I bob. Morfologik nutq. Uning janr va shakllari

Metanimiya - yunon tilidan olingan bo’lib, qayta nomlash degan ma’noni anglatib, bir predmetga boshqasining nomini ko’chiradi. Bu bir so’zning boshqasiga ikki predmet, tushuncha orasidagi bog’liqlik asosida almashtirishi ko’zda tutiladi. Metanimiya bir belgining boshqasiga, ko’chma ma’noni o’z ma’nosiga qo’yishni o’zida jamlaydi. Masalan: Men uch likopcha yedim. (Likopchada sho’rva yedim) Bu ko’chma ma’nolarni aralashtirish mumkin, chunki bir xil nomga ega predmetlar, yonma-yon joylashganda, o’zaro bog’liqlik kasb etadi. Bu zamon va makonda bog’liqlik bo’lishi mumkin. Bunday nomlarning ko’chishi metanimik ma’no ko’chishi deb nomlanadi.


Sinekdoxa - yunon tilidan olingan bo’lib, bog’liqlik ma’nosini anglatadi. Sinekdoxa - metanimiyaning bir turi sanaladi. Ma’no ko’chishi bo’lak orqali butun,

20

butun orqali bo’lak, kichik orqali kattasi, kattasi orqali kichigi anglatilganda sodir bo’ladi.


Epitet (sifatlash) - yunon tilidan olingan bo’lib, “izohlovchi” ma’nosini anglatadi. Ya’ni, bunda biror so’z boshqasini izohlaydi. Epitet - bu ko’chma va obrazli so’z, figura, so’z yoki so’z birikmasi bo’lib, muallifning subyektiv nuqtai nazarlari bilan shaxs, predmet, hodisa yoki harakatni aniqlab beradi. Morfologik ifodaning oddiy aniqlovchisidan farq qiladi. Folklorda doimiy epitetlardan tipiklashtirish vositasi sifatida va uning morfologik ifodasining asosiy vositalaridan biri sifatida foydalaniladi. Obrazli epitetlarni yaratish so’zni ko’chma ma’noda qo’llash bilan bog’liqdir. So’zlar orqali ifodalanib, ko’chma ma’noda yuzaga keluvchi epitetlar metaforik epitet deb nomlanadi. Epitet asosida metonimik nom ko’chishi bo’lishi mumkin. (….biz devorlarni qachon parchalaymiz-a, qachon o’z Vatanimiz uchun boshimiz bilan turamiz-a? (M.Yu.Lermontov))

Ma’no jihatidan bir-biriga zid bo’lgan ot birikmalar belgilanishi bilan hosil bo’luvchi bir-biriga zid epitetlar okzyumoron (qarshilantirish) nomini olgan. (quvonchli a’lam, nafratli sevgi (I.B.Golub ijodidan))

O’xshatish - bir predmet xususiyatining boshqa predmetga taqqoslash orqali beriluvchi ma’no ko’chishining bir turi. O’xshatish - bu predmetlarni aniq ko’rinib turgan yoki kutilmagan o’xshashligi jihatidan taqqoslashdan iborat ma’no ko’chishidir. Odatda o’xshatish “go’yoki”, “xuddi”, “naq” kabi so’zlar orqali ifodalanadi.


Jonlantirish - metaforaning bir ko’rinishi bo’lib, jonsiz tabiat xususiyatiga jonli mazmun berishdir. Ba’zan jonlantirish tabiat hodisalariga, shu jumladan, jonli va ongli mavjudotga murojaat orqali yaratiladi. Odamlar xususiyatining hayvonlarga ko’chishini ham jonlantirish deb atashadi.