I bob. Organik kimyoning tuzilish nazariyasi 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari

Oksidlanish reaksiyasi
Benzol oksidlanishga ancha chidamli. Undan farq qilib, benzol gomologlari
ancha oson oksidlanish reaksiyasiga kirishadi. Benzol gomologlariga kuchli
oksidlovchilar ta’sir ettirilganda (KMnO4) faqat yon zanjir oksidlanadi.
5C6H5 CH3 + 6KMnO4 + 9H2SO4 5C6H5 C O
OH
metilbenzol benzoy kislota
+ 6MnSO4 6KMnO4 + 9H2SO4 5C6H5 C O
OH
benzoy kislota
+ 6MnSO4 + 3K2SO4 + 14H2O
Birikish reaksiyalari.
Benzol quyosh nuri ta’sirida birikish reaksiyasiga kirishadi. Benzol xlor
bilan birikib geksaxlorsiklogeksan (geksaxloran) hosil qiladi.
66
HC
HC
CH
CH
CH
CH
+ 3Cl2
C
C
C
C
C
C
ClH
ClH
Cl
H
H
Cl
Cl
H
Cl
H
benzol geksaxlorsiklogeksan
Benzol gidrogenlanganda siklogeksanni hosil qiladi.
HC
HC
CH
CH
CH
CH
+ 3H2
H2C
H2C
CH2
CH2
CH2
CH2
benzol siklogeksan
Mavzuga oid masala va mashqlar.
1. Benzol molekulasidagi σ bog‘lar sonini toping:
1) 6; 2) 10; 3) 16; 4) 12
2. Keltirilgan o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun zarur reaksiyalarni
yozing va tengalashtiring :
a) CH4 C2H2 C6H6 C6H5Cl
b) CaCO3 CaO CaC2 C2H2 C2H4 C2H5Cl
Buten
Siklobutan
CaC2 C2H2 C2H4 C2H5Cl
Buten
Siklobutan
67
3. 20,16 l (n.sh) asetilendan 18,72 g benzol olingan bo‘lsa, reaksiya unumini
(%) hisoblang.
4. 19,5 g benzolning temir(III) xlorid katalizator ishtirokida 40 g brom
bilan reaksiyasidan hosil bo‘ladigan moddalar massasini (g) hisoblang.
5. 31,8 g o-ksilolning yonishidan ajralib chiqqan uglerod(IV)-oksidning
NaOH ning 20 % li 480 g eritmasi bilan reaksiyasi natijasida hosil bo‘lgan tuz
massasini (g) aniqlang.
6. 46,8 g benzol yonishidan hosil bo‘lgan gazning 320 g 70 % li KOH bilan
reaksiyasidan hosil bo‘lgan tuz(lar) massasini (g) aniqlang.