I-bob. Axloqiy tarbiyaning mohiyati, vazifalari, usullari 5

Kurs ishing obyekti: “Axloqiy tarbiya, avvalo axloqiy tuyg’ularni shakllantirishdan boshlanishi” mavzusini o’rganish jarayoni.
Kurs sihining predmeti: “Axloqiy tarbiya, avvalo axloqiy tuyg’ularni shakllantirishdan boshlanishi” mavzusini o’rganish jarayonini ilmiy tahlil qilish.
Kurs ishining vazifalari:

1. 
   Axloqiy tarbiyaning asosiy prinsiplari va metodlarini o’rganish
   
2. 
   Axloqiy tarbiyaning yosh xususiyatlari haqida ma’lumotga ega bo’lish.
   
3. 
   Ma’naviy-axloqiy ong va tuyg’ularni shakllantirish metodlarini o’rganish va tahlil qilish.
   
4. 
   Shaxs axloqiy tarbiyasini shakllantirishda axloqiy tuyg’ularning o`rnini o’rganish
   

I-BOB. AXLOQIY TARBIYANING MOHIYATI, VAZIFALARI, USULLARI

1. Axloqiy tarbiyaning asosiy prinsiplari va metodlari

Axloq so‘zi- lotincha "myeros", ya'ni moral, mantiq so‘zidan kelib chiqib, u hech qayerda qat‘iy yozib qo‘yilmagan ijtimoiy qonundir. Axloq-kishining ichki olami, e‘tiqodi, fazilatlari sifatida mavjud bo‘lsa, odob-shaxsning ko‘zga tashlanadigan mulozamati, xulq-atvori, muomala-munosabatlarida namoyon bo‘ladi.

Axloqiy tushunchalarning turli yosh davrlarida shakllanish darajasi. Axloqiy onglilik, Axloqiy qadriyatlar, Axloqiy his-tuyg‘ular
Husayn Koshifiyning "Axloqi Muhsiniy"asari shaxsiy,oilaviy va fuqarolik axloq asoslarini o‘z ichiga olgan. Jaloliddin Davoniyning "Axloqi Jaloliy" asarida axloqiy muammolar,ijtimoiy-falsafiy masalalar tahlil qilinadi. Ahmad Yugnakiyning "Hibbat-ul-haqqoyiq" asari ta‘limiy-axloqiy yo‘nalishda yozilgan. Abdulla Avloniyning "Turkiy guliston yoxud axloq"kitobining"Haqqoniyat"deb nomlangan bobida rostlik va to‘g‘riso‘zlikni insonning eng insoniy sifatlaridan biri deb hisoblaydi. Alisher Navoiyning "Mahbub-ul qulub"asarida odob,axloqqa oid g‘oyalar ilgari surilgan
Axloqiy tarbiya tug'ilishdan boshlanadi, va kundalik munosabatlar jarayonida hayot davomida davom etadi. Bu atama deganda jamiyat “axloqiy” deb ataydigan axloqiy tamoyillar, sifatlar, shuningdek, xulq-atvorni shakllantirishga qaratilgan shaxsga ta’sirlar tizimini tushunamiz. Axloq tushunchasi xalq madaniyatiga, dinga va ma'lum bir davrga bog'liq (agar uni ma'lum bir davr ichida ko'rib chiqsak). Axloqiy tarbiya shaxsni rivojlantirishning asosidir.
Axloqning birinchi tushunchasini chaqaloqqa uning onasi tabassum va ozgina qattiqqo'llik bilan nima yaxshi va nima yomonligini tushuntiradi.
Axloqiy tarbiya elementlarini kundalik hayotning har bir daqiqasida kuzatish mumkin. Bola uchun axloqiy namuna har doim ota-ona bo'ladi, u nima bo'lishidan qat'i nazar. Shuning uchun mo'rt shaxsga to'g'ri o'rnak berish juda muhimdir. Shaxsning shakllanishi murakkab, uzoq davom etadigan jarayon bo'lib, ota-onadan, ta'lim muassasalaridan, shuningdek, butun jamiyatdan e'tibor va sabr-toqatni talab qiladi. Axloqiy fazilatlarni singdirishda shaxsning yoshini, uning axborotni qabul qilish, tushunish va to'g'ri qayta ishlash qobiliyatini (tayyorligini) hisobga olish kerak.
Axloqiy tarbiya quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. 
   Axloqiy tuyg'uni shakllantirish;
   
2. 
   Shaxs madaniyati va xulq-atvor madaniyati;
   
3. 
   Jamiyat bilan ongli aloqa;
   
4. 
   Axloqiy tushunchalarni (tamoyillarni) yaratish;
   
5. 
   Xulq-atvor normalarini shakllantirish.
   

Axloqiy tarbiyaning maqsad va vazifalari
Axloqiy tarbiyaning maqsadi ta'lim faoliyatining butun mazmuni bilan amalga oshiriladi, bu ta'lim sub'ekti va ob'ekti o'rtasidagi munosabatlarning ikki tomonlama jarayonidir. Ta'lim faoliyatining o'zi axloqiy me'yorlarni shaxsning ichki e'tiqodiga, harakatga munosabatiga aylantirish jarayonini o'z ichiga oladi, tarbiyachi esa o'ziga xos xususiyatlar yordamida jamiyatning shaxsga ta'sirining "hammuallifi" va "ta'minlovchisi" sifatida ishlaydi. U tomonidan qo'llaniladigan ta'lim vositalari va usullari va ta'lim ob'ekti ta'lim jarayonining faol ishtirokchisi: unga qaratilgan ijtimoiy ta'sirlarni idrok etish bilan tanlab bog'liq va shuning uchun ma'lum ma'noda uning o'zi ta'lim sub'ekti sifatida ishlaydi. “Axloq” atamasi xarakter so‘zidan kelib chiqqan. Lotin tilida axloq /moralis/ - axloq kabi eshitiladi. "Axloq" - bu odamlarning xatti-harakatlarida, kundalik xatti-harakatlarida yo'naltiruvchi me'yorlar va me'yorlar. Axloq abadiy va o'zgarmas kategoriyalar emas, ular huquqiy qoidalar emas, balki jamoatchilik fikri hokimiyati tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan ommaviy odat kuchi bilan qayta ishlab chiqariladi. Shu bilan birga, axloqiy talablar, me'yorlar, odatlar inson qanday yashashi, jamiyatda o'zini tutishi va boshqalar to'g'risidagi g'oyalar shaklida ma'lum bir asosga ega bo'ladi.
L.A. Grigorovich "axloq" ga quyidagi ta'rifni berdi - bu mehribonlik, odoblilik, intizom, kollektivizm kabi fazilatlar va xususiyatlarni o'zida mujassam etgan shaxsiy xususiyatdir.
I.S. Marenko axloqni shaxsning ajralmas qismi, uning mavjud normalar, qoidalar va xulq-atvor tamoyillariga ixtiyoriy rioya qilishini ta'minlaydigan deb ta'riflagan. Ular Vatanga, jamiyatga, jamoaga, shaxslarga, o'ziga, mehnatga nisbatan o'z ifodasini topadi. "Axloqiy me'yorlar" - bu muayyan vaziyatda shaxs qanday harakat qilish kerakligini belgilaydigan qoidalar, talablar. Axloqiy me'yor bolani muayyan harakatlar va harakatlarga undashi yoki ularni taqiqlashi yoki ogohlantirishi mumkin. "Ta'lim" - shaxsni maqsadli shakllantirish jarayoni. Bu o'qituvchi va o'quvchilarning maxsus tashkil etilgan, boshqariladigan va boshqariladigan o'zaro hamkorligi bo'lib, uning asosiy maqsadi jamiyat uchun zarur va foydali shaxsni shakllantirishdir.
“Axloqiy tarbiya” tushunchasi keng qamrovli. U inson hayotining barcha jabhalarini qamrab oladi. Shuning uchun ham zamonamizning atoqli o'qituvchisi V.A. Suxomlinskiy shaxsni har tomonlama rivojlantirish uchun ta'lim tizimini ishlab chiqqan holda, uning tizimni tashkil etuvchi xususiyati axloqiy tarbiya ekanligiga juda asosli ishongan. "Axloqiy tarbiyaning o'zagi - shaxsning axloqiy tuyg'ularini rivojlantirishdir". "Axloqiy tarbiya" - bu o'quvchilarning ongi, his-tuyg'ulari va xulq-atvoriga ularda ijtimoiy axloq talablariga javob beradigan axloqiy fazilatlarni shakllantirish uchun maqsadli va tizimli ta'sir qilish.O'smirlar: ularning yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda, faoliyat, munosabatlar, muloqot. xususiyatlari. Yaxlit jarayonning natijasi axloqiy jihatdan yaxlit shaxsning shakllanishi, uning ongi, axloqiy tuyg'ulari, vijdoni, axloqiy irodasi, malakalari, odatlari, ijtimoiy qimmatli xulq-atvorining birligidadir.
Axloqiy tarbiya quyidagilarni o'z ichiga oladi: jamiyat bilan aloqadorlik, unga bog'liqlik, o'z xatti-harakatlarini jamiyat manfaatlari bilan muvofiqlashtirish zarurati ongini shakllantirish; axloqiy ideallar, jamiyat talablari bilan tanishish, ularning qonuniyligi va asosliligini isbotlash; axloqiy bilimlarni axloqiy e'tiqodga aylantirish, bu e'tiqodlar tizimini yaratish; barqaror axloqiy tuyg'ularni, yuksak xulq-atvor madaniyatini shakllantirish - insonning odamlarga bo'lgan hurmatining asosiy ko'rinishlaridan biri sifatida; axloqiy odatlarni shakllantirish. “Shaxsning axloqiy tarbiyasi” murakkab va ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, pedagogik va ijtimoiy hodisalarni o‘z ichiga oladi.