I bob. Masalalar yechishning nazariy-metodologik asoslari

1.2. Masalalar yechishning pedagogik-psixologik asoslari
4-sinf o’quvchilari harakatga doir masalalar yechish jarayonida tasavvurini kengaytiruvchi faktlar bilan tanishadilar. Bu bilan ularning farqlash doirasi kengayadi, hamda mashg’ulot bilan hayot, (amaliyot) o’rtasida uzviy aloqa o’rnatiladi.
Harakatga doir masalalar yechish o’quvchilarning aqliy rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatib, ularda tahlil etish, taqqoslash, umumlashtirish va abstrakt farqlashga ko’nikmalarni shakllantiradi. Ularning tarbiyaviy ahamiyati ham beqiyosdir.
Harakatga doir masalalar yecha olish qator o’zaro aloqador va uzviy bog’langan qator xususiy (alohida ) ko’nikmalarni o’z ichiga oladiki, ularni quyidagicha ta’kidlab o’tish mumkin:
1. Masalani o’qib chiqib, uni tushunish, ya’ni har bir iboraning ma’nosiga yetib, unda tasvir etilgan holatni ya’ni voqeani ko’z o’ngida gavdalantira olish.
2. Masaladagi shart va savol. Ma’lum va noma’lum narsalarni ajratib ola bilish.
3. Masaladagi shart va savol, berilgan va izlanayotgan ma’lumotlar o’rtasidagi aloqani aniqlay olish, ya’ni masala matnini tahlil eta bilish va uning natijasi o’laroq, masalani yechish uchun arifmetik amallarni tanlab olish.
4. Masalaning yechimi va javobini yoza olish.
Bu ko’nikmalar muntazam va maqsadli amaliyot jarayonida quyidagi bosqichlarda shakllanadi.
1. Tayyorgarlik ishlari .
2. Masala matnini tushuntirish ishlari.
3. Masalani tahlil etish, uning yechish yo’lini izlash va yechish rejasini tuzish.
4. Yechim va javobini yozish.
5. Masala yechilgandan so’ng uning ustida ishlash.
Mashg’ulotlarning har bir bosqichida o’qituvchi masalaning mazmuni, o’quvchilarning tayyorgarlik darajasi, mashg’ulotning didaktik va tarbiyaviy hamda o’zga qator omillarni nazarda tutib, yechishning turli xil metodik uslublaridan foydalanadi. Masalani yechish ko’nikmalarini shakllantirish bo’yicha metodik uslublarga quyidagilarni kiritish mumkin.
1. Masala bo’yicha o’quvchi bilan yuzma-yuz suhbat.
2. Masalani ko’rgazmali vositalar yordamida tushuntirish.
3. Masalalarni taqqoslash.
4. Masalani o’zgartirish, o’zgacha shaklga kiritish.
5. Masalalar shartlarida biror ta’limot yetishmovchi yoki ortiqcha holatidagi matnini tahlil etish.
6. Masalalarning o’quvchilar tomonidan tuzilishi.
7. Masalani boshqa usul bilan yechish.
8. Masalaning yechimini tekshirish.
Harakatga doir masalalar yechishda ko’rgazmali vositalardan foydalanishning ahamiyati kattadir.Ko’rgazmali vositalar yordamida vaziyatni bolalar tushunib olishlari osonlashadi. Keyinchalik esa, shu mazmundagi masalalarni yechishda harakat yo’lini to’g’ri tanlashlariga omil bo’ladi.
Misol uchun quyidagimasalani ko’rib o’tamiz:

Bu masalani yechishda berilgan rasm katta ahamiyatga ega. Chunki o’quvchilarning tafakkur qilishi osonlashadi va ongida tez shakllanadi.
Masalaning qisqa shartini tuzamiz:
Tezlik – 4 km/soat
Vaqt – 3 soat
Masofa - ?
Yechish: S = V*T = 4*3 = 12 (km)
Javob: 12 km masofani bosib o’tgan.
Harakatga doir masalalarni yechish jarayonida bolalarni masala shartlarini tahlil etish, ma’lum va noma’lumlarni to’g’ri aniqlash, ular o’rtasidagi o’zaro aloqalarni bog’lash, arifmetik amal tanlashni asoslashga o’rgatish zarur.