I bob. Algoritmlar haqida dastlabki tushunchalar 1-§. Algoritm tushunchasi va ulardan foydalanish

---

5 
 
I BOB. ALGORITMLAR HAQIDA DASTLABKI 
TUSHUNCHALAR 
 
1-§. Algoritm tushunchasi va ulardan foydalanish 
 
Algoritm- bu aniq hisoblashlarni bajaruvchi protsedura bo‘lib 
unga kirish qismida kattalik yoki kattaliklar berilib chiqishda natija-
viy kattalik yoki kattaliklar olinadi. Demak algoritm hisoblovchi qa-
damlardan tashkil topgan bo‘lib, dastlabki qiymatlarga ko‘ra 
natijaviy kattaliklar qiymatini beradi. Bu holatni sxematik tarzda 
quyidagicha tasvirlash mumkin. 
Algoritmni qo‘yilgan hisoblash masalani (computational 
problem) aniq bajaruvchi uskuna sifatida ham qaralishi mumkin. 
Algoritmlarda keltirilgan protseduralar yordamida kattaliklar bilan 
amallar bajarilib natijalar olinadi. Masalan, biror sonlar ketma-
ketligini orta borish tartibida saralash. Saralash masalasi (sorting 
problem) ga misol keltiramiz: 
Kirish: n-ta sondan iborat sonlar ketma-ketligi (a
1
,a
2
,…,a
n
). 
Chiqish: n-ta sondan iborat sonlar ketma-ketligi (b
1
≤b
2
…≤b
n
). 
Misol. (31, 41, 59, 26, 41,56) kiruvchi ketma-ketlik bo‘lsa, 
chiquvchi ketma-ketlik (26, 31, 41, 41, 56, 59) bo‘lishi lozim. 
Dastlabki 
kattaliklar 
Algoritm 
Natijaviy 
kattaliklar 

---

6 
Bunga o‘xshash kiruvchi ketma-ketlik saralash namunasi (instanse) 
deb yuritiladi. Agar algoritm har qanday kiruvchi qiymatlar uchun 
aniq va mos chiquvchi qiymatlarni bera olsa, u aniq (correct) deb 
yuritiladi. 
1
Algorimlardan amaliyotda foydalanishga ayrim misollarni 
keltiramiz: 
• Odam DNK si tarkibidagi 100 ming gen identifikatsiyasi, 
DNK-ni tashkil etuvchi 3 milliard asosiy juftlikni saralash va tahlili 
masalasi; 
• Internetda ma’lumotlar olish masalasi: katta hajmdagi 
ma’lumotlarni olish, jo‘natish, qidiruv va optimal marshrut tanlash; 
• Elektron tijorat masalalarida (kredit karta nomerlari, parollar, 
bank hisob-kitob raqamlari himoyasi, raqamli imzo va boshqalar); 
Algoritmlarni ishlab chiqishda masalani yechimi uchun zarur 
bo‘lgan vaqt va xotira hajmi muhim ko‘rsatgichlar hisoblanib 
algoritmlarni yaratishda ularni samarali foydalanishni hisobga olish 
zarur. Aynan bir masalani yechish uchun turli algoritmlar tuzilishi 
mumkin. Ular bir-biridan samardorlik darajasi bilan farqlanadilar. 
Bu farq turli texnik va dasturiy ta’minotlarda har xil bo‘lishi 
mumkin. 
Misol uchun ikkita saralash algoritmlari farqini ko‘rib chiqamiz: