I-bob. Kichik biznesda raqamli marketing faoliyatini tashkil etilishining nazariy va uslubiy asoslari

Platformalar va raqamli muhitga ta’sir qiluvchi tizimlar
Ijtimoiy media
Ijtimoiy tarmoqlar (Facebook, Instagram va b.q.)
Ta’minotchilar va iste’molchilar bilan aloqador platformalar (Booking, Momondo, Airbnb)
Servislar (Yandex va b.q.)
Marketing analitika tizimi					Marketing boshqaruvi va elektron tijorat tizimlari
W eb-analitika					Elektron savdo maydoni
Videoanalitika
Wi-Fi analitika					Internet-do’konlar
Enterprise Feedback Management					Mobil ilovalar
Advanced Analytics Platporm					CRM tizimlar
Google Analytics					Integral marketing boshqaruvi
Ma'lumotlarni boshqarish platformasi					Marketing tadqiqotlari boshqaruvi
Raqamli texnologiyalar
Internet		Mobil texnologiyalar
Sun’iy intellekt		Bulutli hisoblash
Big Data		Narsalar interneti

1.1-rasm. Marketing faoliyatini raqamli platformalar bilan transformasiyalanishi (manba: ilmiy adabiyotlar tahlili asosida muallif ishlanmasi)
Yuqoridagi 1.1-rasmdan ko’rinib turibdiki, marketing nazariyasi va amadiyotini bugungi kunda raqamli marketing texnologiyalari bilan almashinuvi (transformasiyalashuvi) ko’zatilmoqda. Marketing faoliyatini o'zgartirish uchun raqamli platformani shakllantirishning quyidagi asosiy yo'nalishlarini ajratib ko'rsatishimiz mumkin:
1) marketing ma'lumotlarini yig'ish, qayta ishlash, tahlil qilishning raqamli usullarini takomillashtirish;
2) raqamli muhitda iste'molchilar bilan o'zaro hamkorlikni tashkil etish;
3) marketing faoliyatini rejalashtirish va amalga oshirishni avtomatlashtirish.
Birinchi yo'nalish - marketing ma'lumotlarini to'plash, qayta ishlash, tahlil qilish usullarini takomillashtirish. Birinchi navbatda marketing tahlili tizimlarini, marketing ma'lumotlarini tahlil qilish uchun maxsus vositalarni yaratishga qaratilgan. Masalan, veb-tahlil, video tahlil, Wi-Fi tahlili, ma'lumotlarni boshqarish va ilg'or tahlil platformalari.
Veb-analitikaning (Web-analytics) asosiy vazifasi veb-sayt trafigini kuzatishdan iborat bo'lib, uning asosida sayt auditoriyasi aniqlanadi va veb-saytning funktsional imkoniyatlarini rivojlantirish va kengaytirish bo'yicha qaror qabul qilish uchun tashrif buyuruvchilarning xatti-harakatlari o'rganiladi. Veb-tahlil tizimi - bu veb-saytga tashrif buyuruvchilarni yaxshilash va optimallashtirish, onlayn reklama uchun byudjetni optimallashtirish uchun ma'lumotlarni o'lchash, to'plash, tahlil qilish, taqdim etish va sharhlash uchun dasturiy vositalar to'plamidir [4].
So'rovlar o'tkazish uchun veb-ilovalar va marketing tadqiqotlari natijalarini qayta ishlash dasturlari imkoniyatlarining kombinatsiyasi asosida yagona dasturiy ta'minot muhitida tadqiqot natijalarini rejalashtirish, muvofiqlashtirish va nashr etish imkonini beruvchi EFM tizimlari (Enterprise Feedback Management) yaratilgan.
Reklamachilar, agentliklar, noshirlar uchun ma'lumotlarni boshqarish platformasi (DMP - Data Management Platform) ishlab chiqildi - mavjud ma'lumotlarni saqlash va tartibga solish, xaridlarni optimallashtirish va reklama kampaniyalarini rejalashtirish imkonini beruvchi ko'p funksiyali tizimdir [5].
Kengaytirilgan analitika platformasi (AAP - Advanced Analytics Platform) kichik biznes subyektlariga turli xil tahliliy echimlar shablonlarini yaratishga imkon beradi, masalan, marketing kampaniyalarini o'tkazishda, trafikni prognozlashda [6].
Ikkinchi yo'nalish - raqamli muhitda iste'molchilar bilan o'zaro hamkorlikni tashkil etish. Marketing faoliyatida asosiy o’rinni iste’molchilar bilan aloqalarni o’rnatish, ya’ni munosabatlar tashkil etadi. Iste’molchilarning e’tirozlarini qabul qilish, ularning ehtiyojlari, qondirilmagan ehtiyojlari haqida o’z vaqtida ma’lumotlarni olishni raqamli texnologiyalar asosida amalga oshirish nazarda tutilmoqda.
Bugungi kunda iste’molchilar, ya’ni mijozlar bilan munosabatlarni boshqarishda CRM (Customer Relationship Management) texnologiyasi keng qo’llanilmoqda. O'z nomi aytib turganidek, mijozlar bilan munosabatni boshqaradigan tizim sotuvchi va haridor, ishlab chiqaruvchi va iste'molchi, xizmat ko'rsatuvchi va undan foydalanuvchi o'rtasidagi har qanday aloqaga oid ma'lumotlarni boshqaradi. Mijozlar bilan munosabatni boshqarish tizimi yordamida sotuvchi/ishlab chiqaruvchi/xizmat ko'rsatuvchi tomon quyidagi qulayliklarga ega bo'lishi mumkin:
Qaysi mahsulotga talab ko'proq bo'layotganini bilish;
Iste'molchi xizmat/mahsulotga qanday munosabatdaligini o'rganish;
Muammolar yechimini xalq qay usulda ko'rayotganini kuzatish;
O'tgan savdolar natijasi bilan tanishish;
Kelajakdagi foydani bashorat qilish;
O'tgan va kelasi xarajatlar/foydalarni solishtirish;
Strategiyani osonlik bilan o'zgartirish;
Hodimlar samaradorligini nazorat qilish;
Iste'molchilar uchun har doim yaqin bo'lish.
Hozirgi kunda CRM tizimi kichik biznesda ham keng qo’llanilmoqda.
Kichik biznesda CRM texnologiyasi quyidagi yo’nalishlarda keng qo’llanilmoqda:
savdo;
mijozlarga xizmat ko’rsatish;
biznesni rivojlantirish;
ishga qabul qilish (HR);
marketing va boshqa biznes yo’nalishlarida.
CRM – bu shunday vositaki, mijozlar yoki hamkorlar bilan aloqa ma’lumotlarini saqlashga, sotish imkoniyatlarini aniqlashga, xizmat ko’rsatishdagi muammolarni aniqlashga va marketing kampaniyalarini boshqarishga imkon beradi. Dastur ishlab boshlaganda, barcha kontaktlar va aloqa ma’lumotlari, oradagi suhbatlar, kelishuvlar, sotuv samaradorligi va uning natijalari bitta markazda joylashadi, mijozlar bilan har qanday o’zaro aloqalar haqida ma’lumot kerak bo’lsa tez va oson topib ishlatib imkoniyati paydo bo’ladi.
Uchinchi yo’nalish -marketing faoliyatini rejalashtirish va amalga oshirishni avtomatlashtirish. Mijozlar bilan ishlash, mijozlar bilan aloqa o’rnatish, ularning ehtiyojlarini o’rganish, tovar va xizmatlar haqidagi axborotlarni yetkazishda bugungi kunda avtomatlashtirilgan marketing (MA -Marketing Automation) ilovalaridan foydalanilmoqda. Avtomatlashtirilgan marketing yordamida korxonalar elektron pochta, web, ijtimoiy media orqali mijozlar bilan xabarlar almashishadi. Mazkur ilova ham CRM ilovasi hisoblanadi.
Oxirgi yillarda “raqamli iqtisodiyot” atamasining keng qo’llanilishi, “raqamli marketing” atamasini boshqa atamalarga nisbatan ko’proq qo’llanilishiga olib kelmoqda. Raqamli marketingni tashkil etish uchun texnologiyalar, usullar, vositalar, kanallar, taktikalar, Internet xizmatlari va raqamli muhit kabilardan foydalaniladi. Mazkur tushunchalarning ham har birining alohida mohiyati, mazmuni bor.
Raqamli marketing doimiy takomillashuvga muhtoj bo’lib, ijodiy yondashuvni talab etadi. Doimiy takomillashayotgan raqamli marketing korxonalarning taqobatbardoshligini ta’minlashning imtiyozi hisoblanadi. Ushbu tizim nafaqat axborotlarni yig’ish va tahlil qilish vositasi, balki kommunikasiya vositasi ham hisoblanadi.
Raqamli marketingni tashkil etishning nazariy tomonlarini ko’rib chiqishda ikkita asosi tushunchalarga e’tibor qaratishimiz lozim. Birinchisi raqamli marketing instrumentlari (vositalari) va ikkinchisi, raqamli marketing kanallari.
Shundan kelib chiqib, tadqiqotimiz davomida an’anaviy va raqamli marketing kanallari hamda instrumentlarining qiyosiy tahlili asosida tasnifini shakllantirdik (1.2-jadval).