I bob. Didaktika fan sifatidagi g’oyalarni rivojlantirish

1.1. Ta'lim tizimi

Maktab va unda hukmronlik qiladigan o'qitish tizimi uzoq vaqt davomida tanqid qilingan, ammo bu tanqid ayniqsa 20-asr oxirida keskinlashdi. yangi ming yillik ostonasida. Bu ko'p jihatdan ilmiy-texnika taraqqiyoti ta'siri ostida tez o'zgarib turadigan ijtimoiy hayot va nisbatan o'zgarmagan ta'lim tizimlari o'rtasidagi tafovut bilan bog'liq bo'lib, shu munosabat bilan "Biz maktab uchun emas, balki hayot uchun o'rganamiz" Rim maqoli. tobora keskinlashib bormoqda. Bu tanqid o'rinli, ammo unchalik samarali emas. Misol uchun, uning G'arbdagi yetakchi vakili Ivan Illich zamonaviy maktab va unga asoslangan ta'lim tizimiga qarshi chiqishi cmqi emas; o'rniga mosroq narsani taklif qiling. Shu bilan birga, ijtimoiy hayotning tez o'zgaruvchan sharoitlariga etarlicha mos keladigan va juda dinamik yangi ta'lim tizimini izlash. va asosiy muammo hisoblanadi. Keling, ta'lim tizimi yoki didaktik-ta'lim tizimi deb ham ataladigan ta'lim tizimi nima ekanligini va uning hozirgi va kelajak sharoitlariga moslashish imkoniyatlari qanday ekanligi haqida o'ylab ko'raylik.­­
Tizim - bu ma'lum bir birlikni ifodalovchi va belgilangan maqsadlarga xizmat qiluvchi elementlarning tartiblangan to'plami, shuningdek ular orasidagi bog'lanishlar va bog'liqliklar. Tizimning ishlashi uning barcha elementlari va aloqalarining ma'lum bir maqsadga bo'ysunadigan ishlashini anglatadi. Faoliyatli (dinamik) tizimlar guruhiga kiruvchi o'quv tizimini ko'rib chiqishda buni yodda tutish kerak; uni optimallashtirish odatda o'qituvchilar faoliyatini takomillashtirish deb tushuniladi, ya'ni. uning tarkibiy qismlaridan faqat bittasi, qolganlari haqida unutish. Ta'lim tizimining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:­­
— o‘qituvchilar, ularning malakasi, ish uslublari, fidoyiligi;
- talabalar, ularning ehtiyojlari, motivatsiyasi va ish usullari;
- o'qitish mazmuni, uni tanlash va tizimlashtirish, natijalarni tekshirish usullari;
- o'quv muhiti, ya'ni. o'quv qurollari va uning ijtimoiy va moddiy sharoitlari⁴.
Giperbola faqat o'qituvchilarning rolini emas, balki didaktik tizimning to'rtta asosiy tarkibiy qismlaridan birining rolini anglatishi mumkin. Ba'zi G'arb mamlakatlarida ta'lim mazmuniga alohida ahamiyat beriladi va didaktikadagi texnokratlar didaktik vositalarni tizimning asosiy elementi deb bilishadi. Biroq, faqat barcha elementlarning uyg'un kombinatsiyasi tizimni yaratadi, uning optimal ishlashini va ijodiy o'zini o'zi takomillashtirishni ta'minlaydi. Tizimni shu tarzda tushungan holda, o'qituvchining rolini va uning ish usullarini e'tiborsiz qoldirmaslik kerak. Biroq, biz uning o'quv jarayonidagi faoliyatining tubdan o'zgarishi haqida gapiramiz, bu boshqa uchta komponentning pozitsiyasi va rolini kuchaytirishga olib kelishi mumkin.­­
Tizimning ishlashi uning maqsadiga bo'ysunadi. Ta'lim maqsadlari - bu ta'lim tizimining ishlashi orqali jamiyat erishmoqchi bo'lgan ongli ravishda belgilangan natijalar. Ular jamiyatning tabiatiga, uning madaniyatining rivojlanish darajasiga va ma'lum bir mamlakatdagi ta'lim va tarbiyaning butun tizimiga bog'liq. Turli jamiyatlarda eng yuqori deb tan olingan qadriyatlar har xil bo'lishi mumkin va bu ta'lim maqsadlari va dasturlarini farqlashda namoyon bo'ladi. Barcha ijtimoiy-siyosiy tizimlarning eng oliy qadriyati har bir insonning yaxshiligi (garchi bu yaxshilikning tegishli qismini har bir kishi bilan ta'minlash juda qiyin bo'lsa ham), uning baxti va har tomonlama rivojlanishi, shuningdek, insonning farovonligi deb hisoblanishi kerak. butun jamiyat, uning uyg'un siyosiy, iqtisodiy va madaniy rivojlanishi. Ta'lim maqsadlari birinchi navbatda ushbu qadriyatlarga qaratilishi kerak.­­­­­­­
Ta'lim tizimi deganda biz o'qituvchilar, o'quvchilar, o'quv mazmuni, ijtimoiy va moddiy muhit, shuningdek elementlar o'rtasidagi munosabatlarni o'z ichiga olgan ijtimoiy belgilangan maqsadlar bilan belgilanadigan dinamik ravishda ishlaydigan elementlar to'plamini tushunamiz. Bu tarzda tushunilgan tizimni yopib bo'lmaydi, chunki ijtimoiy o'zgarishlar, ilmiy tadqiqotlar va eksperimental ishlardagi taraqqiyot ta'siri ostida u o'zgarishlarga uchraydi, takomillashtiriladi va yangilanadi. Agar u ochiq xarakterga ega bo'lmasa va o'z maqsadlari, mazmuni, usullari va shakllarida o'zini yopib qo'ysa, unda bu holda u muqarrar ravishda hayotdan ajralgan konservativ tizimga aylanadi.­­­
Maktab tizimi eksklyuziv huquqlarga ega emas. U ta'lim tizimi bilan birga ishlaydi va, qoida tariqasida, u bilan uzviy va uyg'un bog'liq bo'lishi kerak. Ushbu ikkinchi tizimning yo'qligi yoki bu tizimlar o'rtasidagi o'zaro ta'sirning etarli emasligi maktabning didaktik va tarbiyaviy ishining zaiflashishiga olib keladi.­­
Ta'lim tizimi ma'lum bir institutsional muhitda ta'lim jarayoniga ta'sir qiluvchi omillarning yig'indisini birlashtiradi. G.Mushinskiy ta'lim tizimi haqida gapirar ekan, ma'lum birlikni ifodalovchi va o'zaro ta'sir qiluvchi elementlardan iborat bo'lgan muayyan ta'lim maqsadlari uchun yaratilgan har qanday ijtimoiy tuzilmaning tashkiliy faoliyat ko'rsatish usulini nazarda tutadi. Ta'lim didaktikaning o'rganish predmeti emas, u bilan boshqa pedagogik fan - ta'lim nazariyasi shug'ullanadi. Biroq didaktik faoliyat ta’lim faoliyati bilan shu qadar chambarchas bog‘langanki, ba’zi mualliflar, masalan, Polshada A. Dobrovolskiy va K. Lex didaktik jarayonni ta’lim jarayoni sifatida izohlaganlar.­­­­­
Darhaqiqat, tarbiya muammolari ta'lim muammolari bilan uzviy bog'liqdir. Bu, birinchi navbatda, o'quvchi shaxsining bo'linmas bir butun ekanligi bilan belgilanadi. Shuning uchun, o'quv jarayonida, ya'ni. To'liq tarbiyaviy ta'sir, intellekt, motivatsiya, qadriyatlar tizimi, hissiy hayot va iroda, xarakter va amaliy faoliyatga alohida ta'sir ko'rsatadigan sohalarni ajratib bo'lmaydi. Bu g'oya dunyoda tobora ko'proq e'tirof etilmoqda, uning namoyon bo'lishi zamonaviy maktab undagi alohida fanlarni o'qitish emas, balki komil insonlarni tarbiyalash va shakllantirish vazifasini bajaradi, degan ishonchdir.­­­­­­