I боб. Мавзу: давлат ва ҳУҚУҚ назарияси фанинингпредмети ва методлари


хукук ва ахлок кишилар онгига таъсир этиш характери ва усулларига кура


Download 0.81 Mb.
bet37/106
Sana20.06.2023
Hajmi0.81 Mb.
#1630776
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   106
Bog'liq
Davlat xuquq nazariyasi

хукук ва ахлок кишилар онгига таъсир этиш характери ва усулларига кура; агарда, хукук субъектлар уртасидаги узаро муносабатларни юридик нуктаи назардан тартибга солса, (яъни уларнинг юридик хукук мажбуриятлари куринишида), ахлок эса инсонларнинг хулки (киликлар)ига яхшилик ва ёмонлик, тугрисуз ва нотугрилик, арзигулик ёки иргимаслик, умуман виждон, идрок, эрк ва бурч позициялари нуктаи назаридан ёндошади.

  • хукук ва ахлок йул куйилган хато (камчиликларга) нисбатан жавобгарликнинг характери ва тартибига кура;

    1-си конунда белгиланган юридик жавобгарликка тарбияси (белгиланса),
    2-си конкрет процедурага эга эмас, бунда факат ижтимоий (ахлокий) таъсир курсатилади.

    1. хукук ва ахлок инсоннинг хулкига нисбатан куйиладиган талабларга кура;

    албатта бу масалада ахлокнинг даражаси анча юкори булиб (юридик конунга нисбатан), у хар кандай шаклдаги ёлгон, нотугрилик, алдаш, тухмат ва бошкаларни ашаддий равишда коралайди, хукук эса уларнинг бирмунча хавфлиларини таъкиб этади холос.

    1. хукук ва ахлок тахсир доирасига кура;

    ахлокнинг таъсир доираси хукукка нисбатан анча кенг (дустлик, узаро ёрдам, мода, кизикиш, мехрибонлик ва х.к) булиб, хукук инсонларнинг бу муносабатлар доирасини барчасини камраб ололмайди ва далат нуктаи назаридан бунга хожат хам йук. Колаверса, бу демократия ва гуманистик коидаларга тугри келмайди.
    Бирок унутмаслик керакки, хукук ва ахлок баъзи холларда бир-бирига мос келмайди. Бошка масалаларда улар бир-бирини доимо коплайди.
    Бу нисбатни куйидагича талкин этиш мумкин:

    • хукук томонидан тартибга солинадиган барча нарсалар, ахлок томонидан хам тартибга солинади. Бирок ахлок билан тартибга солинадиган нарсаларнинг барчаси хам хукук томонидан тартибга солинавермайди.

    1. философик нуктаи назардан фарклар шундаки, ахлок ижтимоий онгнинг бир шакли сифатида юзага чикса, хукук факат хукукий онг куринишида ёки хукукка булган карашлар куринишида булади.

    2. хукук ва ахлокнинг турлича тарихий такдирига кура; - ахлок хукукка нисбатан анча олдин кадимдан юзага келган ва амал кила бошлаган. Хукук эса ижтимоий эволюцион жараённинг маълум боскичида юзага келган.

    Хукук ва ахлокнинг юкоридаги умумий ва фарк килувчи томонлари хусусиятлари) доимий узгармасдан колади дейиш унчалдик тугри булмайди. Чунки, жамият тараккиётининг у ёки бу шаклда узгариши билан боглик холда улар хам узгариши мумкин.
    Хукукнинг пайдо булишида одатнинг ижтимоий норма тизимидаги ахамиятли урни тугрисида хам айтиб утилган эди.
    Одат – бу шундай хулк коидалари булиб, улар маълум ижтимоий мухитда мужассамланади, авлоддан-авлодга утади, кишиларнинг табиий хаётий талаблари булиб, юзага чикади ва натижада куп маротабалаб такрорланиш асосида улар учун одат шаклига айланади.
    Одат ахлокка нисбатан хукук билан камрок богланган. Хукук нормалари ва одатлар барча ижтимоий нормаларга тегишли белгиларни узларида мужассамлаштиради:

    • кишиларнинг хулки коидаларини умуммажбурийлиги юзасидан, яъни улар кандай булади ва булиши мумкинлигини курсатади.

    Жумладан, одат ва хукук нормалари бир-биридан келиб чикишига кура, ифодаланиш шаклига кура, тадбик этилиш усулларига кура фарк килади. (ахлокка ухшаш булган аналогик фарклар).
    Ижтимоий муносабатларни норматив тартибга солишнинг таркибий кисмларидан булган корпоратив нормалар ёки жамоат ташкилотларининг нормалари хам мавжуддир. Бу нормалар хам ижтимоий нормаларнинг турларидан бири булиб хисобаланади.
    Корпоратив нормалар урнатилган хукук коидалари булиб, улар жамоат ташкилотларининг маълум максадларига амал килишига каратилган ва устав, коида, карорларда мужассамлашган нормалардир.
    Корпоратив нормалар факат жамоат ташкилотларига тегишли булган ички муносабатларни тартибга солади.
    Бу нормалар уз навбатида хукукий ва хукукий булмаган нормаларга булинади (1-сига давлатнинг топширигига кура чикарилган, бу кам холларда содир булади).
    3. Хукук – ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи мухим воситадир. Хукукнинг тушунчаси, мохияти, белгилари, функциялари, белгилари.
    Хукук шунчалик кенг (буюк) мураккаб ва ижтимоий мухим булган феномен булиб, узининг бутун амалдаги фаолиятида унга нисбатан булган илмий кизикиш нафакат тугайди, балки ошиши кузатилади.
    Хозирги юридик фанларда «хукук» термини бир неча ахамиятга эгалиги хакида суз юритилади ва улардан фойдаланилади.
    1-дан, кишиларнинг ижтимоий хукукий интилишларини хукук д-и, масалан, яшаша хукуки, халкларнинг уз-узини таниш хукуки ва х.к. бу интилиш ва богликликларнинг кишиларнинг ва жамиятнинг табиатидан келиб чикиб, табиий хукук деб хисобланади;
    2-дан, хукук деб юридик нормалар тизими тушунилади. Бу хукук объектив маънода куйидагича тушунилади, яъни хукук нормалари баъзи бир шахсларнинг эркига боглик булмасдан яратилади ва харакатда булади.
    3-дан, бу атама оркали юридик, физик шахслар ёки ташкилотларнинг расмий тан олинган имкониятларини белгилашади;
    4-дан, «хукук» атамасини барча хукукий ходисаларнинг тизимини белгилаш учун ишлатилади (жумладан, табиий хукукни объектив ва субъектив маънодаги хукукни камраб олган холда)
    Хукук – ижтимоий муносабатларни норматив тартибга солувчи тизим булиб, асосий кисм конунчиликда уз ифодасини топади, расмий манбаларда нормативлилик ва расмий аникликка эга булиб, адолатпарварлик ва эркинлик гояларига суянади (таянади).
    Хозирда хукук тушунчаси ва мохиятини англашда 3 хил ёнлашув мавжуд булиб, уларга:
  • 1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   106




    Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
    ma'muriyatiga murojaat qiling