tmish va Hozirgi zamon adiblarining adabiyot to’g‘risidagi nazariy qarashlarini izchil o’rganish, ijobiy tajriba va fikrlarni zamonaviy adabiy jarayonga tatbiq etish – adabiyot nazariyasining eng asosiy, birinchi galdagi vazifasidir.
Hozirgi zamon Adabiyot nazariyasi fani oldida qator muammolar mavjud: adabiy-nazariy qarashlarni chuqur ishlab chiqish, butun taraqqiyparvar adabiy merosni tanqidiy o’rganish va o’zlashtirish zaruriyatidan iboratdir. O’tmish va Hozirgi zamon adiblarining adabiyot to’g‘risidagi nazariy qarashlarini izchil o’rganish, ijobiy tajriba va fikrlarni zamonaviy adabiy jarayonga tatbiq etish – adabiyot nazariyasining eng asosiy, birinchi galdagi vazifasidir.
Istiqlol mafkurasi shakllanishida adabiyot nazariyasining roli katta bo’ldi. Asarlarni badiiy tahlil qilib, ularga baho berishda adabiyot nazariyasining o’ziga xos o’rni va ahamiyati bor. Badiiy adabiyot- ingichka yaratishga olib keladigan tasavvur harakati. Oh, o'tmishda ham, aslida ham o'xshashi yo'q - bu tasavvur samarasi, faoliyat natijasi. San'atning shakllanishining dastlabki bosqichlarida badiiy fantastika, qoida tariqasida, amalga oshmadi: arxaik ong tarixiy va badiiy haqiqatni farqlay olmadi. Ammo haqiqatning ko'zgusi sifatida o'zlarini hech qachon ko'rsatmaydigan xalq ertaklarida ongli fantastika aniq ifodalangan. Biz badiiy adabiyot haqidagi hukmni Aristotelning "Poetika" asaridan (9 -bob - tarixchi nima bo'lganini, shoir - mumkin bo'lgan, nima bo'lishi mumkinligi haqida gapiradi), shuningdek, ellinistik davr faylasuflarining asarlaridan topamiz. Bir necha asrlar mobaynida badiiy adabiyot adabiyot asarlarida umumiy mulk sifatida paydo bo'lib, yozuvchilarga o'tmishdoshlaridan meros bo'lib qolgan. Ko'pincha, bu har safar qandaydir tarzda o'zgartiriladigan an'anaviy personajlar va syujetlar edi (bu, xususan, Uyg'onish va klassitsizm dramasida, qadimgi va o'rta asr syujetlaridan keng foydalanilgan). Badiiy adabiyot, avvalgidan ko'ra, muallifning shaxsiy mulki sifatida namoyon bo'lgan, romantizm davrida, tasavvur va fantaziya insoniyat hayotining eng muhim qirrasi sifatida tan olingan. Romantikadan keyingi davrda badiiy adabiyot o'z doirasini biroz toraytirdi. Xayol parvozi, 19 -asr yozuvchilari. ko'pincha hayotni bevosita kuzatishni afzal ko'rdilar: qahramonlar va syujetlar ularning prototiplariga yaqin edi.
XX asr boshlarida. ba'zida badiiy adabiyot eskirgan, haqiqiy haqiqatni qayta tiklash nomidan rad etilgan, hujjatlashtirilgan narsa sifatida qaralardi. Bizning asr adabiyoti, avvalgidek, badiiy va badiiy bo'lmagan voqealar va shaxslarga asoslangan. Badiiy tasvirlarga tayanmasdan, san'atni, xususan, adabiyotni tasavvur qilib bo'lmaydi. Badiiy adabiyot orqali muallif voqelik faktlarini umumlashtiradi, dunyoga o'z nuqtai nazarini o'zida mujassam etadi, ijodiy kuchini namoyish etadi. Z. Freydning ta'kidlashicha, badiiy adabiyot ijodkorning qoniqtirilmagan harakatlari va bostirilgan istaklari bilan bog'liq va ularni beixtiyor ifoda etadi. Badiiy adabiyotning funktsiyalari: * so'z san'ati haqiqat faktlarini umumlashtiradi; * bilish funktsiyasi - yozuvchi dunyoni bilish uchun haqiqat faktlarini umumlashtiradi; * badiiy adabiyot - bu yolg'on, lekin bu yolg'on haqiqat bo'lib chiqdi; * didaktik funktsiya. An'anaviylik - badiiy adabiyotning sinonimi. Badiiy adabiyot beqaror (san'at uchun organik).
Qabul qilishning ekspozitsiyasi: atamani Shklovskiy V.B. "Va endi sovuqlar yorilib ketdi Dalalar orasida kumush ... (O'quvchi allaqachon qofiyalarni kutmoqda atirgullar: Mana, uni tezda olib ket. "
Ikkilamchi konventsiya-yuzga chiqqan, yashirilmagan ongli shartlilik. Yozuvchi o'quvchini to'g'ridan -to'g'ri tanishtiradi - "texnikani fosh qilish" texnikasi. Rolli matnlar lirik vysk-I shakllaridan biri, qachon ovoz berish huquqi jonsiz narsaga / o'lik odamga, odamlarga. Doktor nats-ti, doktor Pol. Ikkilik konvensiyalarning turlari: badiiy adabiyot, giperbol, litota, grotesk (voqelikning o'zgarishi, unda chirkinlik fojiali / kulgili bilan bog'liq (Gulliverning sayohati, burun, portret, itning yuragi, o'tirish). Ikkilik kelishuv shakllari : rol (xarakter) lirikasi - san'at qarama -qarshi jinsdan, yoshdan, imondan, o'likdan, ob'ektlar nomidan yozilgan; kinoya, masal.