I. Боб. “Корпоратив бошқарув ва рақобатни ривожлантириш”

Очиқ ва ёпиқ акциядорлик жамиятлариниг фарқли жиҳатлари 
Фарқлантирувчи 
белгилар 
Очиқ жамиятлар 
Ёпиқ жамиятлар 
Акциядорлар сони 
бўйича 
Чекланмаган.
3 шахсдан кам, 50дан кўп 
эмас. 
Устав фонди 
ҳажми бўйича 
Давлат рўйҳатидан ўтиш 
санасида қиймати 400.000 
Давлат рўйҳатидан ўтиш 
санасида қиймати 400.000 

---

20 
АҚШ долларига 
эквивалент бўлган ҳажмдан 
кам бўлмаслиги керак.
АҚШ долларига эквивалент 
бўлган ҳажмдан кам 
бўлмаслиги керак.
Акцияларни 
жойлаштириш
бўйича 
Акцияга очиқ обуна ва 
уларнинг эркин сотилиши. 
Жамият уставида ва 
қонунчиликда ман 
қилинган ҳоллардан 
ташқари ҳолларда ёпиқ 
обунага руҳсат берилади.
Ёпиқ обуна. Акциялар фақат 
таъсисчилар ёки олдиндан 
маълум бўлган бошқа 
шахслар орасида 
жойлаштирилиши мумкин. 
Чиқариладиган акцияларга 
очиқ обуна ўтказиши мумкин 
эмас.
Акцияларни
сотишдаги 
чекловлар 
Чекланмаган: акциядорлар 
ёки жамият томонидан 
розилик талаб қилинмайди.
Бошқа акциядорлар агар 
уставда назарда тутилган 
бўлса, жамият акция сотиб 
олишда устунлик ҳуқуқига 
эга.
Ахборотнинг 
ошкор қилиниши 
бўйича 
Қонунчиликда ўрнатилган
масалалар бўйича 
ахборотни ошкор қилишга 
мажбур.
Қонунда ахборот ошкор 
қилиниши бўйича ҳеч қандай 
талаб мавжуд эмас.
Акциядорлик жамияти (корпорация) инвесторлар (акциядорлар) 
капиталини бирлаштириш йўли билан ташкил қилинадиган ҳамда ўз 
акциядорлари фойдаси манфаати йўлида тадбиркорлик фаолиятини амалга 
оширадиган тижорат ташкилотининг ташкилий - ҳуқуқий шаклини билдиради.
Жамиятнинг ажралиб турувчи хусусиятлари – эгалик қилиш ва бошқарув 
функцияларининг ажратилиши: 
- ўз мулкини жорий бошқаришда шахсан қатнашишдан ихтиёрий воз 
кечган мулкдорлар (акциядорлар); 
- жамият мулкига эгалик қилмайдиган ва бегона мулкни бошқарадиган 
менежерлар; 
- мулкдорлар (акциядорлар) жамият мулкининг эмас, балки ўз 
ҳиссасининг (акция, улуш) эгасидир. Компания мулкининг эгаси – ҳуқуқий 
шахс бўлган компаниянинг ўзидир. 
Томонлар манфаатлари бир - бирига тўғри келмаслиги ва сезиларли 
даражада фарқланиши мумкин. Қандай қилиб, қайси усуллар ёрдамида 
менежерларнинг ҳокимиятини чеклаш ва акциядорларнинг манфаатини ҳимоя 
қилиш мумкин? Шу билан бирга, менежерларни бўғиб ташламаслик, уларнинг 
ташқи шароит ўзгаришларига бефарқ бўлмаслигига қандай қилиб эришиш 
мумкин? Айнан шу масалалар фақат корпоратив бошқарув томонидан ҳал 
қилиниши мумкиндир.
Бошқа шаклдаги тижорат ташкилотларига нисбатаночиқ акциядорлик 
жамиятининг афзалликлари: 
- сони минглаб шахсларгача чиқиши мумкин бўлган қатнашчиларнинг 
сон таркибига ҳеч қандай чекланишларнинг йўқлиги; 

---

21 
- фонд бозори орқали катта ҳажмдаги инвестицияларни жалб қилиш 
имконияти; 
- жамият мажбуриятлари бўйича акциядорларнинг жавобгарлиги фақат 
устав капиталидаги улуши миқдорида чекланганлиги. Акциядорлар жамият 
мажбуриятлари бўйича жавоб бермайди. Очиқ акциядорлик жамиятларининг 
таваккалчилиги кўп сонли акциядорлар ўртасида тақсимланади; 
- акциялар эркин олди - сотди предмети бўлиб, уларга эгаликнинг 
ўзгариши акциядорлик капитали ва акциядорларга нисбатан ҳуқуқ ва 
мажбуриятларнинг ўзгаришига олиб келмайди;
- йирик компаниянинг устунлигидан фойдаланиш (мураккаб, илм - фан 
ютуқларини ишлатишни талаб қилувчи маҳсулотларни ишлаб - чиқариш 
имконияти, ўзлик ва қарз сармояни жалб қилиш орқали ишлаб - чиқаришни 
диверсификация қилиш имкониятлари ва ҳоказо). 
Очиқ акциядорлик жамияти камчиликларига қуйидагиларни киритиш 
мумкин: 
- акциядорлик жамиятини тузишда ташкилий қийинчиликлар (кўплаб 
ҳужжатларни тайёрлаш, уларни кўпчилик идоралардан ўтказиш ва ҳ.к.); 
- давлат томонидан қаттиқ назорат қилиниши ва ҳуқуқий тартибга 
солиниши; 
- бевосита акциядорлик жамиятига ва унинг акциядорларига юкланувчи 
сезиларли солиқ юки; 
- очиқ акциядорлик жамиятисифатида ахборотларнинг нисбатан чуқур 
ошкора қилиш мажбурияти натижасида фаолиятнинг тижорат сирлари ошкора 
бўлиши, ҳисоб юритиш ва ҳисобот тайёрлашда талабларнинг юқорироқ 
бўлиши; 
- одатда бошқа шахслар гуруҳларининг манфаатларига зид бўлган ва очиқ 
акциядорлик жамиятифаолиятида хусусий манфаатларга эга бўлиши мумкин 
бўлган турли шахслар гуруҳларининг мавжуд бўлиши, ҳамда ёлланма 
менежерларга уларга қарашли бўлмаган мулкни бошқариш бўйича 
ваколатларнинг берилиши.